Ünite 6: Belediyelerin Mali Yapısı

Belediyenin Gelirleri

Belediyelerin gelirleri 5393 sayılı Belediye Kanunu’nda şu şekilde belirtilmektedir:

• Kanunlarla gösterilen belediye vergi, resim, harç ve katılma payları
  • Belediye Gelirleri Kanunu’na göre elde edilen gelirler
  • Emlak vergisi
• Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan pay
• Genel ve özel bütçeli idarelerden yapılacak ödemeler
• Taşınır ve taşınmaz malların kira, satış ve başka suretle değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler
• Belediye meclisi tarafından belirlenecek tarifelere göre tahsil edilecek hizmet karşılığı ücretler
• Faiz ve ceza gelirleri
• Bağışlar
• Her türlü girişim, iştirak ve faaliyetler karşılığı sağlanan gelirler
• Diğer gelirler

Belediye Gelirleri Kanunu’na Göre Elde Edilen Gelirler

Vergi, resim, harç ve katılma paylarına yer veren kanun 26.5.1981 tarihli 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’dur.

Belediye Vergileri

Kanun, altı çeşit vergi getirerek bu vergileri “Belediye Vergileri” diye adlandırmıştır. Bu vergileri Kanun’da yer alışı sırasıyla inceleyelim.

İlan ve Reklam Vergisi

Konu: Belediye sınırları ile mücavir alanları içinde yapılan her türlü ilan ve reklam, bu vergiye tabidir.

Mükellef: Yurt dışından gönderilen ilan ve reklamlar dahil olmak üzere, ilan ve reklamı kendi adına yapan veya yaptıran gerçek veya tüzel kişilerdir.

Sorumlu: İlan ve reklam işlerini meslek olarak devamlı yürütenler, başkaları adına yaptıkları ilan ve reklamlara ait vergileri mükellefler adına ilgili belediyeye yatırmakla sorumludurlar.

İstisnalar: Aşağıda sayılan ilan ve reklamlardan vergi alınmaz.

• Türkiye Radyo Televizyon Kurumu tarafından yayınlanan ve yapılan ilan ve reklamlar,
• Her türlü gazete, dergi ve kitaplarda yapılan ilan ve reklamlar,
• Gerçek kişilerin ikametgâhlarının iç veya dış kapılarına konan ve kimliklerini gösteren levhalar,
• İşletmelerin iştigal veya imal konusu maddelerinin ambalajları üzerinde bulunan ve kendi işlerine ait ilan ve reklamları ile ambalaj muhtevasından olan prospektüs ve tarifnameler,
• Gerçek veya tüzel kişilere ait işyerlerinin içine veya dışına asılan iş sahibinin kimliği ile işin mahiyetini gösteren ve alanı 1/2 metrekareyi aşmayan ışıksız levhalar, (Alanı 1/2 metrekareyi aşan levhalar, aşan kısım üzerinden vergiye tabidir.)
• Genel ve katma bütçeli idareler ile il özel idarelerinin, belediyelerin, köylerin ve bunların kuracakları birliklerin ve Posta-Telgraf-Telefon ve T.C. Devlet Demiryolları işletmelerinin yapacakları her türlü ilan ve reklamlar,
• Siyasi Partiler Kanunu’na göre, siyasi partilerin siyasi faaliyet sınırları içinde yapacakları ilan ve reklamlar,
• Altıncı bentte yazılı idarelerle, kooperatifler ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları tarafından ülke ürünlerinin ve turizminin reklamını yapmak ve herhangi bir ticari ve sınai kuruluşa ait olmamak üzere hazırlanan her türlü levha ve afişlerle, aynı kuruluşlar tarafından Türkiye’deki ticaret, sanayi, tarım ve mesleki müesseselerinin isim ve ticaret unvanları ile ad ve adreslerini intiva etmek üzere yayınlanacak kitap, broşür, katalog ve dergiler,
• Umumi mahallere reklam amacı ile konulacak sıra, bank ve benzeri gereçler üzerindeki ilan ve reklamlar,
• Sinema ve tiyatroların kendi programlarına ilişkin olarak gösterinin yapıldığı binanın içinde ve dış yüzünde yaptıkları ilan ve reklamlar.

Tarife: Bu verginin tarifesi spesifik bir yapıdadır. Tarifede metrekare ve adet ölçülerine göre düzenleme yapılarak, her spesifik tarifede olduğu gibi vergi miktarlarına yer verilmiştir. Vergi tarifesinin uygulanmasında aşağıdaki esaslara uyulur:

• Metrekare üzerinden yapılan hesaplamalarda, yarım metrekareye kadar olan kesirler yarım metrekareye, yarım metrekareyi aşanlar ise tam metrekareye tamamlanır.
• Herhangi bir yüzeye yazılmak, takılmak veya çizilmek suretiyle yapılan ilan ve reklamlarda yazı ve resimlerin kapladığı alanın yüz ölçümü esas alınır.
• Çok cepheli ilan ve reklamlarda metrekare hesabı her cephe için ayrı ayrı nazara alınır.
• Vergi tarifesinin 1, 2 ve 4’üncü bentlerinde belirtilen ilan ve reklamların süresi 6 aydan, 3’üncü bendinde belirtilen ilan ve reklamın süresi 1 haftadan az olursa vergi miktarının yarısı alınır. 6 ayı geçen süreler 1 yıl, hafta kesirleri de tam hafta sayılır.
• Vergi tarifesinin 5 ve 6’ncı bentlerinde yer alan ve çok nüsha olarak basılan ilan ve reklamlar üzerinde basımevinin ticari unvanı, adresi ve kaç nüsha olarak basıldığı ayrıca belirtilir.

Ödeme: Vergiye tabi ilan ve reklamlarda, ilan ve reklam işinin mükellefçe yapılması hâlinde ilan veya reklam işinin yapılmasından önce mükellef tarafından, ilan ve reklam işinin bu işi mutad meslek olarak ifa edenler tarafından yapılması hâlinde ilan ve reklam işini yapanlarca ilan veya reklamın yapıldığı ayı takip eden ayın yirminci günü akşamına kadar verilecek beyanname üzerine tarh ve tahakkuk ettirilir. Vergi de beyanname verme süresi içinde ödenir.

