Ünite 8: Elektronik Ticaret ve CBS’nin Kullanımı

Giriş

Dünyada yaşanan gelişmelerin ve teknolojinin yakından takibiyle yeni ve etkili yaklaşımların oluşturulması, üretim ve pazarlama işlevlerinin geliştirilmesi, günümüz rekabet piyasasında artık üstünlük değil adeta bir zorunluluktur.

Günümüzde önemi gittikçe artan ve yaygınlaşan Internet kullanımı ticaret alanında da etkilerini göstermiş, tüm dünyada üretim ve pazarlama işlevlerinde Internet’in etkin kullanımı yaygınlaşmaya başlamıştır.

Coğrafi Bilgi Sistemleri, etkin pazarlama ve karmaşık karar problemlerinin çözümü için e-ticarete entegre edilen en çarpıcı teknoloji olarak karşımıza çıkmaktadır.

Elektronik Ticaret (E-Ticaret)

Dünya Ticaret Örgütü (WTO) tarafından yapılan tanımıyla “e-ticaret, ürün ve hizmetlerin üretim, reklam, satış ve dağıtımlarının telekomünikasyon ağları üzerinden yapılmasıdır.”

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) tarafından yapılan tanıma göre: “E-ticaret, açık ya da kapalı ağlar üzerinden sayısallaştırılmış yazılı metin, ses ve video görüntülerinin işlenmesi ve iletilmesine dayanan, kişileri ve kurumları ilgilendiren tüm ticari işlemlerdir.”

E-ticaret, ticari faaliyetin işleyiş şekline göre doğrudan ve dolaylı e-ticaret olarak ikiye ayrılmaktadır. Dolaylı eticaret yönteminde, ürünlerin siparişi elektronik ortamda verilmekle birlikte, teslimat işlemleri klasik yöntemlerle fiziksel olarak yapılmaktadır. Doğrudan e-ticaret yönteminde ise, sanal olarak da adlandırılan fiziki olmayan ürün ve hizmetlerin siparişi, teslimi ve bedelinin ödenmesi elektronik ortamda çevrimiçi olarak gerçekleştirilmektedir.

E-ticaretin işletmeler açısından yararları:

• Maliyetlerin azalması ve pazarlamanın daha geniş ölçekte yapılması
• Zamandan tasarruf ve pazarlama süreçlerinin kısalması
• Tüketiciler satın alma işlemlerini gerçekleştirirken satın alma sürecinin de kontrol edilebileceği yöntemlere sahip olunabilmesi
• Bilginin daha zengin ve karşılıklı etkileşime açık olması
• Bilginin anında ve sürekli ulaşılabilir olması
• Pazara girişteki engellerin azalması ve herkese eşit erişim şansı sunulmasıdır.

E-ticaretin tüketiciler açısından yararları ise;

• Genel ve geniş seçim yapabilme imkânı,
• Hizmet kalitesinin artması
• Önemli fiyat indirimi
• İhtiyaçlara çok hızlı yanıt verilmesi
• Yeni ürünler ve hizmetler
• Tüketiciye göre uyarlanmış ürün ve hizmetlerdir.

E-Ticaretin belli başlı sekiz türü bulunmaktadır:

• İşletmeden tüketiciye
• İşletmeden işletmeye
• Tüketiciden tüketiciye
• İşletme içi
• İşletmeden devlete
• Devletten tüketiciye
• Devletten işletmeye
• Devletten devlete

Gelecekteki Yönelimler: 2015 yılı itibariyle yaklaşık 7.3 milyar dünya nüfusunun % 46’sı internet kullanıcısı hâline gelmiştir. Haziran 2014 verilerine göre Türkiye’de 46.3 milyon internet kullanıcısı vardır.

Internet kullanımının artısına paralel olarak hem dünyada hem Türkiye’de e-ticaret pazarı son yıllarda hızlı bir büyüme kaydetmiştir. Önümüzdeki yıllarda e-ticaretin,

• Klasik perakende sektörünün daralması
• Genç nüfusun İnternet ve e-ticarete olan yatkınlığı
• Mobil cihaz penetrasyonunun artması
• Gelişmekte olan pazarların hızlı büyümesi
• Teknolojik gelişmelerin katkıları ve farklı sistemlerle sağlanacak entegrasyon sayesinde daha etkin uygulamaların gerçekleştirilmesi ile güçlü bir büyüme trendi sergilemeye devam edeceği öngörülmektedir.

