Ünite 1: Lojistik ve Teknoloji

Malzeme Depolama ve Elleçleme Teknolojileri

Malzeme depolama ve elleçleme için birbirinden farklı birçok sistem bulunmaktadır. Otomatik Stoklama ve Erişim Sistemleri (OSES) ve Otomatik Yönlendirmeli Araçların (OYA) üretim ve dağıtımda kullanımı gün geçtikçe artmaktadır. Otomatik Stoklama ve Erişim Sistemlerinde sistemi kontrol eden bilgisayar aracılığı ile stoklanmak üzere gelen bir malzeme otomatik olarak alınır ve ilgili rafa yerleştirilir. Benzer şekilde erişilmek istenen malzeme de otomatik olarak bulunduğu raftan alınarak erişim sağlanır. Otomatik Yönlendirmeli Araçlar ise kontrol bilgisayarı yardımı ile önceden belirlenmiş yollar üzerinde ya da bağımsız olarak zemine yerleştirilmiş manyetik yolları izleyerek görevlerini yerine getirirler. Taşımacılıkta çok modlu taşımacılığa imkan verdiği için konteynır taşımacılığı önemlidir.

Barkod ve Radyo Frekanslı Tanımlama

Tedarik zinciri yönetimi ve lojistik faaliyetlerde Barkod ve Radyo Frekanslı Tanımlama sistemleri sıklıkla kullanılmaktadır. Barkod sisteminin bir diğer adı çubuk koddur. Barkod üzerindeki farklı kalınlıktaki çubuklar farklı sayıları temsil eder ve böylece barkodda ürünün kimlik bilgisi saklanır. Barkod etiketlerin kullanımı çok yaygındır. Radyo Frekanslı Tanımlama sistemleri ise barkod kullanımı kadar yaygın değildir. Fakat bazı üstünlükleri bulunmaktadır. Etiket, anten, okuyucu, arayüz yazılımları ve veritabanı sistemleri Radyo Frekanslı Tanımlama sistemlerinin elemanlarıdır. Radyo Frekanslı Tanımlama sistemleri radyo sinyallerini kimlik verilerine dönüştürmek için kullanılır. Radyo Frekanslı Tanımlama sistemleri tedarik zincirinde ürünlerin izlenmesinde, fabrika içinde ürünlerin takibinde, depo yönetiminde vb. birçok alanda kullanılmaktadır. Benzer şekilde bu sistemlerden kütüphane hizmetlerinde, yemekhane otomasyonlarında da yararlanılmaktadır.

Araç Takip Sistemleri

Araç Takip Sistemleri aracın konum bilgisini belirleyen ve bu bilgiyi bir merkeze gönderen ya da kendi hafıza birimine kaydeden araca monte edilmiş bir bileşen ve bu bilgiyi kullana bir yazılımdan oluşur. Araç Takip Sistemi konum bilgisini bir merkeze anlık olarak iletiyor ise aktif, araçta bulunan cihaza kaydederek daha sonra kullanıyor ise pasif olarak isimlendirilir. Araç Takip Sistemleri ile araçların anlık olarak nerede oldukları takip edilmektedir. Lojistik faaliyetlerde araçların belirlenen sürede tedarikçide olup olmadıkları, güzergâhta olup olmadıkları vb. birçok bilgi Araç Takip Sistemleri aracılığı ile elde edilebilmektedir.

Lojistikte Eniyileme Problemleri

Rotalama, araç yükleme, tedarikçi seçimi, parti büyüklüğü belirleme, tesis yeri seçimi lojistik faaliyetler sürecinde karşılaşılan problemler arasındadır. Bu problemlerin çözümünde sezgisel algoritmalar, matematiksel modeller ve yapay zeka yaklaşımları kullanılmaktadır. Bu problemlerin çözümü firmalar için büyük yararlar sağlayabilir. Örneğin; rotalama problemi çözülürse araçlar daha az yol giderler ve yakıt tasarrufu sağlanırken ayrıca daha kısa sürede işler bitirilmiş olunur.