Eğlence Vergisi

Konu: Belediye sınırları ile mücavir alanlar içinde yer alan aşağıdaki eğlence işletmelerinin faaliyetleridir. Bunlar;

• Yerli ve yabancı film gösterilen sinemalar,
• Tiyatro, opera, operet, bale, karagöz, kukla, orta oyunları,
• Spor yarışmaları, at yarışları, konserler,
• Sirkler, lunaparklar, çalgılı bahçeler ve benzerleri,
• Müşterek bahisler,
• Biletle girilmesi zorunlu olmayan eğlence yerleri (bar, pavyon, gazino, gece kulübü, diskotek ve bilardo salonu gibi yerler) Mükellef: Eğlence yerlerini işleten gerçek veya tüzel kişilerdir.

İstisnalar: Aşağıda belirtilen eğlence faaliyetlerinden bu vergi alınmaz.

• Ulusal bayramlar veya tarihî özellik taşıyan günler nedeniyle genel ve katma bütçeli idareler ile il özel idareleri, belediyeler, köyler ve bunların kurdukları birlikleri tarafından düzenlenen ve kazanç amacı gütmeyen tören, şenlik, müsabaka ve gösterilerle balo, temsil ve benzeri faaliyetler,
• Genel ve katma bütçeli idareler, il özel idareleri, belediyeler ve köyler tarafından kültürel, sosyal, turistik ve ekonomik amaçlarla düzenlenen kongre, konferans, fuar, festival, şenlik, sergi ve benzeri faaliyetler ile tertip edilen eğlenceler ve konserler.
• Eğitim ve öğretim kuruluşları ile okul dernekleri, kamu yararına çalışan dernekler, orduevleri, askerî gazinolar ve askerî dinlenme tesislerinde tertiplenen eğlenceler.
• Spor Toto Teşkilat Başkanlığı tarafından düzenlenen müşterek bahis oynanması.
• Bira, alkollü içki içilmeyen, satılmayan ve ruhsatnamelerde kahvehane, kıraathane, çayhane ve çay ocakları olduğu belirtilen yerler.

Matrah:

• Biletle girilen yerlerde, eğlence vergisi hariç olmak üzere bilet bedeli olarak sağlanan gayrisafi hasılat,
• Müşterek bahislerde, iştirakçilerden tahsil edilen tutardan katma değer vergisi düşüldükten sonra kalan tutar,
• Biletle girilmesi zorunlu olmayan bar, pavyon, gazino, gece kulübü, taverna, diskotek, kabere, dansing, bilardo ve masa futbolu salonları gibi eğlence yerlerinde işin mahiyetine göre çalışılan her gün için Kanunun 96 ıncı maddesine göre belirlenecek miktardır.

Tarife: Tarife bilgileri için kitabınızın 128 ve 129. sayfasındaki tablolara bakınız.

Ödeme: Vergi, biletle girilen yerlerde bilet bedellerine eklenmek suretiyle hesaplanır ve belediye tarafından özel damga konulması sırasında ödenir. Diğerlerinde ise her aya ait vergi o ayı takip eden ayın yirminci günü akşamına ilgili belediyeye yatırılır.

Haberleşme Vergisi

Konu: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde Posta Telgraf Telefon işletmesi tarafın dan tahsil edilen telefon, teleks, faksimili ve data ücretleri (tesis, devir ve nakil ücretleri hariç) haberleşme vergisine tabidir.

Mükellef: Vergiye konu olan ücretleri tahsil eden Posta Telgraf Telefon idaresidir.

Matrah: Tesis, devir ve nakil ücretleri hariç olmak üzere tahsil edilen ücrettir. Oran: Haberleşme vergisinin oranı %1’dir. İstisnalar: Kamu kuruluşlarının teleks, faksimili ve data ücretinden vergi alınmaz.

Ödeme: Bir ay içinde tahsil edilen haberleşme vergisi, tahsilatı takip eden ay sonuna kadar ilgili belediyeye bir beyanname ile bildirilir ve aynı süre içinde ödenir.

Elektrik ve Hava Gazı Tüketim Vergisi

Konu: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde elektrik ve hava gazı tüketimi bu verginin konusudur.

Mükellef: Elektrik ve hava gazını tüketenlerdir.

Sorumlu: Elektrik enerjisini tedarik eden ve hava gazını dağıtan kuruluşlar, satış bedeli ile birlikte bu verginin de tahsilinden ve ilgili belediyeye yatırılmasından sorumludurlar.

İstisnalar: Aşağıda yazılı yerlerde tüketilen elektrik ve hava gazı, vergi dışında bırakılmıştır:

• Dinî hizmetlerin yapılmasına ait ve umuma açık bulunan cami, mescit, kilise ve havra gibi ibadethanelerde,
• Uluslararası panayır, sergi ve fuarlarda, bunların giriş yerlerinde, mal teşhir edilen ve satılan pavyonlarda,
• Kazanç amacı gütmemek şartıyla işletilen hastane, dispanser, kreşler vb. sağlık ve sosyal yardım kuruluşlarında,
• Doğrudan doğruya elektrik ve hava gazı üreten dağıtım ve üretim müesseselerinde

Matrah: Elektriğin iletimi, dağıtımı ve perakende satış hizmetlerine ilişkin bedelleri hariç olmak üzere, elektrik enerjisi satış bedeli ile hava gazının satış bedelidir. Matraha vergi, fon ve paylar dahil edilmez.

Verginin oranı:

• İmal ve üretim, taşıma, yükleme, boşaltma, soğutma, telli ve telsiz telgraf ve telefon haberleşme işlerinde tüketilen elektriğin satış bedeli üzerinden yüzde 1, diğer amaçlar için tüketilen elektriğin satış bedeli üzerinden yüzde 5
• Hava gazının satış bedelinden yüzde 5

Ödeme: Vergiyi tahsil eden kuruluşlar, tahsil tarihini takip eden ayın yirminci günü akşamına kadar bir beyanname ile bildirmeye ve vergiyi aynı sürede ödemeye mecburdurlar.

