Ünite 3: Lojistik Planlama ve Ağ Tasarımı

Giriş

Lojistik ortamın değişime karşı ayakta kalabilmesi için lojistik organizasyonlar veya organizasyonların lojistik departmanları strateji geliştirmelidir ve alternatifleri değerlendirebilmek için sistematik bir planlama ve tasarım metodolojisi gerekmektedir. Organizasyon sürekli olarak aşağıdaki gibi soruları sormak zorundadır:

1. Yeni tesisi (üretim, depolama, lojistik) nereye yerleştirelim?
2. Varolan tesislerdeki kayda değer değişiklikler neler?
3. Tedarik bulma kararları nelerdir? (Tedarik ve tedarikçi hangi tesis kullanacak)
4. Yerleşim/Atama kararları nelerdir? (Hangi ürün hangi tesis yerleşecek)

Lojistik Planlama Metodolojisi

Lojistik planlaması çok katmanlı ve kompleks yapıdadır. Planlamanın yapılabilmesi için farklı kaynaklardan ve farklı yoğunlukta birçok bilgiye ihtiyaç duyulmaktadır. Her organizasyonun lojistik planlaması ve ağ tasarımı birbirinden farklıdır. Ancak lojistik planlaması kullanılan genel planlama metodolojisi bulunmaktadır. Planlama metodolojisi temel olarak üç faza ayrılmıştır. Bu fazlar şunlardır:

Faz- I (Problem Tanımlama)

Problem tanımlama fazı diğer süreçlerin temelini oluşturmaktadır. Lojistik planlamanın yapılabilmesi için mevcut olan lojistik süreçlerin ve yapıların detaylı bir şekilde incelenmesiyle başlanmalıdır. Problem tanımlama, tasarımın fonksiyonlarını ve çevresini tanımlamayı ihtiyaç duyar. Etkili bir lojistik planlama yapılabilmesi için farklı dağıtım maliyetlerinin belirlenmesi gerekmektedir. Özellikle de farklı alan alternatiflerinin (miktar, büyüklük tipi ve lokasyon) maliyeti nasıl etkileyeceği ve her bir alan alternatifi için toplam lojistik maliyetinin ne olacağını bilmek zorundadır. Alternatiflerin değerlendirilebilmesi için karşılaştırmalı analizler yapılması gerekmektedir. Bu karşılaştırma için kullanılacak analize fizibilite analizi denilmektedir. Fizibilite analizi; durum analizi, destekleyici mantık gelişimi ve fayda/maliyet tahminlerini içermektedir.

Faz- II (Data Toplama ve Sistem Analizi)

Bir önceki fazda problem tanımlanmış ve bu problemin üstesinden gelmek için gerekli olan iyileştirme ve geliştirme önerileri yapılmıştı. Ancak unutulmamalıdır ki, önceki aşama yapılan değerlendirme analizleri alternatiflerin uygunluğu için kullanılmaktaydı. Bu fazda ise bir önceki fazda elde edilen alternatiflerin değerlendirilmesi ve uygulanabilmesi için gerekli olan data toplama ve veri analizini süreçleri üzerinde durulacaktır. Data toplama ve sistem analizi süreci çok önemli olmakla birlikte, bu süreç bir sonraki aşamanın temelini oluşturmaktadır. Bu aşamada data toplamak için uygulanacak adımlar aşağıdaki gibidir:

• Analiz yaklaşım ve tekniklerini tanımlama
• Tanımlama ve inceleme varsayımları
• Veri kaynaklarını belirleme
• Veri toplama
• Doğrulama için veri toplama

Sistem analizi aşaması, daha önceden toplanmış dataları ve belirlenmiş tekniği kullanarak lojistik sistem önerilerini stratejik ve taktiksel olarak değerlendirme aşamasıdır. Dört adımda bu süreç yapılmaktadır. Bu süreçler şunlardır:

• Analiz sorularını belirleme
• Analizin tamamlanması ve doğrulanması
• Alternatiflerin analiz edilmesi
• Duyarlılık analizinin yapılması

Faz- III (Öneri Geliştirme ve Uygulama)

Bu faz, bitmiş tüm analizlerin üst yönetime nasıl sunulacağının belirlendiği ve kabul gören alternatifin nasıl uygulanacağının yol haritasının planlandığı fazdır. Öncelikle öneri geliştirme aşamaları ve daha sonra da uygulama aşamaları adımlarını içerir.

