Ünite 8: Lojistikte Risk Yönetimi ve Sigorta

İşletmelerde Risk Kavramı ve Risk Yönetimi

Risk , genel anlamda beklenmeyen sonuçlarla karşılaşma olasılığı olarak tanımlanmaktadır. Bir başka tanıma göre ise risk, bir ölçümün beklenen değerine bağlı olarak güvenilir bir olasılık seviyesindeki gelecek zaman noktalarında ortaya çıkan olası bir kayıptır. Dolayısıyla risk kelimesi iki ana fikir içerir: belirsizlik ve sonuçlar. Aynı zamanda risklerin farklı tipleri olsa da hepsinin ortak özellikleri vardır. Bunlar; tam ve net olarak bilinememeleri, zamanla değişkenlik göstermeleri, olumsuz sonuçlar doğurabilir ve yönetilebilir nitelikte olmalarıdır.

Kurumsal risk , işletmedeki tüm fonksiyonların bir bütün olarak karşı karşıya oldukları risktir. İşletme yöneticileri kurumsal riski karşılarken tüm işletmenin içinde bulunduğu belirsizlik ve sonuç olasılıklarını yönetmek zorundadır . Risk yönetimi ise bir sistemde bir araya getirilen ve bir işletmenin eylemlerini karşılaştığı riskler ışığında kontrol etmek için kullanılan, koordineli ilkeler, süreçler, faaliyetler, roller, sorumluluklar ve altyapı kümesidir.

Riskleri şu sınıflara ayırabiliriz:

• Saf ve spekülatif risk
• Çeşitlendirilebilir risk ve çeşitlendirilemeyen risk
• Kurumsal risk
• Sistemik risk

Saf ve Spekülatif Risk

Saf risk, sadece zarar olasılığının bulunduğu veya kaybedilmediği bir durum olarak tanımlanmaktadır. Spekülatif risk , kar veya zararın mümkün olduğu bir durum olarak tanımlanmaktadır.

Çeşitlendirilebilir Risk ve Çeşitlendirilemeyen Risk

Çeşitlendirilebilir risk, ekonomiyi değil sadece bireyleri veya küçük grupları etkileyen risktir. Çeşitlendirmeyle azaltılabilecek veya elimine edilebilecek bir risktir. Buna karşılık, çeşitlendirilemeyen risk, tüm ekonomiyi veya ekonomi içindeki çok sayıda kişi veya grubu etkileyen bir risktir. Yani çeşitlilikle elimine edilemeyen veya azaltılamayan bir risktir.

Kurumsal Risk

Bir işletme şirketinin karşılaştığı tüm büyük riskleri kapsayan bir terimdir. Bu riskler arasında stratejik risk, operasyonel risk ve finansal risk bulunmaktadır.

Sistemik Risk

Tüm finansal sistemin bozulmasına neden olabilecek tek bir kuruluş veya işletme grubunun başarısızlığından dolayı tüm bir sistemin veya tüm pazarın çökme riskidir.

Lojistikte Risk Kavramı

Günümüz işletmelerinin en önemli rekabet faktörlerinden biri tedarik zinciri yönetimlerindeki performanslarıdır. Bu nedenle işletmelerin tedarik zinciri kırılganlığına daha fazla odaklanmak için, işletme için bir tedarik riski profili oluşturulması gerektiğini bilinmektedir. Risk profilinin amacı ise, en büyük güvenlik açıklarının nerede olduğunu ve zincirin bozulma ya da aksama ihtimalinin ne olduğunu belirlemektir.