Yangın Sigortası Vergisi

Konu: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içindeki menkul ve gayrimenkul mallar için yapılan yangın sigortaları dolayısıyla alınan primler, bu verginin konusunu oluşturur.

Mükellef: Sigorta şirketleridir.

Matrah: Yapılan yangın sigorta muameleleri dolayısıyla alınan primlerin tutarıdır.

Oran: Yangın sigortası vergisinin oranı %10’dur.

Ödeme: Mükellefler bir ay içindeki vergiye tabi işlemlerini ertesi ayın yirminci günü akşamına kadar bağlı bulundukları belediyeye bir beyanname ile bildirmeye ve hesaplanan vergiyi aynı sürede ödemeye mecburdurlar.

Çevre Temizlik Vergisi

Konu: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde bulunan ve belediyelerin çevre temizlik hizmetlerinden yararlanan konut, iş yeri ve diğer şekillerde kullanılan binalar çevre temizlik vergisine tabidir.

Mükellef: Verginin mükellefi binaları kullananlardır. Mükellefiyet binanın kullanımı ile başlar.

İstisnalar: Vergi dışında bırakılan hususlar aşağıdaki gibidir:

• Genel ve katma bütçeli idareler, il özel idareleri, belediyeler, köyler, bunların kuracakları birlikler, darülaceze ve benzeri kuruluşlar ve üniversiteler tarafından münhasıran hizmetlerinde kullanılan binalar,
• Kızılay Genel Merkezi ile şubeleri ve kampları, Kredi ve Yurtlar Kurumuna ait öğrenci yurtları korumalı işyerleri (En az sekiz engelli bireyin çalıştığı ve çalışan engelli birey sayısının toplam işçi sayısına oranının %75’den az olmadığı işyerleri) ile umuma açık ibadet yerleri,
• Karşılıklı olmak şartıyla elçilik ve konsolosluk hizmetlerinde kullanılanlarla elçilerin ikametine mahsus olan binalar, milletlerarası kuruluşlar ve bunların temsilcilikleri tarafından kullanılan binalar ile bunların müştemilatı.

Tarife: Konutlara ait çevre temizlik vergisi, su tüketim miktarı esas alınmak suretiyle metreküp başına büyükşehirlerde 32 kuruş, diğer belediyelerde 24 kuruş olarak hesaplanır.

Ödeme: Su tüketim miktarı esas alınmak suretiyle hesaplanan çevre temizlik vergisi, su faturasında ayrıca gösterilmek suretiyle tahakkuk etmiş sayılır. Tahakkuk eden vergi, su tüketim bedeli ile birlikte belediyelerce tahsil edilir. İş yeri ve diğer şekillerde kullanılan binalara ait çevre temizlik vergisi, belediyelerce binaların tarifedeki derecelere intibak ettirilmesi üzerine her yılın Ocak ayında yıllık tutarı itibarıyla tahakkuk etmiş sayılır. Bu vergi, her yıl emlak vergisinin taksit sürelerinde ödenir.

Belediye Harçları

Belediye harçları aşağıdaki harçlardan oluşmuştur:

• İşgal Harcı
• Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcı
• Kaynak Suları Harcı
• Tellallık Harcı
• Hayvan Kesimi Muayene ve Denetleme Harcı
• Ölçü ve Tartı Aletleri Muayene Harcı
• Bina İnşaat Harcı
• Kayıt ve Suret Harcı
• İmar İle İlgili Harçlar
• İş yeri Açma İzni Harcı
• Muayene, Ruhsat ve Rapor Harcı
• Sağlık Belgesi Harcı

İşgal Harcı

Konu: Belediye sınırları içinde bulunan yerlerden herhangi birinin satış yapmak veya sair maksatlarla ve yetkili mercilerden izin alınarak ya da izin alınmadan geçici olarak işgal edilmesi, işgal harcına tabidir.

• Pazar veya panayır kurulan yerlerin, meydanların, mezat yerlerinin her türlü mal ve hayvan satıcıları tarafından işgali
• Yol, meydan, pazar, iskele, köprü gibi umuma ait yerlerden bir kısmının herhangi bir amaçla işgali,
• Motorlu kara taşıtlarının (bisiklet ve motorsikletler hariç) park etmeleri için il trafik komisyonlarının olumlu görüşü alınarak belediyelerce şehir merkezlerinde tesis edilen ve işletilen mahallerin çalışma saatleri içinde taşıtlar tarafından işgali.

Mükellef: Yukarıda belirtilen amaçlarla bu yerleri işgal edenlerdir. İstisnalar: Aşağıda gösterilen kara taşıtlarının işgalleri, işgal harcının dışında tutulmuştur.

• Genel ve katma bütçeli idarelerle, il özel idareleri ve köylerin ve bunların teşkil ettikleri birliklerin kara taşıtlarının işgalleri.
• İlgili mevzuata uygun olarak kara ticari taşıtlarının beklemelerine tahsis edilen yerlerin bu taşıtlarca işgali.

Matrah: İşgal edilen yerlerin metrekare olarak alanı veya hayvan adedi/taşıt adedidir.

Tarife: İşgal harcı aşağıda gösterilen hadler içinde düzenlenecek tarifeye göre alınır.

Tatil Günlerinde Çalışma Ruhsatı Harcı

Konu: Hafta tatili ve ulusal bayram günlerinde çalışmaları belediyelerce izne bağlı iş yerlerine ruhsat verilmesi, bu harcın konusudur.

Mükellef: Kendisine çalışma ruhsatı verilen gerçek veya tüzel kişidir.

Tarife: İşyerinin m ² ’sine göre 137 inci sayfada ayrıntıları açıklanan şekilde belirlenir.

Ödeme: Harç, makbuz karşılığında peşin olarak alınır.