Öneri Geliştirme, data toplama ve sistem analizi fazında önerilen tüm alternatifler karşılaştırılmış ve sonuçlar elde edilmiştir. Öneri geliştirme aşaması, elde edilen tüm sonuçlardan en iyilerinin seçildiği, seçilen alternatiflerin maliyet/fayda analizinin yapıldığı, karşılaşılabilecek risklerin ortaya konduğu ve tüm bu adımların raporlandığı aşamadır. Bu aşamada ağ tasarım ekibi bir araya gelerek öneri geliştirirler. Bu aşamada aşağıdaki adımlar izlenir:

• En iyi Alternatiflerin Belirlenmesi
• Fayda/Maliyet Analizi
• Risklerin Belirlenmesi
• Raporlama

Uygulama aşaması lojistik projesinin son aşamasıdır. Bu aşamada lojistik projesinde uygulanması gereken dört aşamadan bahsedilecektir. Bunlar; uygulama projesinin oluşturulması, zaman planlarının oluşturulması, kabul kriterlerinin oluşturulması ve planların uygulanması aşamalarıdır.

Ağ Tasarımı ve Yer Seçimi

Tesis yeri seçimi lojistik ağ tasarımı ile doğrudan ilişkilidir. Tesis yeri seçimi, organizasyonların tüm lojistik faaliyetlerini en uygun ve en düşük maliyetle icra edebilmeleri için coğrafi alan seçimidir. Yeri seçimi uzun dönemli etkileyen bir karar olduğu ve tesisin kurulduktan sonra değiştirilmesi çok maliyetli olmasından dolayı organizasyonlar için hayati öneme sahiptir. Ayrıca, belirlenen yerin, tüm giderler ve gelirler üzerinde etkisi olduğu için stratejik bir karardır. Tesis yer seçimi kararının verilmesinde kullanılan Faktör Karşılaştırma ve Değerlendirme, Başabaş Analiz, Karlılık Karşılaştırma, Ağırlık Merkezi ve Ulaştırma Modelleri/Sezgisel yöntemleridir.

Faktör Karşılaştırma ve Değerlendirme Yöntemi

Faktör karşılaştırma değerlendirme yöntemlerinden en bilinen iki tanesi etmen puan yöntemi ve ağırlıklı sıralama yöntemidir.

Etmen puan yöntemi, daha çok sayısal olarak değerlendirilmesi yapılamayanların diğer etmenlerle birlikte değerlendirilmesi için kullanılır. Bu yöntem; etmenlere belirli ağırlıklar verilerek, aday kuruluş yerlerinin birbirleriyle karşılaştırılması şeklinde işlemektedir.

Ağırlıklı sıralama yönteminde, kolaylıkla ölçülemeyen ya da ölçülmesi pahalıya mal olan etmenler, grup uzlaşımı gibi nesnel yaklaşımlarla sayısallaştırılır. Etmenlerin seçim açısından taşıdığı önemlerin eşit olup olmamasına göre, etmenler farklı ve çift ağırlıklandırma olmak üzere iki türlü ağırlıklandırılabilmektedir.

Başabaş Analiz Yöntemi

Başabaş analizi yöntemi, kurulması istenen tesis yeri için birden fazla alternatifin olduğu durumda ve her bir tesis için sabit maliyetlerin ve değişken maliyetlerin belirlenebildiği zaman kullanılabilen tesis yeri seçimi yöntemidir.

Kârlılık Karşılaştırma Yöntemi

Bu yöntemde, tesis kuruluş yeri seçmek için alternatif tesis yerlerinin kârlılık durumlarının karşılaştırılması yapılmaktadır. Tesis alternatifleri içinden en yüksek kârlılığa sahip olan tesis alternatifi seçilir. Bu yöntemde; gelirler, giderler ve kâr ilişkilerine bakılarak tesis yer seçimi kararı verilir.