Elektronik Veri Değişimi

Elektronik Vergi Değişimi (EVD) farklı kuruluşlardaki uygulamalar arasındaki yapısal veri değişimi şeklinde tanımlanmaktadır. EVD, iş için oluşturulan belgelerin standart formlara dönüştürülerek, şirketler arası veri değişimini bilgisayar aracılığı ile sağlayan sistemdir. Ticaret konusu ile doğrudan ilgilidir ve uluslararası ticaretin etkinliğini artırmak amacı ile başlatılmıştır. Günümüzde gelişen teknolojiler sayesinde eskiden bilgi paylaşımında kullanılan telefon, faks, direkt bilgisayar yerine yeterli, maliyeti ucuz ve daha pratik olan EVD ve internet kullanılmaktadır. EVD kullanılarak müşteri ve tedarikçi arasındaki bilgi değişiminde müşteri veritabanından ürünlere ulaşır, veri tabanından gerekli olan bilgiler çıkarılarak verilerin biçimi değiştirilir. Daha sonra veriler anlamlı bir biçim kazanabilmesi için dönüştürülür ve iletişim yazılımı ile gönderimi yapılacak bilgilerin doğru olup olmadığı ile ilgili kontrol yapılır. EVD kullanımı verimliliği artırır, kanallar arasındaki ilişkiyi güçlendirir ve maliyetleri azaltır. Ayrıca EVD’nin sunduğu hızlı bilgi iletimi sayesinde oluşabilecek hatalar daha kısa sürede fark edilerek bu hataların önüne geçilebilmektedir. EVD’nin temelini iletişim ve bilgi standartları oluşturmaktadır. En bilindik iletişim standartları ANS X.12 (American National Standards Committee X.12) ve UNIEDIFACT (United Nations Electronic Data Interchange for Administration, Commerce and Transport) isimli standartlardır. EDIFACT Birleşmiş Milletler tarafından daha küresel bir standart olarak desteklenirken, X.12’nin kullanımı Amerika tarafından teşvik edilmektedir. Her işletme tedarik zinciri partnerleri arasında ortak verilerin değişimi için bir yapı tanımlar. XML, genişletilmiş işaretleme dili, uygulamalar arası veri transferini kolaylaştıran bilgisayar dilidir ve sistemler, veri tabanları ve web tarayıcıları arasında bilgi transferinin kolaylaştırması amacı ile oluşturulmuştur. EVD yapısal bir sistemdir, kurulum maliyetleri ve bakım maliyetleri oldukça yüksektir ayrıca, yüksek işlem hacmine sahip uygulamaları kısıtlamaktadır. XML firma ve tedarikçiler arasında bilgi iletimini sağlayan bir teknolojidir. XML’in EVD’ye göre daha iyi olmasının üç nedeni vardır. Bunlar şöyledir: XML’in kurulumu pahalı değildir, uygulamalar arası veri paylaşımı ve değişiminin kolay bir şekilde yapılması sebebiyle XML’in sürdürülebilirliği daha kolaydır, XML uygulamalar arasında, hızlı tanıma ve standartların genişletilmesinde daha esnektir.