E-Ticarette Mekansal Veri Gereksinimi ve Temel CBS Fonksiyonları

E-ticaret, alıcılar ve tedarikçiler arasındaki ticaretin zaman ve mekân kısıtlaması olmaksızın gerçekleştirilmesine olanak sağlayan bir sistemdir.

Coğrafi konumla ilişkilendirilmiş demografik ve sosyoekonomik özellikler, e-ticarette pazar analizinin başarıyla uygulanmasında dikkate alınması gereken mekânsal unsurlardır. Bununla birlikte, e-ticaret içerisinde kritik bir önem taşıyan ürün sevkiyat süresi ve maliyeti ile ilgili çalışmalarda da işlemlerin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi ve doğru kararların verilmesi için mekânsal veri kullanımı gerekmektedir. Mekânsal verilerin değerlendirilmesi için gerekli olan sistem ise CBS’dir. CBS mekânsal verilerin yönetimi, entegrasyonu, sorgulanması, analizi ve görselleştirilmesinde çok güçlü fonksiyonlara sahiptir.

Mekânsal Veri Yönetimi ve Entegrasyon: CBS’de her katman belirli bir alan için tek bir tema veya durumu belirtir. Bu katmanlar üst üste çakışmıştır ve birbirleriyle bağlantılı olarak sorgulanabilir ve analiz edilebilir niteliktedir. CBS tüm bilgi sistemleri gibi veri tabanı yönetim sistemleriyle yakından ilişkilidir. Ancak, mekânsal bileşeni nedeniyle diğer bilgi sistemlerinden farklılık gösterir.

CBS’de veriler mekânsal durumlarına yani konum bilgilerine göre yönetilirler. Veri yönetimindeki bu yaklaşım yalnızca CBS’de vardır ve CBS diğer bilgi sistemlerinde imkânsız olan mekânsal sorgulama ve analizlerin kolaylıkla gerçekleştirilmesine olanak tanır.

Mekânsal Verinin Sorgulanması ve Analizi: CBS, kullanıcıların konumla ve konumlar arasındaki ilişkiler ile ilgili sorgulamalar yapabileceği tek araçtır. CBS ile gerçekleştirilebilecek sorgulamalar, uygulamaların yapısına bağlı olarak tek bir veri setini içeren basit sorgulamalardan, çok katmanlı mimari sayesinde çoklu veri setlerinin mekânsal ilişkilerine dayalı karmaşık sorgulamalara kadar uzanır.

CBS’de mekânsal analizler temel başlıklar olarak; birleştirme analizi, yakınlık analizi, sınır işlemleri, yüzey analizi, grid analizi, istatistiksel ve jeo-istatistiksel analizler ve ağ analizi olarak ele alınabilir.

Farklı katmanların üst üste çakıştırılarak bütünleştirilmesi, birleştirme analizi (overlay analizi) olarak adlandırılır.

Yakınlık analizi, herhangi bir coğrafi detayın çevresindeki diğer coğrafi_ detaylara olan uzaklıklarının irdelenmesine dayanan bir analizdir.

Bir coğrafi katman üzerinde birtakım değişikliklerin yapılması gerekebilir ve bu değişiklikler grafik ve grafik olmayan verileri kapsayabilir. Bu anlamda gerçekleştirilebilecek ayırma, silme, güncelleştirme, kenarlaştırma-birleştirme ve sınır kaldırma işlemleri sınır işlemleri arasında yer alır.

Sayısal yükseklik modelleri kullanılarak yapılan 3-boyutlu görüntüleme, eğim hesabı, bakı hesabı, kesit çıkarma, kazı ve dolgu hesabı, görünürlük analizi vb. işlemler yüzey analizleri, grid yapıdaki (hücresel) veri katmanlarında lokal, merkezi, bölgesel ve global fonksiyonlarla gerçekleştirilen analizler grid analizleri olarak adlandırılır.

