Ünite 3: Yatay Analiz Teknikleri

Karşılaştırmalı Tablolar Analiz Tekniğinin Tanımı ve Amacı

İşletmelerin tutmuş olduğu mali tablolar olan bilanço ve gelir tabloları geçmişe ait bilgileri içerir. Bu tablolar bilgi kullanıcıları bakımından mevcut haliyle işletme hakkındaki alacakları kararlar hakkında bilgiyi içermez. Yatay analiz teknikleri, karşılaştırmalı tablolar analiz tekniği ve trend analizi, işletmenin kısa ve uzun vadede nasıl bir mali yönetim yürütecekleri ve faaliyet sonuçları hakkında bilgi verme ve üretme olanağı verir.

Karşılaştırmalı tablolar analiz tekniği, bir işletmenin birbirini izleyen dönemlere ait ve aynı süreyi içeren bilanço ve gelir tablosunun kendi aralarında ve zaman içinde karşılaştırılmasını mümkün kılar. Karşılaştırmanın sonucunda mali durum faaliyetlerinin sonuçları ortaya çıkar. Bu sonuçların uzmanlar tarafından yorumlanması, işletmenin nasıl hareket edeceğini belirler. Her analiz tekniğinde olduğu gibi karşılaştırmalı tablolar analiz tekniğinde beklenen, bilgilerin üretilmesi için işletmenin faaliyette bulunduğu sektörün özellikleri ile işletmenin üretim, pazarlama, finans gibi temel işlevlerine ilişkin özelliklerinin bilinmesinde önemlidir.

Karşılaştırtmalı Tabloların Düzenlenmesi

Karşılaştırmalı tablolar analiz tekniğinin uygulanması için gerekli olan bilgiler:

• Birbirini izleyen iki yıla ait bilançolar
• Birbirini izleyen iki yıla ait gelir tablolar

Bu analiz tekniğinde bilançolar kendi aralarında, gelir tabloları da kendi aralarında yıllar itibariyle karşılaştırılır. Karşılaştırmalı tablolar analiz tekniği genellikle iki yıla uygulanır.

Finansal tabloların analize hazır hale gelmesi için bazı işlemler yapılır. Bu işlemlerden bazıları şöyledir:

• Bilanço ve gelir tablosunda yer alan rakamlar uzun ve küsuratlı olabilir. Rakamların yuvarlanması hesaplamaları kolaylaştıracaktır.
• Ele alınan her iki yılda da rakamı olmayan kalemler çıkarılır.

Karşılaştırmalı tablolar analizi tekniğinde karşılaştırmalı bilançoların ve gelir tablolarının hazırlanması birbirine benzemektedir. Birbirini izleyen iki yılın karşılaştırması şeklinde yapılan analizde beş sütun açılmaktadır. 1. Sütunda kalemler yer alır. 2.ve 3. Sütunlarda ele alınan yılların rakamları yer alır. 4. Sütunda değişimin büyüklüğü rakamsal olarak hesaplanır. 5. sütunda ise değişimin hızını belirlemek için değişim yüzdesi hesaplanır. Hesaplamalar 4. ve 5. Sütunlarda yapılmaktadır.

Değişimin büyüklüğünü hesaplamak için ele alınan kalemin 2. yıldaki tutarından 1. yılın tutarı çıkarılır. Değişmeler azalış ve artış olarak belirlenir. Tabloda + işareti artışı, (–) işareti ise azalışı ifade etmektedir.

Mutlak Değişim (Fark) = Ele Alınan Kalemin 2.Yıldaki Tutarı - Ele Alınan Kalemin 1. Yıldaki Tutarı

Değişim hızını ifade eden yüzdeler ise artış ya da azalış olarak belirlenen farkın 100 ile çarpılarak ilk yıl tutarına bölünmesi suretiyle bulunur.

Örnek hesaplamalar için kitabınızın 40-44. Sayfaları incelenebilir.

Karşılaştırmalı Tablolar Analiz Tekniğinin Yorum Esasları

Karşılaştırmalı tablolar analizinde geçmişte devam eden bir durumun gelecekte süreceği varsayımından hareketle değişimin ve buna bağlı olarak gelişimin yorumu esastır. Yorumda, öncelikle ‘‘Hangi kalemlerin yorumlanması gerekir?’’ sorusunun yanıtı önemlidir. Öncelikle bilançoda ve gelir tablosunda dikkat çekici bir tutarda ve yüzdede değişim gösteren kalemler ele alınır. Daha sonra işletmenin mali durumu ve faaliyet sonuçlarını etkileyecek kalemlerdeki değişim yorumlanır.

İşletmenin mali durumuyla ilgili kalemler olarak;

• Hazır değerler, ticari alacaklar, stoklar, maddi duran varlıklar, mali borçlar, sermaye kalemlerindeki değişmeler yorumlanır.
• Faaliyet sonuçları bakımından gelir tablosundan brüt satış kârı, olağan kâr, dönem net kârı kalemlerinin yorumlanması gerekir.

