Ünite 5: Depo Planlaması ve Yönetimi

Depoların Yerleşim Tasarımı

Bir depo düzeni, blok sayısına bağlı olarak tek bloklu (tek duraklı) ve çok bloklu (çok duraklı) olarak sınıflandırılabilir. Kitabınızın 108. sayfasında Şekil 5.1’de tek bloklu bir depo yerleşim örneği görülmektedir. Şekil 5.2’de ise 3-bloklu bir depo yerleşim örneği görülmektedir. Her iki şekilde görülen mavi kutucuklar depoda toplanması gereken ürünleri temsil etmektedir. Amaç, toplama listesindeki tüm ürünleri toplarken sipariş toplayıcı için sipariş listesindeki ürünlerin toplama sırasını belirleyerek depoda kat edilen toplam mesafeyi en aza indirmektir. Sipariş toplayıcı, toplama listesindeki tüm ürünleri toplarken ürünlerin toplama sırasını belirleyerek depoda kat edilen toplam mesafeyi en aza indirmek, depo içi trafiği en azlamak, toplam kullanılan alanı en çoklamak gibi değişik amaçları göz önünde bulundurabilir. Geleneksel tek bloklu ve çok bloklu depolara ek olarak son yıllarda koridor tasarımı bakımından modern depo yerleşimleri üzerine çalışmalar yapılmaktadır. Gue ve Meller (2009) geleneksel depo koridor tasarımına alternatif iki yeni koridor tasarımı olarak kitabınızın 109. sayfasında yer alan Şekil 5.3’te görülen Uçan-V ve Şekil 5.4’te görülen balık kılçığı tasarımını geliştirmişlerdir.

Depolarda Stoklama Politikası

Altı temel stoklama yöntemi vardır:

1. Rastgele stoklama: Yeni gelen bir ürün herhangi boş bir lokasyona eşit olasılıkla rastgele yerleştirilir.
2. En yakın boş lokasyona stoklama: Yeni gelen bir ürün depo girişine en yakın ilk boş lokasyona yerleştirilir.
3. Tahsis edilmiş (atanmış) alana stoklama: Her ürün türü için ayrılmış sabit bir konum vardır.
4. Tam (dolu) devir stoklama: Ürünler devir hızına göre depoya yerleştirilir. Daha yüksek satış hızına sahip (en çok sipariş edilen) ürünler daha kolay ulaşılabilir lokasyonlara yerleştirilirken stok devir hızı düşük olan ürünler daha uzak alanlara yerleştirilir. En sık kullanılan ölçüt Sipariş Başına Hacim İndeksi (SBHİ)’dir. Ürünün stoklama alanının (hacminin) sipariş miktarına oranıdır. Geçmişte gerçekleşen talep oranı bilgisi kullanılarak hesaplanır. Bu kurala göre SBHİ değeri küçük olan ürünler depoda ulaşılması daha yakın alanlara yerleştirilir.
5. Sınıf tabanlı stoklama: Ürünler sipariş sıklığına göre sınıflandırılır. Her ürün sınıfı kendisi için ayrılan alana yerleştirilir. En sık kullanılan yöntem ABC analizidir. Buna göre ürünler talep frekanslarına göre A, B veya C kategorilerine ayrılarak en çok talep gören A sınıfındaki ürünler en yakına yerleştirilirken en az talep gören C sınıfındaki ürünler en uzağa yerleştirilir.
6. Grup (aile) tabanlı stoklama: Birlikte seçilmesi muhtemel ürünler kümelenerek birbirlerine yakın yerlere yerleştirilir.

Bahsedilen altı stoklama politikasının avantaj ve dezavantajları incelendiğinde, rastgele stoklama yönteminde ürünler depodaki boş lokasyonlara eşit olasılıkla yerleştirildiğinden depolama alanı etkin şekilde kullanılmış olur. Ürünlerin talep sıklığını belirlemek için yeterli veri bulunmadığı durumlarda uygulanabilir. Sipariş toplayıcının gezinme mesafesinin artmasına yol açabilir. En yakın boş alana stoklama yönteminde depo girişine yakın alanlar daha dolu olmalarından kaynaklı daha etkin kullanılırken depo girişine uzak alanlar boş kalabilir. Tahsis edilmiş alana stoklama yönteminde her ürün önceden belirlenmiş alandaki lokasyonlara yerleştirilir. Atanmış alana ürün gelmediği durumlarda dahi rezerve edilmiş alana başka ürün yerleştirilmez ve deponun ilgili kısmı etkin olarak kullanılamamış olur.