Coğrafi detayların öznitelik değerlerine göre en küçük değer, en büyük değer, ortalama değer ve standart sapma vb. istatistiksel irdelemeler istatistiksel analiz kapsamında, detayların konum ve öznitelik bilgilerinin dikkate alınarak gerçekleştirildiği istatistiksel analizler ise jeo-istatistiksel analiz kapsamında ele alınır.

Bir ağ genellikle birbirine bağlı çizgilerin dizisi olarak tanımlanır. Çizgiler ve çizgilerin kesişiminde yer alan düğümler ağ yapısını oluşturur. Ağ yapısı, CBS’nin konum tabanlı yapısında etkili bir şekilde temsil edilebilir ve ağ üzerinden karar verme sürecinde CBS’den etkin olarak yararlanılabilir.

Mekânsal Verinin Görselleştirilmesi: CBS’nin bir diğer önemli kullanımı, verilerin ve veriler kullanılarak gerçekleştirilen sorgulama ve analiz sonuçlarının otomatik olarak haritalar şeklinde sunulmasıdır. Tüm verilerin yaklaşık %80’inin konumla ilişkili olduğu bilinmektedir. Bu nedenle çoğu veri mekânsal olarak analiz edilebilir ve görselleştirilebilir. Gelişmiş CBS ortamlarında 3 boyutlu haritalama imkânı da bulunmaktadır.

E-Ticarette CBS’nin Rolü

CBS’nin e-ticarette pazar analizi, depo ve dağıtım merkezleri için yer seçimi ve sevkiyat konularında karar verme sürecindeki işlevleri vardır.

İşletmeler CBS ile müşteri profili değerlendirmesi ve tercih edilmedikleri bölgelerin analiziyle doğru stratejiler belirleyebilir. Bu kapsamda özellikle karar destek sistemleriyle (KDS) bütünleştirilmiş uygulamalar çok başarılı sonuçlar vermektedir.

Hangi tür iş uygulaması benimsenmiş olursa olsun, eticaret sisteminde de sonuçta fiziksel bir ürünün doğrudan veya dolaylı olarak şirketten alıcılara sevkiyatı söz konusu olup, fiziksel bir ortamda taşıma ve teslimat gerçekleştirilir.

Fiziksel bir ürünün tüketiciye ulaşmasına kadar geçtiği tüm alt fonksiyonlar fiziksel dağıtımın bir parçasıdır ve bu süreç içinde yer alan depolar, dağıtım merkezleri, toptancılar, perakendeciler dağıtım kanalı olarak adlandırılmaktadır.

CBS’den yararlanılarak, mevcut depo ve dağıtım merkezlerinin etki alanlarının da dikkate alınmasıyla, gereksinim duyulan alanlar analiz edilebilir, en uygun yer seçimi yapılabilir ve potansiyel yerler için etki alanları ve kapsama analizleri gerçekleştirilebilir.

Müşterilerden İnternet üzerinden gelen siparişler otomatik olarak ya da adres bilgilerine bağlı olarak CBS ortamında sisteme eklenebilir. CBS tabanlı bir yaklaşımla müşteriye en yakın dağıtım merkezi ve en uygun aracın belirlenmesi sağlanabilir.

E-Ticarette CBS’nin Ekonomik Yararları: CBS bugün birçok şirket için rekabet piyasasında hayatta kalabilmek, satış performansını arttırmak ve sevkiyat masraflarını azaltmak için stratejik bir yatırım haline gelmiştir.

CBS genel olarak tüm endüstriler için pazar analizinin toplam maliyetini düşürmektedir. Buna ek olarak, farklı koşullar altındaki farklı kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılamak için çeşitli pazar analizleri, yer seçimi ve sevkiyat yönetimiyle çok önemli ekonomik katkılar sağlamaktadır.

CBS, katman yapısındaki çoklu mekânsal verilerin sorgulama ve analizleri ile doğru kararların zamanında verilmesinde, yanlış ve zarara neden olacak yatırımların önüne geçilmesinde büyük önem taşımaktadır.