Lojistikte Risk Kaynakları

İşletmelerin lojistik süreçlerinin risk kaynakları şunlardan oluşur:

• Tedarik
• Talep
• Süreç
• Kontrol
• Çevresel etkiler

Lojistikte Riskin Temel Nedenleri

Modern işletmelerin lojistik süreçlerinin ve tedarik zincirlerinin daha savunmasız hâle gelmesinde etkin olan faktörleri ise şu maddeler halinde özetleyebiliriz:

• Etkinlik yerine verimlilik üzerine odaklanma
• İşletmelerin lojistik süreçlerinin ve tedarik zincirlerinin küreselleşmesi
• Odaklanmış fabrikalar ve merkezi dağıtım
• Dış kaynak kullanımı eğilimi
• Tedarikçi tabanının azalması

Lojistikte Risk Çeşitleri

Riskler, genelde lojistik faaliyetlerin herhangi birinde oluşacak bir aksama nedeniyle meydana gelmektedir. Kitabın 223. sayfasındaki şekil 8.2'de gösterildiği gibi, risk kategorileri; aksamalar, gecikmeler, sistemler, tahminler, fikri mülkiyet, satın alma, alacaklar, envanter ve kapasitedir.

Lojistik süreçte oluşacak riskleri ise üç ana başlık altında inceleyebiliriz:

Stok yönetiminde oluşan riskler: Hammaddelerin ya da maddelerin gereğinden fazla stok yapılması işletmenin maliyetlerini arttıracağı gibi yetersiz düzeyde stokunun yapılması ise tedarikçilerin olası gecikmelerinden kaynaklanan üretim veya satış aksamlarına da sebep olabilmektedir. Bu nedenle optimum düzeyde stoklama yapılması yoluyla bu konuda oluşacak risklerin en aza indirgenmesi gerekmektedir.

Depolama riski: Depoda stoklanan ürünleri bekleyen beş temel risk grubu vardır:

1. İklim riskleri
2. Fiziksel riskler
3. Kimyasal riskler
4. Biyolojik riskler
5. Fonksiyonel riskler

Taşıma riski: Taşıma faaliyetinde karşılaşılabilecek riskler gruplandırılmak istenirse aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:

• Taşıma araçlarının getirdiği riskler
• Taşıma konsolidasyonu, yükleme, elleçleme vb.
• faaliyetlerden kaynaklanan riskler
• Rota ve güzergâh kaynaklı riskler
• Yolların ve coğrafi engellerin getirdiği riskler
• Siyasi, idari ve bölgesel yapılanmanın getirdiği riskler
• Havaalanı, gar, liman kapasitelerinin getirdiği riskler
• Yüklerin nitelikleri ile ilgili riskler
• Hava koridoru, deniz yolu gibi uluslararası taşıma yapısının getirdiği riskler
• Hava sahası, karasuları gibi uluslararası hukuki ve siyasi yapılanmanın getirdiği riskler

Lojistik Riskin Haritalanması

İşletmelerin lojistik riski haritalaması için atması gereken altı adım bulunmaktadır:

1. Gelir faktörlerine öncelik vermek
2. Kritik altyapıyı tanımlamak
3. Zayıf yönleri belirlemek
4. Model senaryoları yazmak
5. Olası risklere karşı cevaplar geliştirmek
6. Risk çevresini kontrol etmek

Lojistikte Risk Değerlendirme

İşletmelerde lojistik fonksiyonu bağlamında risk değerlendirme; risk tanımlama, risk analizi, risk önceliklendirme ve risk tedavisi süreçlerinden oluşmaktadır.

Risk Tanımlaması

Risk tanımlama, risk kaynaklarını ve oluşabilecek olayları ve bu olayların sebeplerini ve potansiyel sonuçlarını belirleme sürecidir.

Risk Analizi

Risk analizi, risk nedenlerini ve kaynaklarını, mevcut risk kontrollerinin etkinliğini, olayın olasılığını ve olayın hem olumsuz hem de olumlu sonuçlarını anlamak için yapılmaktadır.

Risk Önceliklendirme

Risk önceliklendirme , risk analizine dayanarak hangi risklerin ele alınması gerektiğine karar verme sürecidir. Risk önceliklendirme, risk analizine dayanarak hangi risklerin ele alınması gerektiğine karar verme sürecidir.