Sınıf tabanlı stoklamayı daha detaylı incelediğimizde, Roodbergen (2012)’de ABC sınıflandırma metodunun dört farklı varyasyonu ele alınmıştır:

1. Koridorun karşısına stoklama
2. Koridorun içerisine stoklama
3. En yakın alt koridora stoklama
4. En yakın lokasyona stoklama

Koridorun karşısına stoklama versiyonunda A tipi ürünler depo girişine en yakın blokta en yakın lokasyonlara yerleştirilir. C tipi ürünler depo girişine en uzak bloklardaki lokasyonlara yerleştirilir. B tipi ürünler ise A ve C tipi ürünlerin arasındaki lokasyonlara yerleştirilir.

Koridorun içerisine stoklama versiyonunda bir koridor boyunca sağ ve sol taraftaki raflardaki tüm ürünler aynı sınıftaki ürünlerdir. Depo girişine en yakın koridorların yanındaki raflara A tipi ürünler yerleştirilirken depo girişine en uzak koridorların yanındaki raflara C tipi ürünler yerleştirilir. B tipi ürünler ise A ve C tipi ürünlerin yerleştirildiği koridorların dışında kalan koridorlardaki raflara yerleştirilir.

En yakın alt koridora stoklama versiyonunda bir alt koridordaki tüm ürünlerin aynı sınıfa ait olduğu varsayılır. Merkezleri depo girişine en yakın alt koridorların çevresine A tipi ürünler yerleştirilir. Çok bloklu depolar için tasarlanmıştır. Tek bloklu depolarda koridorun içerisine stoklama versiyonu ile tamamen aynı sonuçları verecektir.

En yakın lokasyona stoklama versiyonunda, A tipi ürünler depo girişine en yakın olan konumlara atanır. Dolayısıyla bir (alt) koridor, farklı sınıflardan ürünler içerebilir. En yakın lokasyona stoklama, tüm siparişler eğer yalnızca bir ürün tipinden oluşuyorsa beklenen gezinme süresini en aza indirir.

Depolarda stok sınıflandırılması yapılırken ABC metodunun Pareto prensibinden (20/80) yola çıkılarak oluşturmuş olduğu söylenebilir. Pareto prensibine göre değişkenlerin % 20’si sonuçların % 80’ini meydana getirir. Bu kurala göre A sınıfı ürünler satışların % 80’ini, B sınıfı ürünler satışların % 15’ini ve C sınıfı ürünler ise satışların % 5’ini oluşturur. Buna rağmen A sınıfı ürünler depodaki ürünlerin % 20’lik, B sınıfı ürünler depodaki ürünlerin % 30’luk ve C sınıfı ürünler depodaki ürünlerin % 50’lik kısmını oluşturur. Söz konusu miktar ve değer oranları kesin olmamakla birlikte yaklaşık oranlardır.

Depolarda Sipariş Toplama Sistemleri

Sipariş toplama sistemleri tasarımında aşağıdaki amaçlar dikkate alınır:

1. Verimlilik artışı: Sipariş toplamada verimliliğin artması toplanan ürün sayısıyla doğru orantılıdır. Birim zamanda toplanan ürün sayısı kaydedilerek verimlilik değeri hesaplanır.
2. Çevrim süresinin kısaltılması: Çevrim süresi müşteri siparişinin depoya ulaşmasıyla sevkiyata kadar geçen süredir. Müşteri memnuniyeti ve lojistik piyasasındaki rekabet bakımından bu sürenin azaltılması çok önemlidir.
3. Doğru ürünün toplanması: Sipariş toplama sürecinde müşterinin talep ettiği doğru ürünü doğru miktarda toplamak şarttır. Bu amaçla ışıklı ve sesli toplama sistemleri, barkod tarayıcılar gibi teknolojiler kullanılmaktadır.

Dallari ve diğerleri (2008) sipariş toplama işleminin kimin/neyin tarafından yapıldığı (insanlar veya makineler), toplama alanında kimin/neyin hareket ettiği (sipariş toplayıcılar veya ürünler), sipariş toplama bölgelerinin birbirine konveyörle bağlanıp bağlanmadığı, ürünleri toplama politikasına dayanarak bir sipariş toplama sistemi sınıflandırması önermektedir.

