Ünite 2: Lojistik Faaliyetler

Giriş

Lojistik; nakliye, stok, depolama, malzeme idaresi ve ambalajlama, sevkiyat, sipariş yönetimi, paketleme, dış ticaret, gümrük vb. malzemenin tedarikçilerden, bitmiş ürünün müşterilere ve daha sonra satış hizmetlerine kadar taşınması gibi bir firmadaki malzemenin akışını belirleyen faaliyetleri kapsamaktadır. Görüldüğü gibi, sadece depolama veya sadece nakliye tek başına lojistik değildir. Ancak lojistik yönetimi veya daha geniş kapsamda tedarik zinciri içerisinde gerçekleştirilen lojistik faaliyetler taşıma veya depolama faaliyetleri ile sınırlandırılmamalıdır.

Lojistik Faaliyetler

Malların yerlerinin değiştirilmesi, istiflenmesi, ambalajlanması ve depoya yüklenmesi gibi faaliyetlerin tümüne elleçleme denir. Lojistik faaliyet alanı taşıma, stok yönetimi, depo yönetimi, ambalajlama, sipariş işleme, elleçleme, gümrükleme müşteri hizmetleri, bilgi yönetimi, talep tahmini, satış sonrası servis, fabrika-depo yer seçimi, satın alma, atık parça yönetimini içine almaktadır. Lojistik faaliyetler ham madde, yarı mamul veya parçaların işletmeye ulaştırılmasından, işletme içerisinde, ürüne dönüşümü sırasında, malzemenin akışına; sonrasında ise son kullanıcıya kadar olan zincir içerisindeki tüm faaliyetleri düzenlemeye çalışır. Lojistik faaliyetler, işletme faaliyetlerine değer katmanın yanında işletme etkinliğinin artırılmasını da sağlayarak müşteri değeri yaratılması ve bütünsel olarak işletmenin başarısının tesis edilmesinde son derece önemli bir konuma gelmiştir. Lojistik faaliyetlerin belirlenebilmesi için pazar koşulları, rekabet durumu, çalışılan endüstri kolu gibi faktörlerin önem derecesi etkili olmaktadır. Bu nedenle faaliyetleri kesin sınırlarla ayırmak doğru değildir. Bazı durumlarda pazarın durumu ön plana çıkarken, bazen de rekabet veya çalışılan endüstri kolu öncelik kazanmakta ve değişen önem derecelerine göre lojistik faaliyetler de belirlenmektedir. Bu bağlamda literatürde değişik sınıflandırmalar olabilmektedir. Lojistik faaliyetlerin kapsamından yola çıkarak bu faaliyetleri, temel lojistik faaliyetler ve destek lojistik faaliyetler olarak ele alabiliriz. Taşıma, stok yönetimi ve depo yönetimi faaliyetlerini kapsayan temel lojistik faaliyetler, tüm lojistik süreçler içinde gerçekleştirilen anahtar faaliyetler durumundadır. Temel faaliyetler olması nedeniyle bu faaliyetler işletmelerde lojistik yönetiminin etkin bir şekilde yürütülmesinde ve koordinasyonun sağlanarak tamamlanmasında önemlidir. Temel faaliyetler dışında yer alan faaliyetler ise destek lojistik faaliyetler olarak adlandırılırlar. Destek lojistik faaliyetleri genel olarak aşağıdaki faaliyetleri kapsamakla birlikte işletme türüne göre farklılık gösterebilirler. Bu faaliyetler:

• Müşteri Hizmetleri
• Ambalajlama
• Bilgi Yönetimi
• Satın Alma
• Elleçleme
• Sipariş İşleme
• Atık Parça Yönetimi
• Fabrika ve Depo Yer Seçimi
• Talep Tahmini/ Planlama
• Sigortalama/Gümrükleme

Romney ve Steinbart’ın tanımladığı şekildeki değer zincirinde yer alan temel ve destekleyici faaliyetleri, Gümüş aşağıdaki gibi açıklamıştır:

• Üretim öncesi lojistik; işletmenin üretmiş ve satmış olduğu mal ve hizmetlerde kullandığı ilk madde ve malzemelerin satın alınması ve depolanması faaliyetlerini kapsar.
• Üretim faaliyetleri; işletmenin satın almış olduğu ilk madde ve malzemelerin üre- tim süreçlerinden geçerek mal ve hizmetlere dönüştürülmesidir.
• Üretim sonrası lojistik faaliyetleri; üretimi tamamlanmış mal ve hizmetlerin müşterilere dağıtım faaliyetlerini kapsar.
• Pazarlama ve satış faaliyetleri; işletmenin üreteceği ve üretmiş olduğu mal ve hizmetlerin müşteriler tarafından satın alınmasına yardım etme faaliyetleridir.
• Servis faaliyetleri ise; müşterilere satış sonrası destek sağlama faaliyetlerini kapsar.

Tüm bu lojistik faaliyetlerin temel amacı doğru ürün ve/veya hizmeti doğru miktarda, doğru yerde, doğru zamanda ve en az maliyetle bulundurmaktır. Bunun yanı sıra, lojistik sektöründeki gelişmeleri hızlandıran etkenler üretimde çeşitlilik, artan taşıma ücretleri ve kanuni hükümler olarak anlatılmıştır. Bu etkenlerden yola çıkılarak lojistik faaliyetlerin amaçları aşağıdaki gibi verilebilir:

• En az stok; maliyetleri en aza indirebilmek için sıfır stok ile çalışmak bunun için de just in time (JIT) gibi faaliyetlerin ihtiyaç duyulduğu ya da talep edildiği anda gerçekleştirilmesi temeline dayanan stok kontrol sistemlerinin belirlenmesi gerekmektedir.
• En az maliyet; lojistikte temel amaç asgari maliyetle kaliteli hizmet anlayışı sürdürmek olduğu için maliyet kalemlerinin gözden geçirilmesi gerekmektedir.
• Verimlilik; maliyetleri en aza indirebilmek için maksimum verimliliğin sağlanması.
• Kalite (hasarsızlık, performans); müşteri memnuniyetinden ödün vermemek ve rekabette ayakta kalabilmek için kaliteli hizmet anlayışı
• İzlenebilirlik (yük ve araç takibi); yüklerin ve araçların 7 gün 24 saat hem lojistik firması hem de müşterinin takip edebilmesi için GPRS gibi sistemlerin kullanılması.
• Teslimat yani nakliye sürelerinin kısalması; nakliye süresinin minimum düzeyde olması için uygun ulaşım yolunu seçmek
• Sürdürebilirlik (yedek parça, ambalaj malzemesi ve hurda geri toplam, çevresel duyarlılık…)

Tüm bu amaçlar doğrultusunda, lojistik faaliyetler ham maddeden nihai ürüne kadar olan akışı boyunca yukarıda bahsedilen tüm faaliyetleri düzenlemeye çalışırken, ürüne ve/veya hizmete değer katan aşağıdaki üç işlemi kapsamaktadır:

• Konum: Ürünlerin, müşteri açısından daha düşük değerli olduğu yerlerden, daha yüksek değerli olduğu yerlere taşınması ve bu sayede konum değerinin artırılmasıdır. Bu işlem, taşıma maliyetlerini de kapsamaktadır.
• Zaman: Ürünlere ihtiyaç oluncaya kadar bunların depolanması ve tüm sürelerin daha verimli yapılması ile gerçekleşmektedir. Bu işlem, envanter bulundurma maliyetlerini de kapsamaktadır.
• Yapı: Ürünlerin istenilen miktarlarda ve özelliklerde düzenlenerek, bunlara sipariş değeri eklenmesidir.