Kaynak Suları Harcı

Konu: Özel kaplara doldurulup satılacak işlenmiş sular dahil kaynak sularının belediyelerce denetlenerek hangi kaynaklara ait olduklarını gösterecek şekilde bu kaplara özel işaret konulması, harcın konusunu oluşturur.

Mükellef: Kaynak sularını özel işaretli kaplara doldurup satanlardır.

Tarife: En az ve en çok haller içinde belirlenen tutarlar ödemeye esas olur.

Tellallık Harcı

Konu: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde belediyelere ait hal, balıkhane, mezat yerleri ve ilgilinin isteğine bağlı olarak belediye tellalı bulundurulan sair yerlerde, gerçek veya tüzel kişiler tarafından her ne surette olursa olsun her çeşit menkul ve gayrimenkul mal ve mahsullerin satışı, tellallık harcına tabidir.

Mükellef: Mal ve mahsullerini satan gerçek veya tüzel kişilerdir.

Matrah: Harcın konusuna giren satışların gayrisafi tutarıdır. Oran: Harcın oranı %2’dir. 100-TL’yi aşan satışlarda aşan kısım için oran %1’dir.

Ödeme: Harç, belediyelerce görevlendirilecek yetkililer tarafından makbuz karşılığında tahsil edilir.

Hayvan Kesimi, Muayene ve Denetleme Harcı

Konu: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde, belediyelerce veya yetkili mercilerce verilen izne dayanılarak özel kişi ve kuruluşlarca oluşturulan mezbahalarda kesilen hayvanların kesim öncesi ve sonrası muayenesi veya belediye sınırları ve mücavir alanlar dışında kesilmiş olup da belediye sınırları içinde satışa arz edilecek etlerin sağlık bakımından muayene ve denetlenmesi, bu harca tabidir.

Mükellef: Hayvan veya et sahipleridir.

Tarife: Harç hayvan başına belirlenen tarifeye göre hesaplanır.

Ödeme: Harç makbuz karşılığında peşin olarak tahsil edilir.

Ölçü ve Tartı Aletleri Muayene Harcı

Konu: Ölçü ve tartı aletleri ile ölçeklerin ilgili mevzuat hükümlerine göre belediyelerce damgalanması, bu harcın konusudur.

Tarife: Bu harç en az ve en çok hadler içinde belirlenen tutarlarda tahsil edilir.

Ödeme : Harç, damgalama sırasında makbuz karşılığında ödenir.

Bina İnşaat Harcı

Konu: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde yapılan her türlü bina inşaatı (ilave ve değişiklikler dahil), belediyeden ruhsat alınmasında, tarifedeki miktarlar üzerinden bu harca tabidir.

İstisnalar: Kamu kurumlarının inşaatları, sağlık kuruluşlarının inşaatları, ilgili bakanlıkça teşviki karara bağlanmış otel, motel ve benzeri turistik tesisler, her türlü fabrika, değirmen, sınai nitelikteki imalathaneler ve tersaneler gibi inşaatlar, dinî hizmetlerin yapıldığı umuma açık ibadethaneler, devlete devrolunmak şartıyla inşa edilen okullar ve öğrenci yurtları inşaatları, istisnaların önemli bir kısmını oluşturmaktadır.

Mükellef: İnşaat, ilave veya tadilat için inşaat ruhsatı alanlardır. Binanın kullanılış tarzının değiştirilmesi hâlinde binanın sahipleridir.

Tarife: Bina inşaat harcı en az ve en çok hadler içinde belirlenen tutarlarda, konut ve işyeri inşaatlarının m ² ’lerine göre tahsil edilir.

Ödeme : İnşaat ruhsatının alınmasından önce makbuz karşılığı belediyeye ödenir.

Kayıt ve Suret Harcı

Belediyeler ve belediyelere bağlı müesseselerden istenecek her türlü kayıt suretleriyle gayrimenkullerle ilgili harita plan ve krokilerin suretleri, bu harca tabidir.

İmar ile İlgili Harçlar

Parselasyon Harcı: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde İmar Kanunu’na göre ilk kez yapılan veya istek üzerine gerçekleştirilen parselasyon işlemleri, bu harcın konusudur.

İfraz ve Tevhit Harcı: Belediyece verilen ifraz ve tevhit kararları, bu harca tabi tutulmuştur.

İlan ve Proje Tasdik Harcı : Proje tasdik işlemleri bu harca tabidir.

Zemin Açma İzni ve Toprak Hafriyatı Harcı: Zemin ve yol kanal açma izni verilmesi, yapım ve yıkım artığı malzeme ile toprak kazısının taşınması için belediyelerce yer gösterilmesi ve bu yerlerin tesviyesi bu harca tabidir.

Yapı Kullanma İzni Harcı: Yapı kullanma izni verilmesi karşılığında alınan harçtır.

İş yeri Açma İzni Harcı: Bir iş yerinin açılması izni bu harca konu olmuştur.

Muayene, Ruhsat ve Rapor Harcı: Mevzuat gereğince alınması zorunlu veya isteğe bağlı görülen ve belediyeler veya onlara bağlı kuruluşlar tarafından düzenlenerek ilgilisine verilecek, muayene ve sağlıkla veya fenni konularla ilgili tahlillere ilişkin ruhsatlar, rapor ve belgeler bu harca tabidir.

Sağlık Belgesi Harcı: Yaptıkları işler ve gördükleri hizmetler dolayısıyla özel mevzuatı gereğince belediyelerden sağlık belgesi almak mecburiyetinde olan kişilere verilecek bu tür belgeler ile bunların belli aralıklarla yenilenmeleri bu harca tabidir.

Vergi ve Harç Tarifelerinde Belirleme Yetkisi: 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunun 96 ıncı maddesinin (A) fıkrasında “Cumhurbaşkanı, bu Kanunda en az ve en çok miktarları gösterilen vergi ve harçların tarifelerini belediye grupları itibarıyla tayin ve tespit eder” hükmü vardır.