Söz konusu beş çeşit sipariş toplama sistemlerinin detayları aşağıdaki gibidir:

1. Toplayıcıdan parçalara: Sipariş toplayıcı, depo yerlerinden ürün almak için toplama rotası boyunca yürür veya bir araç sürer. Toplayıcıdan parçalara sistemleri ayrıca, ürünlere depolama raflarına doğrudan erişilebiliyorsa ‘düşük seviyeli’, eğer vinç gibi bir araç ile erişilebiliyorsa ‘yüksek seviyeli’ olarak sınıflandırılır.
2. Kutuya toplama: Depo sipariş toplama bölgelerine ayrılmıştır. Tüm bölgeler birbirine konveyörler ile bağlanmıştır. Müşteri siparişleri konveyör üzerinde hareket eden kutulara aktarılır.
3. Topla ve ayrıştır: Birden fazla müşteri siparişinin bulunduğu kutular sipariş kümeleri oluşturur. Konveyörler aracılığıyla sipariş toplayıcılar sipariş listesi kapsamında ürünleri kutulardan çekerler.
4. Parçalardan toplayıcıya: Sipariş toplayıcı toplama alanında yürümez. Bunun yerine ürünler otomatik araçlar vasıtasıyla depolama alanlarından sipariş toplama alanına getirilir. Bagaj konveyörleri, otomatik depolama /çekme sistemleri kullanılan araçlardandır.
5. Otomasyona dayalı toplama: Sipariş manuel olarak toplanmaz. Tam otomatik makine ve robotlar aracılığıyla sipariş toplama işlemi gerçekleşir.

Depolarda Sipariş Toplama Rotalaması

De Koster ve diğerleri (2007) tarafından belirtildiği gibi, bir depodaki sipariş toplayıcıların sipariş toplama rotası problemi Gezgin Satıcı Problemi (GSP)’ne benzemektedir. Gezgin satıcı probleminde satıcı, bulunduğu şehirden başlamalı ve aynı şehire dönmeden önce tam olarak bir kez satış yapacağı şehirleri ziyaret etmelidir. Amaç, toplam seyahat mesafesini en aza indirmek için ziyaret edilecek şehirlerin sırasını (rotasını) belirlemektir. Benzer şekilde, bir depodaki sipariş toplayıcı, bir sipariş listesi ile depo girişinden başlar; sipariş listesindeki tüm ürünleri toplar ve sonunda başlangıca geri döner. Bu açıdan her iki problem birbirine benzer.

Tek bloklu depolarda sipariş toplama rotası belirlemede en yaygın kullanılan sezgisel yaklaşımlar aşağıdaki gibidir:

1. S-şekilli sezgisel: En az bir ürün içeren bir koridor tamamen dolaşılır. Ürün içermeyen koridorlara girilmez. S-şekilli sezgisel pratikte depolarda en sık kullanılan rotalama yöntemidir.
2. Geri dönüş sezgiseli: Sipariş toplayıcı en az bir ürün içeren her koridora hep aynı taraftan girer ve aynı taraftan çıkar. Sadece ürün içeren koridorlar ziyaret edilir.
3. Orta nokta sezgiseli: Depo alanı ortadan iki eşit bölgeye (yarıya) bölünür. Ön yarıdaki ürünler ön koridordan toplanırken arka yarıdaki ürünler arka koridordan toplanır.
4. En büyük aralık sezgiseli: Sipariş toplayıcı en az bir ürün içeren bir koridordaki en büyük aralığa kadar giriş ve aynı taraftan çıkış yapar. En büyük aralık aşağıdaki üçünün maksimum değeridir:
   • iki ardışık ürün arasındaki mesafe
   • koridorun ön tarafına en yakın ürün ile koridorun başlangıcı arasındaki mesafe
   • koridorun arka tarafına en yakın ürün ile koridorun bitişi arasındaki mesafe.
5. Karma sezgiseli: Bu sezgisel S-şekilli sezgisel ve geri dönüş sezgisellerinin özelliklerini birleştirir. Ürün içeren ardışık iki koridordaki en uzak iki ürünün yerleri arasındaki gezinme mesafesi karşılaştırılır. Önceki koridordan sonraki koridordaki en uzak ürüne geçerken kat edilen mesafe hem S-şekilli sezgisele hem de geri dönüş sezgiseline göre hesaplanarak kısa olan seçilir. Koridorlar ya S-şekilli kat edilir ya da aynı taraftan girilir ve çıkılır.