Risk Tedavisi (İşleme/Muamele)

Bir riskin öncelik olduğuna karar verildikten sonra tedavi edilmelidir. Risk tedavisi, riskleri değiştirmek için seçeneklerin seçilmesini, seçeneklerin uygulanmasını ve her risk için risk kontrollerinin iyileştirilmesini veya değiştirilmesini içerir. Risk tedavileri birçok olasılık içerebilir:

• Riske yol açan faaliyetlerde bulunmayarak riski tamamen önlemek
• Bir fırsatı yakalama riskini almak, hatta arttırmak
• Olasılığın veya sonuçların veya her ikisinin de değiştirilmesi
• Riski sözleşmeye bağlı, sigorta, finans, topluluk veya devlet düzenlemeleri yoluyla paylaşmak

Lojistikte Gelişen Riskler

İşletmelerin lojistik süreçlerinin ve tedarik zincirlerinin ölçeğinin büyümesi, dünya genelindeki birtakım olaylardan ve gelişmelerden daha fazla etkilenmeleri sonucunu doğurmaktadır. Son zamanlarda, Sandy kasırgası, Japonya’daki deprem ve tsunami kasırgası, Tayland’daki sel, Arap Baharı protestoları gibi olayların işletmeler üzerinde önemli etkileri olduğu ortaya çıkmıştır. Bu durum işletmelerin lojistik süreçlerinin, tedarik zincirlerinin, satın alma alışkanlıklarının daha esnek ve çevik olması gerektiği sonucunu doğurmuştur. Dünya genelindeki olayların yarattığı risklerden minimum derecede etkilenmek ve iş süreçlerinin akamete uğramaması için işletmelerin lojistik ve tedarik zinciri süreçlerini belirli aralıklarla gözden geçirmelidir.

Lojistikte Risk Yönetimi

Lojistikte oluşacak riskleri yönetebilmek için bir plana ihtiyaç vardır ve tedarik zinciri riskinin yönetim süreci yedi aşamadan oluşmaktadır:

1. Lojistiği anlamak
2. Lojistiği iyileştirmek
3. Kritik yolları (ağları ve bağlantıları) tanımlamak
4. Kritik yolları yönetmek
5. Ağ görünürlüğünü iyileştirmek
6. Tedarik zinciri sürekliliği ekibi kurmak
7. Tedarik zinciri risk yönetimi prosedürlerini geliştirmek için tedarikçiler ve müşterilerle birlikte çalışmak

Sigorta Kavramı

Sigorta, önceden ödenen prim karşılığında, bir kimsenin ya da bir şeyin sağlığı, hayatı, malları ile ilgili herhangi bir şekilde ilerde karşılaşabileceği tesadüfi ya da olağan zararlarını gidermek için, bu işle uğraşan bir kuruluşla yapılan bağlantı sözleşmesidir. Sigortanın temel işlevi, zararı ekonomik açıdan önemsiz bir duruma getirmektir.

Sigortanın Temel Özellikleri

Bir sigorta planı veya düzenlemesi tipik olarak şu özellikleri içerir:

• Kayıpların havuzlanması
• Tesadüfi kayıpların ödenmesi
• Risk transferi
• Tazminat

Sigorta ile ilgili Temel Kavramlar

Sigorta ile ilgili temel kavramları açıklamamız gerekirse bunları şu şekilde özetleyebiliriz:

Poliçe , sigorta sözleşmesidir. Yıllık poliçenin bitim tarihinde aynı şirket nezdinde yeni poliçe yapıldığında, tecditname ismini alır.

Zeyilname ise poliçe ve tecditler üzerinde herhangi bir değişiklik, ilave, iptal gibi durumlar olduğunda düzenlenen belgelerdir.

Sigorta bedeli, poliçede yazılı olan meblağ olup hasar hâlinde sigortacının ödeyeceği en yüksek miktar budur.