Temel Lojistik Faaliyetler

Temel lojistik faaliyetler, genel olarak

• Taşıma: Taşıma, malzeme akışının temelini oluşturan, ürün ve/ veya hizmetin bir yerden başka bir yere aktarılması işlemini sağlar. Taşıma hizmeti, lojistik faaliyetlerin en önemlilerinden biri olup, mal akışını sağladığı için ticarette önemli rol oynamaktadır. Ürünlerin müşteri ihtiyaçlarını karşılamak üzere, üretilen mal ve hizmetin istenilen zamanda ve yerde, uygun maliyetle istenilen merkezlere ulaştırılması taşıma hizmeti kapsamında gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla, taşımada amaç malın bir noktadan diğerine aktarılması işleminin en doğru, en güvenli ve ekonomik şekilde gerçekleştirilmesidir. Ürün ve hizmetlerin taşınması tedarik zincirinin de önemli bir parçasıdır. Tedarik zinciri içerisinde taşıma işlemi; depodan malzeme çekme, depoya malzeme gönderme, üretim süreçleri arasında malzemeleri taşıma gibi işletme içindeki fiziki akışların gerçekleşmesini sağlar. Ayrıca tedarikçiden gelen malzemeleri işletmeye taşıma, tamamlanmış ürünleri müşteriye taşıma gibi işletmeler arası taşıma işlerinin de gerçekleşmesini sağlar. Taşıma yönetimi içerisinde; taşıma türü veya türlerinin tespiti, yüklerin birleştirilmesi, taşıma araçlarının rotalarının belirlenmesi, araç çizelgeleme, ekipman seçimi gibi faaliyetler yerine getirilmektedir. Bu bağlamda taşıma yönetiminin üç genel aşamadan oluştuğu söylenebilir. Bu aşamalar:
  • I. Aşama: Taşıma türünün belirlenmesi
  • II. Aşama: Taşıyıcı seçimi
  • III. Aşama:
• Taşıma işinin seçimi Taşıma türünün tespiti, sevk ve operasyon yönetimi, zaman planlaması ve program hazırlama gibi konular lojistik aktivitelerinin öncelikli konularıdır. Taşımacılıkta lojistik anlayışının gelişmesi, çeşitli ulaşım alt sistemlerinden en verimli şekilde yararlanılması olanağını vermektedir. Tek tür (unimodal) taşımacılıkta ürün veya hizmet bir veya daha fazla taşıyıcı tarafın- dan tek bir taşıma türü (kara, deniz, demir yolu, hava) kullanılarak taşınır.
  • Kara Yolu Taşımacılığı: Gönderici ile taşıyıcı arasında yapılan sözleşme ile taşıma bedeli karşılığında mal veya hizmetin kapıdan kapıya, aktarmasız teslimini sağlayan ve aynı zamanda diğer taşıma türlerini de destekleyen bir taşıma türüdür. Maliyeti yüksek olmasına rağmen zaman ölçütü ön plana çıktığı durumlarda kullanıldığından rekabetin en yoğun olduğu taşıma türüdür.
  • Demir Yolu Taşımacılığı: Düşük değerli, ağır ve hacimli ürünler için yüksek maliyetlere katlanılmadan yapılan bir taşıma türüdür. Demir yolu taşımacılığı, düşük taşımacılık maliyetine sahip olmasına karşın, hizmet verilen yerlerin sınırlı olması ve zaman açısın- dan dezavantajlı olması nedeniyle lojistik kapsamlı taşımalarda ilk sırada yer almamaktadır.
  • Boru Hattı Taşımacılığı: Genellikle ham petrol, doğalgaz, su gibi likit ya da gaz hâlinde olan ürünler taşınır. Trafik ve hava koşullarından etkilenmediğinden büyük miktarda petrol ve doğal gazının başka bir bölgeye taşınması sağlanabilir. Tüm taşımacılık türleri içinde en yüksek sabit ve en düşük değişken maliyetlere sahiptir.
  • Hava Yolu Taşımacılığı: Taşıma türleri arasında en hızlı taşıma yöntemidir. Dolayısıyla, hız faktörünün önemli olduğu zincirlerde, acil teslim edilmesi gerek ürünlerde ve ağırlığı az fakat değeri yüksek ürünlerin taşınmasında kullanılır.