Yol Harcamalarına Katılma Payı

Yol harcamalarına katılma payı;

• Yeni yol açılması,
• Mevcut yolların %40 oranında veya daha fazla genişletilmesi,
• Kaldırımsız ve bakımsız bulunan yolların, kaldırım ve parke kaldırım hâline getirilmesi veya asfalt yapılması, kaldırım veya şose hâlindeki yolların da parke, beton veya asfalta çevrilmesi,
• Mevcut kaldırım veya parkelerin sökülüp yeniden düzenlenmesi, halinde alınır.

Kanalizasyon Harcamalarına Katılma Payı

Belediyelerce veya belediyelere bağlı müesseselerce, yeni kanalizasyon tesisi yapılması veya mevcut tesislerin sıhhi ve fenni şartlara göre iyileştirilmesi hâlinde, bunlardan faydalanan gayrimenkullerin sahiplerinden alınan paydır.

Su Tesisleri Harcamalarına Katılma Payı

Belediyelerce veya belediyelere bağlı müesseselerce, yeni içme suyu şebeke tesisleri yapılması veya mevcut şebeke tesislerinin genişletilmesi ve iyileştirilmesi hâlinde, bu hizmetten yararlanan gayrimenkullerin sahiplerinden alınan paydır.

Harcamalara Katılma Paylarının Hesaplanması

Harcamalara katılma payları, bir program dahilinde veya istek üzerine doğrudan yapılan işlerde, bu hizmetler dolayısıyla yapılan giderlerin tamamıdır. Harcamalara katılma payları, bina ve arsalarda vergi değerinin %2’sini geçemez.

Belediye Gelirleri Kanununda Yer Alan Diğer Hususlar

• Cumhurbaşkanı bu Kanunda yer alan maktu (belirli miktarda) vergi ve harçların en az ve en çok miktarlarını belirleyen hadleri birlikte veya ayrı ayrı on katına kadar artırmaya, eğlence vergisi oranlarını birlikte veya ayrı ayrı bir katına kadar artırmaya veya sıfıra kadar indirmeye yetkilidir.
• Belediyeler bu Kanunda harç ve katılma payı yapılmayan ve ilgililerin isteğine bağlı olarak yapacakları her türlü hizmet için, belediye meclislerince düzenlenecek tarifelere göre ücret almaya yetkilidir. Belediyeye tekel olarak verilmiş işler kendi özel hükümlerine tabidir.
• Yabancı devletlerin Türkiye’de bulunan elçi, konsolos ve maslahatgüzarları (fahri olanlar hariç) ile yabancı devletin uyruğunda bulunan elçilik ve konsolosluk memurları, bu kanun hükümlerinden karşılıklı olmak şartı ile muaftır.

Sosyal Amaçlı Yardımlar

• Eğlence vergisi hasılatının %10’u, bulunan yerlerde darülaceze ve benzeri kuruluşlar hissesi olarak ayrılıp bu kuruluşlara, %10’u da verem savaşına ayrılıp belediye sınırları içinde Verem Savaş Derneği varsa yardım olarak bu derneğe verilir.
• Bu Kanunla sağlanan gelirlerin %1’i, kanunlarla belirlenen veya belediyelerce tespit edilen sosyal amaçlı kuruluşlara veya hizmetlere tahsis edilir.

Belediye Gelirleri Kanunu’nun Mücavir Alanlarda Uygulanabilmesi

Kanun’da yer alan elektrik ve hava gazı tüketim vergisi ile bina inşaat, iş yeri açma izni ve imar harçlarının mücavir alanlarda uygulanabilmesi için belediye hizmetlerinin bu mahallere götürülmüş olması şarttır. Bu hükmün uygulanabilmesi için mücavir alanlara götürülmesi gerekli bulunan hizmetlerin kapsam ve niteliği İçişleri Bakanlığınca belirlenir.

Emlak Vergisi

Emlak vergisi, bina vergisi ve arazi vergisi olmak üzere iki kısımdan oluşmaktadır. Türkiye sınırları içinde bulunan binalar bina vergisine, arazi ve arsalar ise arazi vergisine tabidir. Bina tabiri, yapıldığı madde ne olursa olsun, gerek karada gerek su üzerinde sabit inşaatın hepsini kapsar. Buna göre, yüzer havuzlar, sair yüzer yapılar, çadırlar ve nakil vasıtalarına takılıp çekilebilen seyyar evler ve benzerleri bina sayılmaz. Belediye sınırları içinde belediyece parsellenmiş arazi arsa sayılır. Emlak vergisinin mükellefleri; bina, arsa ve arazinin maliki, varsa intifa hakkı sahibi, her ikisi de yoksa bina, arsa ve araziden malik gibi tasarruf edenlerdir. Bir bina, arsa veya araziye paylı (müşterek) mülkiyet hâlinde malik olanlar hisseleri oranında mükelleftirler. El birliği (iştirak) hâlinde mülkiyet söz konusu ise malikler vergiden müteselsilen sorumlu olurlar. Vergi değeri;

• Arsa ve araziler için, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun asgari ölçüde birim değer tespitine ilişkin hükümlerine göre takdir komisyonlarınca arsalar için her mahalle ve arsa sayılacak parsellenmemiş arazide her köy için cadde, sokak veya değer bakımından farklı bölgeler (turistik bölgelerdeki cadde, sokak veya değer bakımından farklı alanlar ilgili valilerce tespit edilecek pafta, ada veya parseller), arazide her il veya ilçe için arazinin cinsi (kıraç, taban, sulak) itibarıyla takdir olunan birim değerlere göre
• Binalar için, Hazine ve Maliye ile Çevre ve Şehircilik Bakanlıklarınca müştereken tespit ve ilan edilecek bina metrekare normal inşaat maliyetleri ile yukarıda belirtilen esaslara göre bulunacak arsa veya arsa payı değeri esas alınarak ilgili yönetmelik hükümlerinden yararlanılmak suretiyle hesaplanan bedeldir.

Vergi değeri, mükellefiyetin başlangıç yılını takip eden yıldan itibaren her yıl, bir önceki yıl vergi değerinin, aynı yıl için belirlenen yeniden değerleme oranının yarısı oranında artırılması suretiyle bulunur.