E-Ticaret ve Web CBS

Ağların entegre sistemi ve bağlantılar; veri erişimi, bilgi sunumu ve sonuçların analizi için dinamik bir ortam sağlamaktadır. Internet günümüzde e-ticaret faaliyetlerinin yürütülmesinde tüketicilerin ve işletmelerin birbirleriyle iletişim halinde olduğu küresel ortak bir platform haline gelmiştir.

Klasik CBS’nin donanım altyapısı, iş istasyonları veya masaüstü bilgisayarlardır. Web CBS’de ise güçlü bir çevrimiçi veri işleme ve görüntüleme sisteminin sağlanması için Internet teknolojileri ile CBS birleştirilmiştir.

Klasik CBS statik çözümler sunarken, işlemlerin elektronik ortamda gerçekleştiği e-ticaret sürecinden beklentiler her tür analiz sürecinin Web’e dayalı olduğu, güncel verilerle dinamik uygulamaların yapılabileceği sistemler yönündedir.

Web CBS’nin e-ticaretteki en önemli kullanımlarından birisi elektronik pazar sisteminin desteklenmesinde tedarikçi ve malzeme ile ilişkili mekânsal verilerin web üzerinden sunulmasıdır.

Web CBS sistemin tüm kullanıcılarına tedarikçilerin coğrafi verilerini sunar.

Internet ve web içerik sunumundaki gelişmeler; mekânsal verilerin görüntülenme ve kullanım yöntemlerinde de büyük yeniliklere yol açmıştır. Bu anlamda e-ticarette CBS’nin kullanımı yeniliklere adapte edilerek gelişmeye başlamıştır. Karar vericilere coğrafi temelde, esnek ve problem çözümünü web üzerinden sağlayabilecek Web CBS Tabanlı Pazar Yönetim Sistemleri (Web CBS Tabanlı PYS) e-ticaretin en önemli konularından birisi hâline gelmiştir.

E-ticaret konusu kavramsal olarak ele alındığında böyle bir sistemin coğrafi konumdan bağımsız olarak dünyadaki tüm tedarikçi ve alıcılara açık olması gereklidir. Böylece Web CBS ile entegre bir pazar yönetim sistemi, bir pazarlama uzmanına çeşitli ticaret desenlerini görmesini sağlayabilir.

Konu müşteriler açısından ele alındığında ise; bir endüstride müşteriler sevkiyat zamanını ve maliyetini tedarikçi seçiminde belirleyici faktörlerden biri olarak dikkate alırlar. Çoğu zaman toplam harcamaların büyük bir yüzdesi sevkiyat masrafları olabilir. Bu anlamda, sevkiyat maliyeti hakkında bilgi sağlayan tek veri coğrafi konum verisidir.

CBS Tabanlı PYS için sunum, işlem ve veri katmanı olarak üç ayrı katmana ayrılmış sistem mimarisine sahiptir.

B2C e-ticaret, bireysel müşterilere ürün ve hizmetlerin perakende satısı için internet kullanımına dayalı bir ticaret şeklidir. B2C için, CBS ve mekânsal teknolojiler tüketici ve işletmelerin ürün, hizmet ve piyasalarla ilgili düşünce ve anlayışlarına yeni boyutlar kazandırmaktadır.

B2B e-ticaret, B2B iş dünyası arasındaki pazarları, ürün ve hizmet satışlarını ifade eder. B2B için, mekânsal web hizmetlerinin etkisi, ürün ya da hizmetin doğasında ne kadar coğrafi olduğuna bağlıdır.

İşletmeler için Web CBS, mekânsal verilere kolay erişim sağlayan ve bu mekânsal veriler üzerinden yapılan analizlerle yatırımların doğru yönlendirilmesine, maliyetlerin ve sevkiyat masraflarının azaltılmasına katkı sağlayan ve piyasada rekabet şansını arttıran stratejik bir sistem haline gelmiştir.

Mevcut Web CBS destekli uygulamalarla karmaşık birçok coğrafi analizin gerçekleştirilmesi mümkün olmakla birlikte, Web CBS’de yenilikler ve gelişmeler devam edecek, yükseltmeler, yamalar, güncellemeler ve değişiklikler her zaman gerekli olacaktır.