  • Deniz Yolu Taşımacılığı: Taşımacılık türleri arasında en düşük maliyete sahip olma- sına rağmen zaman unsuru ön plana çıktığında pek tercih edilemez. Buna karşın uluslararası taşımacılıkta en sık kullanılan taşıma türüdür. Lojistik işletmeleri, ithalat, ihracat ve transit ticarette giderek artan bir biçimde deniz yolu taşımacılığından yararlanmaktadır.
  • Nehir yolu/İç Suyolu Taşımacılığı: Araç kapasitelerinin suyun derinliğine ve niteliğine göre (nehir, göl vd. gibi) değişen özel taşıma araçlarına ihtiyaç duyulan bir taşıma yöntemidir. Dünyada çok sık ve yaygın olarak kullanılmasına rağmen ülkemizde çok yaygın kullanılmamaktadır. Bunun sebebi ise ülkemizdeki akarsuların yüksek debiye sahip olmasına rağmen coğrafi sebeplerden dolayı taşıma yapacak yeterliliğe sahip olmamalarıdır.
  • Çok Türlü (Multimodal) Taşımacılık: Ürün veya hizmetin birkaç taşıma türü kullanılarak taşınmasıdır. Aktarmalı taşıma şekli olduğundan dolayı birkaç elleçleme faaliyeti içerdiği için dezavantajlıdır.
  • Türler Arası (İntermodal) Taşımacılık: En az iki farklı taşıma türünün birlikte ve bir kombinasyon yapacak şekilde taşınmasıdır. Taşıma türleri arasında taşıma ekipmanının serbest değişimi olması başlıca özelliğidir.
• Stok yönetimi: Her işletme faaliyet alanına göre ya üretimi gerçekleştirmek için ya da müşterilerin isteğine cevap verebilmek için elinde bazı madde ve malzemeleri hazır bulundurması gerekmektedir. İşletmenin elinde bulundurduğu bu madde ve malzemelere en genel ifadeyle stok denilmektedir. Bir başka deyişle stok, üretimi istenen düzeyde tutmak, teslim ve satışı istenen özelliklere göre gerçekleştirmek için elde bulundurulan malzeme ve ürün mevcuduna denir. Lojistik süreç içerisinde ham madde yarı mamule dönüştürülmek üzere, yarı mamul ise bitmiş ürüne dönüştürülmek üzere tutulur. Daha geniş kapsamda, tedarik zincirinin farklı aşamalarında ham madde, yarı mamul ve bitmiş ürünlerin stokları bulunmaktadır. Stok; değişken müşteri talebi karşısında müşteri hizmet düzeyini korumak, fiyatı ve döviz kurundaki dalgalanmalara karşı korunmak, teslimat süresi değişkenliğine karşı korunmak ve mevsimsel talepteki değişiklikleri karşılamak amacıyla işletmeler stok bulun- durmaktadırlar
• Depolama/ depo yönetimi: Depo, ham madde, yarı mamul, bitmiş ürün, makine, ekipman ve sarf malzemeleri olarak tanımlanan stokları korumak veya gerektiğinde kullanmak amacıyla konulan yerdir. Depolar, üretim tesislerinin içinde veya yanında bulunabileceği gibi, ayrı, özel olarak inşa edilmiş yapılar hâlinde de kurulabilirler. Depolama ise stokların depo raflarında ya da zeminde beklemesi durumu olarak adlandırılabilir. Depolama süresinin uzun olduğu yerler depo olarak adlandırılırken, sürenin kısa olduğu yerler dağıtım merkezi olarak tanımlanırlar. Depolarda malların güvenli bir şekilde saklanması, istiflenmesi, ambalajlanması ve kalite kontrolü gibi önemli lojistik faaliyetler gerçekleştirilmektedir. Dağıtım merkezi, ürünlerin veya malzemelerin korunduğu ve müşteri siparişlerine göre hızlı taşımalara ve teslimatlara uygun büyük hacimli depolardır olarak ele alınırlar.