2018 Yılı Arsa Metrekare Birim Değerinin Hesaplanması

2018 yılına ilişkin örnek hesaplama kitabınızın 140. sayfasındaki tabloda yer almaktadır.

2018 Yılı Arazi Metrekare Birim Değerinin Hesaplanması

Arazi takdir komisyonunca 2017 yılında 2018 yılı için takdir edilen asgari ölçüde arazi metrekare birim değeri 2017 yılında uygulanan birim değerin % 50’sinden fazlasını aşıyorsa 2018 yılına ilişkin arazi metrekare birim değeri, kitabınızın 140. sayfasındaki tablodaki gibi hesaplanacaktır.

2018 Yılı Bina Vergi Değerinin Hesaplanması

2018 yılına ilişkin örnek hesaplama kitabınızın 141. sayfasındaki tablolarda yer almaktadır. Emlak Vergisi, birincisi Mart, Nisan ve Mayıs aylarında ikincisi Kasım ayı içinde olmak üzere iki eşit taksitte ödenebilir. Emlak Vergisinin oranı, meskenlerde ‰1, diğer binalarda ‰2’dir. Arazilerde ‰1, arsalarda ise ‰3’tür.

Genel Bütçe Gelirleri Tahsilat Toplamı Üzerinden Ayrılan Pay

Bu Kanuna göre; genel bütçe vergi gelirleri tahsilat toplamının %1.50’si büyükşehir dışındaki belediyelere, %4,50’si büyükşehir ilçe belediyelerine ayrılır. Büyükşehir dışındaki belediyelere ayrılan %1.50’lik payın %20’lik kısmı gelişmişlik endeksine göre, %80’lik kısmı ise belediyelerin nüfusuna göre İller Bankası tarafından belediyelere dağıtılır. Paylar, Hazine ve Maliye Bakanlığınca aylık olarak hesaplanır. Büyükşehir belediyelerine doğrudan, diğer belediyelerin paylarını ise ilgili belediyelere aktarılmak üzere tahsil edilen ayı takip eden ayın sonuna kadar İller Bankasına aktarır. İller Bankası, payları izleyen ayın en geç onuncu günü mesai saati sonuna kadar ilgili belediyelere gönderir.

Genel ve Özel Bütçeli İdarelerden Yapılacak Ödemeler

5779 sayılı Kanun yürürlüğe girinceye kadar, çeşitli kurum ve bakanlık bütçelerinden yapılan ve dağınık bir görünüm içinde olan ödemelere, getirilen “Denkleştirme Ödeneği” ile son verilmiştir. Bu düzenlemeyle, belediyelere yardım amacıyla, bakanlıklar ile bağlı ve ilgili kurum ve kuruluşların bütçelerine pay, fon veya özel hesap gibi adlarla bir ödenek konulamamaktadır. Denkleştirme ödeneği; kesinleşmiş en son genel bütçe vergi gelirleri tahsilat toplamının ‰1’nin Hazine ve Maliye Bakanlığı bütçesine nüfusu 10.000’e kadar olan belediyeler için kullanılmak üzere, ödenek olarak konulmasıyla oluşturulur.

Taşınır ve Taşınmaz Malların Kira, Satış ve Başka Suretlerle Değerlendirilmesinden Elde Edilecek Gelirler: Belediyelerin değişik arsa, arazi ve bina şeklinde gayrimenkulleri olabilmektedir. Bazı belediyelerin yer üstü veya yer altı çarşılarında dükkânları veya mesken amaçlı kullanılan daireleri ile bazı taşınır mallarını kira, satış ve diğer yollarla değerlendirmesi mümkündür. Bu suretle elde edilen gelirlerdir.

Faiz ve Ceza Gelirleri : Belediyelerin gelirlerinin yatırıldığı banka hesaplarına tahakkuk ettirilen faiz gelirleri ile para cezalarıdır. Para cezaları; belediyece konmuş kuralları uygulamak ve halkın sağlığını koruyabilmek amacıyla getirilen kurallara uymayanlardan alınan tutarlardır.

Bağışlar : Özel, tüzel ve gerçek kişilerin, çoğunlukla belirli bir amacın gerçekleştirilmesi için ya da koşulsuz olarak belediyelere aktardığı nakdi veya ayni değerlerdir.

Her Türlü Girişim, İştirak ve Faaliyetler Karşılığı Sağlanacak Gelirler : Belediye Kanunu, belediyelerin verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre şirket kurabileceklerini belirtmiştir. Ayrıca, özel gelir ve gideri bulunan hizmetlerini İçişleri Bakanlığının izniyle bütçe içinde işletme kurarak yapabilirler. Belediyelerin; ekmek, su, ulaşım, kanalizasyon, otoparklar, turistik işletmeler, bilgisayar donanımı ve yazılımı, alt ve üst yapı inşaat işleri, spor tesisleri, alışveriş merkezleri, reklam ve halkla ilişkiler, park, bahçe, bitki ve çiçek üretimi gibi birçok alanda ticari ve sınai işletmeler kurdukları ve işlettikleri görülmektedir.

Diğer Gelirler

Müze Giriş Ücretlerinden Belediye Payı: Cumhurbaşkanlığı’na bağlı millî saraylar hariç, belediye ve mücavir alan sınırları içinde gerçek ve tüzel kişilerce işletilen her türlü müzelerin giriş ücretlerinin %5’i belediye payı olarak ayrılır.

Madenlerden Alınan Belediye Payı: Belediye sınırları ve mücavir alanlar içinde faaliyet gösteren maden işletmelerince Maden Kanunu’nda yer alan Devlet paylarına ilaveten yıllık satış tutarının ‰2’si oranında belediye payı ayrılır.