Lojistik Bilgi Sistemleri

Günümüz işletmelerinin çalışma ortamı göz önüne alındığında bir ürününün ortaya çıkmasında gerçekleştirilen süreçte birçok ülkenin yer aldığı (örneğin kaynaklar başka ülkeden temin edilirken montajlamanın başka bir ülkede yapılması) ve aynı ürünün birçok ülkede satışa sunulduğu görülmektedir. Yalın bir ifade ile lojistik, coğrafi olarak farklı işlemleri birbirine bağlayan işlemyoğun bir fonksiyondur. Birçok ülkenin süreçte yer alamsından dolayı lojistik zorlu bir alan olarak görülmektedir. Bu nedenle etkili bir bilgi işleme sistemine sahip olmak oldukça önemlidir. Lojistik bilgi sistemleri Tüm lojistik işlemlerin her türlü bilgi ihtiyacını karşılamak üzere ortaya çıkmıştır ve farklı bilgi sistemlerini bir araya getirir. Firmalara göre farklılık göstermekle birlikte Lojistik Bilgi Sistemleri genel olarak; satın alma, stok kontrolü, satış, fabrika bakımı, kalite yönetimi ve atölye bilgi sistemlerini içine alır. Lojistik Bilgi Sistemleri, tedarik zincirindeki verilerin analizi ve raporlanmasında kullanılabilir. Şirketler, tedarik zincirlerinin bütününü izleyebilmek için tüm müşterileri ve tedarikçileri ile bilgi paylaşımında bulunur ve böylece daha görülebilir bir tedarik zinciri oluşturulur. Tedarik zincirinin daha görülebilir olmasının faydaları da teslimatların zamanında ve başarılı şekilde gerçekleştirilmesi, düşük stok seviyeleri, beklenmeyen olaylara daha çabuk cevap verme, daha iyi müşteri hizmeti, daha iyi planlama, daha iyi maliyet azaltması, daha iyi karar verme olarak sıralanabilir. Bilgi teknolojileri; bir işletmenin tüm iç işlemlerinin yanında tedarik zinciri içerisindeki işletmelerin aralarındaki işbirliklerini de destekleyebilir. Tüm bilgi teknolojileri üç temel fonksiyonu yerine getirecek teknolojilerden oluşur: veri yakalama ve iletişim, veri saklama ve erişim, veri düzenleme ve raporlama. Bir bilgi sistemindeki ilk fonksiyonel alan veri yakalama ve iletişimdir. Lojistik sisteminde yürütülen faaliyetler ile ilgili birçok veri ortaya çıkmaktadır. Bu verilerin bir kısmı kullanıcılar tarafından elektronik ortama aktarılırken; bir kısmı da barkod, RFID, görüntü tanıma vb. teknolojiler ile otomatik olarak kaydedilmektedir. Bir bilgi sistemindeki ikinci fonksiyonel alan veri saklama ve erişim teknolojileridir. Bu faaliyetler veri tabanı teknolojisi ile gerçekleştirilir. Bir bilgi sistemindeki üçüncü fonksiyonel alan veri düzenleme ve raporlamadır. Farklı tedarik zinciri sistemleri, verileri düzenleyecek ve gösterecek farklı işlem mantıkları ile birleştirilerek oluşturulur. Verinin elde edilişinden bilgelik haline dönüştürülmesine kadar olan süreç; “veri, enformasyon, bilgi ve bilgelik” kavramlarının baş harflerinin oluşturduğu VEBB kısaltması ile ifade edilmektedir. Bu kavramların aralarındaki ilişki ise VEBB hiyerarşisi, bilgelik hiyerarşisi veya VEB piramidi gibi adlar ile tanımlanmaktadır. İşletmeler doğru ve güvenilir şekilde elde ettikleri verileri, sağlıklı bir şekilde bilgiye dönüştürmek ve bu bilgileri işlerini daha iyi yapmada kullanmak isterler. Bunu başarmak için çeşitli bilgi sistem ve teknolojilerine gereksinim duyulur. Bilgi sistemleri ve teknolojileri (BST); tedarik zinciri yönetimi ve lojistik faaliyetlerin yürütülmesi anlamında ele alındığında, dört ana seviyede incelenmektedir. Bunlardan birinci seviye, lojistik fonksiyonel alandaki BST’lerdir. Bu sistemler, işlem tabanlı destek sistemleri olarak isimlendirilir. İkinci seviyede, bütünleşik lojistik operasyonlarındaki bilgi akışını kontrol için kullanılan BST’ler yer almaktadır. Bir grup yazılımı, Kurumsal Kaynak Planlama sistemi, Dağıtım Kaynakları Planlaması sistemi bu tarz bilgi sistemlerine örnek olarak gösterilebilecek intranet (kurum içi ağ) sistemleridir. İntranet (Kurum içi ağ) sadece belirli bir kuruluş içindeki bilgisayarları internet protokollerini kullanarak birbirine bağlayan bir bilgisayar ağdır. Üçüncü seviyede, işletmeler arasında bilgi değişimi ve paylaşımı için kullanılan bilgi sistemleri ve teknolojileri bulunur. Bu tür sistemler, extranet (dış ağ) sistemleri olarak adlandırılır. Extranet (dış ağ) bir kuruluşun bağlantılı olduğu diğer kuruluşlarla ortak kullandığı bilgisayarları internet protokolleri yardımıyla birbirine bağlayan bir bilgisayar ağıdır. Kurum içi ağın bağlantılı diğer şirketlerin kullanımına açılarak genişletilmiş halidir. Dördüncü seviyede, bir Tedarik Zinciri Yönetimi sistemi veya işletmeler arası bilgi paylaşımı sistemi yer alır. Bu seviyedeki tedarik zinciri ve lojistik faaliyetlerin koordinasyonunda ve bilgi paylaşımında internetin veya tedarik zinciri partnerleri için oluşturulmuş bir ağ sisteminin kullanılması söz konusudur. İşlem tabanlı destek, BST, lojistik operasyonların desteklenmesi için etkili bir araç olarak kullanılır. Bu noktada işletmelerin BST’lerden beklentisi; çekirdek lojistik faaliyetlerin desteklenmesi için güvenilir, tam ve gerçek zamanlı operasyon veri ve bilgilerinin sağlanmasıdır. Bütünleşik organizasyonel BST, intranet sistemleridir. Bu sistemler, organizasyonun geniş bir alana yayılmış lojistik bölümleri ve ilgili yerler arasındaki veri ve bilgi iletişimini kolaylaştırır. Ekstranet, tedarik zinciri ortakları arasında lojistik veri ve bilgi akışını kontrol ve koordine etmek üzere tasarlanmış bir sistemdir. Bu sistem organizasyon ortakları arasında etkili iletişim kanallarını oluşturmakta ve müşterilerden tedarikçilere doğru standart biçime dönüştürülmüş iş dokümanlarının akışını sağlamaktadır. Değişim portalı, tedarik zinciri ortakları arasında dikey ve yatay bilgi iletimini kolayca sağlayan yapı olarak tanımlanabilir.