Antrepo, Fransızcadan dilimize geçmiş bir kelime olan antrepo gümrük işlemlerinin yapıldığı, gümrüklere gelen ticari eşyanın konulduğu ve korunduğu depodur. Antrepolar, genel ve özel antrepo olmak üzere ikiye ayrılır. Genel antrepo herkesin eşya koyabildiği bir tür iken özel antrepo, sadece antrepo işletmecisinin eşyasının konulduğu antrepo türüdür. Genel ve özel antrepolar A, B, C, D, E, F tipi antrepolar olmak üzere altı tipte incelenir. Bunlar- dan A, B ve F tipi antrepolar genel; C, D ve E tipi antrepolar ise özel antrepo tipleridir.

Radyo Frekanslı Tanımlama Sistemleri (RFID), radyo frekansı kullanarak sabit ya da hare- ketli canlı veya cansız varlıkları tanımlamak için kullanılırlar. Kullanım amaçları arasında sevkiyat hatalarını önlemek, güvenilir stok seviyelerini takip edebilmek, barkodlama ile ilgili işçilik maliyetlerimi azaltmak yer alabilir.

Depolamada gerçekleştirilen işlemlerden biri olan konsolidasyon, birleştirme anlamına gelmektedir. Konsolidasyon işleminin ürün birleştirmeden farkı, aynı adrese gidecek farklı göndericilerden gelen farklı yüklerin depoda konsolide edilerek, tek araçla sevk edilmesinin hedeflenmesidir.

Destek Lojistik Faaliyetler

Destek lojistik faaliyetler literatürde farklı farklı ele alınmışlardır.

Talep tahmini; gelecekte üretimi gerçekleştirilecek faaliyetlerin planlanmasında üretilme- si gereken veya istenen miktarlardır. Talep tahmini; işletmenin ürettiği mal ve hizmetlere ilişkin talebin belirlenmesine yönelik olarak yapılan işlemlerdir. İşletmenin kuruluşundan başlayarak, fabrika yeri seçimi ve düzenlemesi, stok kontrolü, üretimin gerçekleştirilmesi, fiyatların oluşturulması, kalite kontrolü, ürün veya hizmetin tüketiciye ulaştırılması ve tüketim sonrası sonuçlar gibi birden çok faaliyeti doğrudan kapsamaktadır. İşletmelerin gelecekteki planları, talep tahminlerine göre yapılmaktadır.

Eskiden yalnızca bir malı bir yerden başka yere taşıyan lojistikçiler artık paketleme işini de üstleniyor. Paketleme içinde bulunan ürünü sarar, saklar, korur, farkındalığını artırır ve satılmasına destek olur. Bu nedenledir ki her yıl ürün paketlenmesine milyarlarca dolar harcanmaktadır. Dünyadaki tüm paketleme işlemlerinin % 60’ı gıda ürünlerine yöneliktir. Lojistik yönünden bakıldığında ambalajlama ve paketlemenin; malı koruma ile ilgili işlevleri, depolamayı kolaylaştırma ile ilgili işlevleri, ulaştırma ile ilgili işlevleri bulunmaktadır.

Malların yerlerinin değiştirilmesi, istiflenmesi, ambalajlanması ve depoya yüklenmesi gibi faaliyetlerin tümüne elleçleme denir. Elleçleme depoya malzeme boşaltmadır, depoda mal birleştirme, malların istiflenmesidir ve mal ayrıştırmadır ama bunların aksine depoda kullanılacak raf sistemlerinin belirlenmesi değildir.

Sigortalama, risklerin gerçekleşmesi ile oluşacak zararları gidermek için yapılan sözleşmedir Tarafların sorumluluklarını gösterir hukuki bir belgedir. Anlaşmazlık olduğu takdirde ilgili mahkemeler tarafından çözülür.

Gümrükler, ülkelerin birbirleriyle ticaret yapabilmeleri için tanımlanmış geçiş noktalarıdır. Gümrükler, ticari ürünlerin giriş o çıkış yaptığı noktalardır, yani kısaca bir arayüzdür. Gümrükleme lojistik faaliyetleri destekleyen bir diğer hizmettir. Yabancı bir ülkeyle gerçekleştirilen dış ticaret faaliyetlerinde, ürün veya hizmetlerin gümrüklü sahalardan geçişi sırasında devletle olan ilişki ve işlemlerin yürütülmesi hizmetidir. Uluslararası alanda ülke dışına veya içine yapılacak her türlü mal ve hizmet alımında gümrük işlemleri söz konusu olmaktadır.