Ağırlık Merkezi Yöntemi

Ağırlık merkezi yöntemi, taşıma maliyetlerini minimum kılacak tesis yerlerini bulmak için kullanılan matematiksel bir tekniktir. Bu teknik bir tek lojistik tesisin yer seçimine uygulanabilir. Yöntem genellikle perakendeci birimlere mal gönderen işletmeler tarafından kullanılır.

Ulaştırma Problemleri ve Sezgisel Yöntemleri

Doğrusal programlama yöntemi genellikle, hâlihazırda faaliyet gösteren bir işletmeye yeni bir tesis eklenmesi durumunda kullanılır; ancak yeni bir sistemin kurulması durumunda da uygulanması mümkündür. Yöntemlere başlamadan önce yöntemlerin uygulanabilmesi için öncelikle ulaştırma tablolarının hazırlanması gerekmektedir. Bu problem çeşidinde konu, belirli kaynaklardan belirli hedeflere ürün taşınmasıdır. Hedeflerin ihtiyaçları ve kaynakların kapasiteleri dikkate alınarak en düşük maliyetle ürünlerin kaynaklardan hedeflere minimum taşıma maliyetiyle gönderilmesinin amaçlandığı bu problem modelinin çözümünün sonunda, hangi kaynaklardan hangi hedeflere ne kadar ürün gönderileceği ortaya çıkmaktadır. Ulaştırma tablosunun oluşturulduktan sonra problemin başlangıç çözümünün bulunması için üç farklı sezgisel yöntem geliştirilmiştir. Bu yöntemler; Kuzey-Batı yöntemi, minimum maliyet yöntemi ve Vogel yaklaşımı yöntemidir.

Kuzey-batı yöntemi, en basit ve kolay çözüm geliştiren yöntemdir. Ulaştırma tablosu hazırlandıktan sonra tablonun sol üst köşesinden başlayarak hedeflerin ihtiyaçlarına ve kaynakların kapasitelerine bağlı olarak taşınacak ürün miktarları belirlenir. Bu ürün miktarlarını belirlemek için o satırdaki ve sütundaki arz ve talep değerlerine bakılır. Bu değerlerden hangisi küçükse o değer, o hücrenin içerisine atanır. Atanan miktar arz ve talepten çıkarılır. Tekrar atama yapılmaması için sıfır olan arz veya talep iptal edilir. İptal edildikten sonra tekrar yukarıdaki işlemler tekrar edilir. Son hücreye de atama yapılması ile sonuç elde edilir.

Minimum maliyet yönteminde, algoritmada ulaştırma tablosu hazırlandıktan sonra tablodaki tüm maliyetlerden en düşük olan taşıma seçilir. Bu taşımayı yapan kaynağın kapasitesine ve hedefin ihtiyacına göre taşıma miktarı belirlenir. Tüm kaynaklar kullanılıncaya ve tüm hedeflerin ihtiyaçları karşılanıncaya kadar atama yapılmaya devam edilir. Kuzey-Batı yönteminin görmezden geldiği maliyet, bu yöntemde dikkate alınır.

Vogel yaklaşımında, en iyi başlangıç çözümünün üretilmesinin amaçlanır. Tablonun her satır ve sütunun en düşük iki maliyeti belirlenir. Satırların/sütunların en düşük iki maliyet değeri arasındaki farklar her satır/sütun için ayrı ayrı hesaplanır. Bu farka ceza maliyeti denilmektedir. En yüksek cezaya sahip satıra veya sütuna bakılarak en düşük maliyetli taşıma seçilir. Bu taşımayı yapan kaynağın kapasitesine ve hedefin ihtiyacına göre taşıma miktarı belirlenir. Her atama sonunda tekrardan tüm satır ve sütun için ceza hesaplanması yapılarak tüm ihtiyaçlar karşılanıp, tüm kaynaklar tükeninceye kadar adımlar tekrarlanır.