Sigorta primi, sigortacının hasar hâlinde ödeyeceği tazminata karşılık olarak sigorta ettiren tarafından peşinen veya taksitle ödenen ücrettir.

Sigorta değeri, teminat altına alınan nesnenin piyasa rayicidir.

Muafiyet, sigortalının hasarın bir kısmına katılmasıdır.

Sigorta anlaşmasında taraflar ise sigortacı (riski üstlenerek teminat veren taraf) ve sigortalıd an (tazminat almaya hak kazanan taraf) oluşmaktadır.

Sigorta Aracıları

Sigorta aracıları, sigorta şirketi ile sigortalı olacak kişi arasında yer alan ve bilgi verip satışı sağlayan kişi veya kurumlardır:

• Acente
• Yetkili acente
• Yetkisiz acente
• Prodüktör
• Sigorta eksperi
• Reasürans
• Koasürans

Sigorta Prensipleri

Sigorta branşları için geçerli olan ve ülkemiz mevzuatına da uyan ana prensipleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Mutlak iyi niyet prensibi
• Sigortalanabilir menfaat prensibi
• Tazminat prensibi
• Yakın neden prensibi
• Rücu prensibi

Sigorta Sözleşmesi

Sigorta sözleşmesinin imzalanması ve primin tamamının ya da bir kısmının ödenmesi ile iki tarafında birbirlerine karşı yükümlülükleri başlar. Bu yükümlülükleri şu şekilde özetleyebiliriz:

Sigortacının Yükümlülükleri:

• Tazminat ödeme yükümlülüğü
• Sigorta poliçesi düzenleme ve verme yükümlülüğü
• Halefiyet ve rücu hakları Sigortalının Yükümlülükleri:

Prim ödeme yükümlülüğü

• Sigorta ettirenin ihbar yükümlülüğü
• Koruma önlemleri alma yükümlülüğü
• Sigortalının muayene ettirmeye izin verme yükümlülüğü

Lojistik ve Sigorta

Lojistik ve taşımacılık firmaları açısından sigorta; göndericiler tarafından lojistik ve taşımacılık firmalarına teslim edilen eşyaların depolanması veya sevkiyatı sırasında olabilecek zarar ve kayıplara karşı lojistik ve taşımacılık firmalarının risklerinin teminat altına alınmasıdır.

Nakliyat Sigorta Sözleşmesi

Nakliyat sigorta sözleşmesi, genellikle ithalat ve ihracat sevkiyatlarında büyük bir ticari işletmenin bir yıl boyunca bütün sevkiyatlarını teminat altına alan bir sözleşmedir.

Yıllık kapasiteye göre (sigorta bedelleri itibariyle) sigorta fiyatlarında indirim sağlar.

Nakliyat Sigortaları

Aynı branşa girdikleri hâlde sigorta konuları ve teminatları bakımından çok önemli farklılıklar gösteren bu sigortalar dört ayrı başlık altında açıklanmıştır:

Emtia nakliyat sigortaları: Kara, deniz, hava ve demir yolu ile bir yerden diğer bir yer taşınmakta olan her türlü yükün, taşınmaları sırasında karşılaşabilecekleri tehlikelerden kaynaklanan hasarlara karşı teminat sağlar.

Kıymet nakliyat sigortaları: Kıymetli maden, evrak, para ve benzer şeylerin taşınmaları sırasında söz konusu olabilecek tehlikelere karşı teminat sağlar.

Tekne sigortaları: Her uğrayabilecekleri hasarlara karşı teminat sağlamaktadır.

(CMR) (Uluslararası karayolu taşıyıcı sorumluluğu sigortası): Uluslararası kara yolu taşımacılığı yapan nakliyat firmalarının yaptıkları taşımalar ile ilgili olarak CMR Sözleşmesinden kaynaklanan hukuki sorumluluklarını, poliçede belirtilen şart ve limitler ile teminat altına alır.