Belediyenin Giderleri

Belediyenin giderleri şunlardır:

• Belediye binaları, tesisleri ile araç ve malzemelerinin temini, yapımı, bakımı ve onarımı için yapılan giderler.
• Belediyenin personeline ve seçilmiş organlarının üyelerine ödenen maaş, ücret, ödenek, huzur hakkı, yolluklar, hizmete ilişkin eğitim harcamaları ile diğer giderler.
• Her türlü altyapı, yapım, onarım ve bakım giderleri.
• Vergi, resim, harç, katılma payı, hizmet karşılığı alınacak ücretler ve diğer gelirlerin takip ve tahsili için yapılacak giderler.
• Belediye zabıta ve itfaiye hizmetleri ile diğer görev ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılacak giderler.
• Belediyenin kuruluşuna katıldığı şirket, kuruluş ve katıldığı birliklerle ilgili ortaklık payı ve üyelik aidatı giderleri.
• Mezarlıkların tesisi, korunması ve bakımına ilişkin giderler.
• Faiz, borçlanmaya ilişkin diğer ödemeler ile sigorta giderleri.
• Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile engellilere yapılacak sosyal hizmet ve yardımlar.
• Dava takip ve icra giderleri.
• Temsil, tören, ağırlama ve tanıtım giderleri.
• Avukatlık, danışmanlık ve denetim hizmetleri karşılığı yapılacak ödemeler.
• Yurt içi ve yurt dışı kamu ve özel kesim ile sivil toplum örgütleriyle birlikte yapılan ortak hizmetler ve proje giderleri.
• Sosyokültürel, sanatsal ve bilimsel etkinlikler için yapılan giderler.
• Belediye hizmetleriyle ilgili olarak yapılan kamuoyu yoklaması ve araştırması giderleri.
• Kanunla verilen görevler ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılan diğer giderler.
• Şartlı bağışlarla ilgili yapılacak harcamalar.
• İmar düzenleme giderleri.
• Her türlü proje giderleri.

Belediyenin Bütçesi

Belediyenin stratejik planına ve performans programına uygun olarak hazırlanan bütçe, belediyenin mali yıl ve izleyen iki yıl içindeki gelir ve gider tahminlerini gösterir, gelirlerin toplanmasına ve harcamaların yapılmasına izin verir. Bütçeye ayrıntılı harcama programları ile finansman programları eklenir. Bütçe yılı, genel bütçe mali yılı ile aynıdır. Bütçe dışı harcama yapılamaz. Her yıl bütçesinin kesin hesabı, belediye başkanı tarafından hesap döneminin bitiminden sonra Nisan ayı içinde encümene sunulur. Kesin hesap, belediye meclisinin Mayıs ayı toplantısında görüşülerek karara bağlanır. Kesin hesabın görüşülmesi ve kesinleşmesinde, bütçeye ilişkin hükümler uygulanır.

Borçlanma ve İktisadi Girişimler

Borçlanma

Belediye, görev ve hizmetlerinin gerektirdiği giderleri karşılamak amacıyla aşağıda belirtilen usul ve esaslara göre borçlanma yapabilir ve tahvil ihraç edebilir:

1. Dış borçlanma, 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun hükümleri çerçevesinde sadece belediyenin yatırım programında yer alan projelerinin finansmanı amacıyla yapılabilir.
2. İller Bankasından yatırım kredisi ve nakit kredi kullanan belediye, ödeme planını bu bankaya sunmak zorundadır. İller Bankası hazırlanan geri ödeme planını yeterli görmediği belediyenin kredi isteklerini reddeder.
3. Tahvil ihracı yatırım programında yer alan projelerin finansmanı için ilgili mevzuat hükümleri uyarınca yapılır.
4. Belediye ve bağlı kuruluşları ile bunların sermayesinin yüzde ellisinden fazlasına sahip oldukları şirketlerin, faiz dahil iç ve dış borç stok tutarı, en son kesinleşmiş bütçe gelirleri toplamının 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nda belirlenen yeniden değerleme oranıyla artırılan miktarını aşamaz. Bu miktar büyükşehir belediyeleri için bir buçuk kat olarak uygulanır.
5. Belediye ve bağlı kuruluşları ile bunların sermayesinin yüzde ellisinden fazlasına sahip oldukları şirketler, en son kesinleşmiş bütçe gelirlerinin, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nda belirlenen yeniden değerleme oranıyla artırılan miktarının yılı içinde toplam %10’unu geçmeyen iç borçlanmayı belediye meclisinin kararı; %10’unu geçen iç borçlanma için ise meclis üye tam sayısının salt çoğunluğunun kararı ve İçişleri Bakanlığının onayı ile yapabilir.
6. Belediyelerin, ileri teknoloji ve büyük tutarda maddi kaynak gerektiren alt yapı yatırımlarında Cumhurbaşkanınca kabul edilen projeleri için yapılacak borçlanmalar (d) bendindeki miktarın hesaplanmasında dikkate alınmaz. Dış kaynak gerektiren projelerde Hazine ve Maliye Bakanlığının görüşü alınır.

Büyükşehir Belediyesinin Gelirleri

Belediyelerin Genel Bütçe Vergi Gelirleri Tahsilat Toplamı üzerinden aldıkları pay konusu anlatılırken yer verdiğimiz, büyükşehir belediye paylarının dışında büyükşehir belediyelerinin gelirleri şunlardır:

• 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nda yer alan oran ve esaslara göre büyükşehir belediyesince tahsil olunacak at yarışları dahil müşterek bahislerden elde edilen eğlence vergisinin %20’si müşterek bahislere konu olan yarışların yapıldığı yerin belediyesine, %30’u nüfuslarına göre dağıtılmak üzere diğer ilçe belediyelerine ayrıldıktan sonra kalan %50’si, ayrıca çevre temizlik vergisinin %20’si.
• Büyükşehir belediyesine bırakılan sosyal ve kültürel tesisler, spor, eğlence ve dinlenme yerleri ile yeşil sahalar içinde tahsil edilecek her türlü belediye vergi, resim ve harçları.
• Kanunda belirtilen yetki alanları ile bu alanlara cephesi bulunan binalar üzerindeki her türlü ilan ve reklamların vergileri ile asma, tahsis ve bakım ücretleri.
• Araç park yerlerinin işletilmesinden elde edilen gelirin ilçe belediyelerine nüfuslarına göre dağıtılacak %50’sinden sonra kalacak %50’si.
• Hizmetlerin büyükşehir belediyesi tarafından yapılması şartıyla 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu’nda belirtilen oran ve esaslara göre alınacak yol, su ve kanalizasyon harcamalarına katılma payları.
• Kira, faiz ve ceza gelirleri.
• Kamu idare ve müesseselerinin yardımları.
• Bağlı kuruluşların kesin hesaplarındaki gelirleri ile giderleri arasında oluşan fazlalık sonucu aktarılacak gelirler.
• Büyükşehir belediyesi iktisadi teşebbüslerinin safi hasılatından büyükşehir belediye meclisi tarafından belirlenecek oranda alınan hisseler.
• Büyükşehir belediyesinin taşınır ve taşınmaz mal gelirleri.
• Yapılacak hizmetler karşılığı alınacak ücretler.
• Şartlı ve şartsız bağışlar.
• Diğer gelirler.
• 6360 sayılı Kanun, imar mevzuatı uyarınca belediyelerin otoparkla ilgili olarak elde ettikleri gelirlerin tahsil tarihinden itibaren kırk beş gün içinde büyükşehir belediyesine aktarılmasını öngörmüştür.

Büyükşehir Belediyesinin Giderleri

Büyükşehir belediyesinin giderleri şunlardır:

• Belediye hizmet binaları ve tesislerin temini, bakım ve onarımı için yapılan giderler.
• Belediye personeline ve belediyenin seçilmiş organlarının üyelerine ödenen maaş, ücret, ödenek, huzur hakkı, yolluklar, hizmete ilişkin eğitim ile diğer giderler.
• İlçe belediyeleri ile bağlı kuruluşlara yapacakları yardımlar ve ortak proje giderleri.
• Her türlü altyapı, yapım, onarım ve bakım giderleri.
• Belediye zabıta ve itfaiye hizmetleri ile diğer görev ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılacak giderler.
• Vergi, resim, harç, katılma payı, hizmet karşılığı alınacak ücretler ve diğer gelirlerin takip ve tahsili için yapılacak giderler.
• Belediyenin kuruluşuna katıldığı şirket, kuruluş ve birliklerle ilgili ortaklık payı ile üyelik aidatı giderleri.
• Mezarlıkların tesisi, korunması ve bakımına ilişkin giderler.
• Faiz, borçlanmaya ilişkin diğer ödemeler ve sigorta giderleri.
• Dar gelirli, yoksul, muhtaç ve kimsesizler ile özürlülere yapılacak sosyal hizmet ve yardımlar.
• Dava takip ve icra giderleri.
• Temsil, tören, ağırlama ve tanıtım giderleri.
• Avukatlık, danışmanlık ve denetim ödemeleri.
• Kanunla büyükşehir belediyelerine verilen görevlerle sınırlı olarak yurt içi yurt dışı kamu ve özel kuruluşlar ve sivil toplum örgütleriyle birlikte yapılan ortak hizmetler ve diğer proje giderleri.
• Spor, sosyal, kültürel ve bilimsel etkinlikler için yapılan giderler.
• Büyükşehir belediye hizmetleriyle ilgili olarak yapılan kamuoyu yoklaması ve araştırması giderleri.
• Kanunla verilen görevler ve hizmetlerin yürütülmesi için yapılan diğer giderler.

Büyükşehir Belediye Bütçesi

Büyükşehir belediye bütçesi ile ilçe belediyelerinden gelen bütçeler büyükşehir belediye meclisine sunulur ve büyükşehir belediye meclisince yatırım ve hizmetler arasında bütünlük sağlayacak biçimde aynen veya değiştirilerek kabul edilir. Büyükşehir, ilçe belediye bütçeleri, büyükşehir belediye meclisinde aynı toplantı döneminde ve birlikte görüşülerek karara bağlanır ve tek bütçe hâlinde bastırılır. Büyükşehir belediye meclisi, ilçe belediyelerinin bütçelerini kabul ederken;

1. Bütçe metnindeki kanun ve diğer mevzuata aykırı madde ve ibareleri çıkarmaya veya değiştirmeye,
2. Belediyenin tahsile yetkili olmadığı gelirleri çıkarmaya, kanuni sınırlar üzerinde veya altında belirlenmiş olan vergi ve harçların oran ve miktarlarını kanunda öngörülen sınırlarına çekmeye,
3. Kesinleşmiş belediye borçları için bütçeye konulması gerekip de konulmamış ödeneği eklemeye,
4. Ortak yatırım programına alınan yatırımlar için gerekli ödeneği eklemeye yetkilidir.

Şirket Kurulması

Büyükşehir belediyesi kendisine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre sermaye şirketleri kurabilir. Genel sekreter ile belediye ve bağlı kuruluşlarında yöneticilik sıfatını haiz personel bu şirketlerin yönetim ve denetim kurullarında görev alabilirler. Büyükşehir belediyesi, mülkiyeti veya tasarrufundaki hafriyat sahalarını, toplu ulaşım hizmetlerini, sosyal tesisler, büfe, otopark ve çay bahçelerini işletebilir ya da bu yerlerin belediye veya bağlı kuruluşlarının %50’sinden fazlasına ortak olduğu şirketler ile bu şirketlerin %50’sinden fazla olduğu şirketlere 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’na tabi olmaksızın belediye meclislerince belirlenecek süre ve bedelle işletilmesini devredebilir. Ancak bu yerlerin belediye şirketlerince üçüncü kişilere devri 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu hükümlerine tabidir.

Belediye Gelirlerinin Haczedilmesi

5393 sayılı Belediye Kanunu’nda “Belediyenin proje karşılığı borçlanma yoluyla elde ettiği gelirleri, şartlı bağışlar ve kamu hizmetlerinde fiilen kullanılan malları ile belediye tarafından tahsil edilen vergi, resim ve harç gelirleri haczedilemez.” hükmü bulunmaktadır. Buna göre, bu hükmün dışında kalan belediye gelirlerinin haczedilebileceği anlaşılmaktadır. Bu konuyla ilgili olarak son ünitede değerlendirme yapılacaktır.