Karşılaştırmalı tablolar analiz tekniğinde bilanço ve gelir tablosundan kalem yorumlamanın yanında kalem etkileşimlerinin yarattığı faktörlerdeki değişmelerin yorumlanması da yapılabilir. İşletmenin gelecekteki mali durumu ve faaliyet sonuçları bakımından net çalışma sermayesi, kapasite, borçlanma kapasitesi gibi konulardaki gelişmeler, yorum yapılarak tahmin edilebilir.

Karşılaştırmalı tablolar analizinde yorum esasları birbirini izleyen beş aşamada ele alınabilir. Bunlar;

1. Değişimin belirlenmesi : İlk aşamada ele alınan kalemlerdeki mutlak değişim ve yüzde değişim belirlenir. Mutlak olarak küçük olan bir değişimin yüzde olarak büyük olabileceği gibi bunun tam tersi olabilir. Bazen yüzde değişimler büyük olurken mutlak değişim küçük olabilir.
2. Değişim nedenlerinin belirlenmesi: İkinci aşama değişim nedenlerinin belirlenmesidir. Burada kalemin özelliğini dikkate almak gerekir. Ele alınan aktif kalem ise, ele alınan kalem ile ilişkisi olmak koşuluyla artışın nedenleri aktifteki azalışlar, pasifteki artışlardır. Gelir tablosunda ele alınan kalemlerde değişimin nedeni, kendisinden önceki kalemlerdir. Örneğin brüt satış kârındaki artışın nedeni, satışlardaki artış veya satılan malın maliyetindeki azalıştır.
3. Değişimin nedenlerine bağlı olmaksızın ortaya çıkardığı sonucun belirlenmesi : Ele alınan kalemdeki artışın veya azalışın kalemin özelliği de dikkate alınarak mali durum ve faaliyet sonuçları bakımından ne anlam taşıdığı, olumlu veya olumsuz olduğu belirlenir.
4. Neden-sonuç ilişkisinin kurulması: Bu aşamada, 2. aşamadaki nedenler ile oluşan sonuç karşılaştırılır. Beklenen nedenlere bağlı olarak gelişen sonuçlar işletmenin lehine, aksi durumda aleyhine yorumlanır.
5. Neden-sonuç ilişkisine bağlı olarak gelecekteki beklentinin belirlenmesi : Son aşamada, gelişmelerin gelecekteki boyutları tahmin edilir. Alacakların satışlardaki artış tutarından ve yüzdesinden fazla artış göstermesi durumunda işletmenin gelecek faaliyetlerinden nakit yaratmada ve dolayısı ile borç ödemede zorlanacağı, şüpheli alacaklar nedeniyle bazı giderlere katlanacağı tahmin edilir.

Konu ile ilgili Örnek İşletmenin Karşılaştırmalı Bilanço Kalemlerinden Yorum Örnekleri kitabınızın 46-48. Sayfalarında incelenebilir.

Trend Analizine İlişkin Genel Bilgiler ve Bilanço ve Gelir Tablosunun Trend Yüzdeleriyle Hazırlanması

Trend analizi, yatay analiz tekniklerinden ikincisidir. Trend; Bir kalemdeki uzunca bir zaman sürecinde ortak davranış biçimidir. Bir davranışın belirli bir eğilimde olması için artış veya analiz şeklinde olması gerekir .

Karşılaştırmalı tablolar analizi tekniği, iki yıllık geçmiş bilgilere uygulandığında anlamlı sonuçlar vermektedir. Trend analizi, işletmenin daha uzun dönemli geçmişinin analiz edilerek mali durum ve faaliyet sonuçları bakımından önem arz eden kalemlerdeki değişim eğiliminin görülmesine olanak sağlar. Hesaplamalar sonucu tespit edilen eğilimler mali durum ve faaliyet sonuçları bakımından önem arz eden kavramlara yönelik olarak birlikte yorumlanmak suretiyle geleceğe yönelik önemli finansal bilgiler elde edilir. Trend analizi birbirini izleyen çok sayıda yıla ait bilanço ve gelir tablolarında yer alan kalemlerin zaman içerisinde gösterdikleri eğilimlerin ayrıntılı ve dinamik olarak incelenmesini sağlar.

Trend analizinde önemli sorun baz yılın seçimidir. Baz yıl analize dâhil edilen yıllardan ilkidir. Her yönden normal sayılabilecek bir yıl baz olarak belirlenmediğinde daha sonraki yıllardaki trend yüzdeleri anlamlı çıkmayabilir. Bu analiz tekniğinde birbirini izleyen 7 ile 9 yıl düzenlenen bilanço ve gelir tablolarından gerekli bilgiler yardımıyla sonuca varılır. Başlangıç yılının tutarı 100 kabul edilerek bilanço ve gelir tablosunda yer alan kalemlerin trend yüzdeleri aşağıdaki formülle hesaplanır.

Trend Analizi Tekniğinde Yorumlanması Gereken Kalemler ve Etkileşimleri

Trend analizinde aralarında anlamlı ilişki kurulabilen ve ilişkinin etkileşimi işletmenin mali durumuna ve faaliyet sonuçlarına etkili olan kalemler esas alındığından çıkan sonuç geniş bir anlam kazanmaktadır. Bu bağlamda işletmenin dönem varlıklarının likiditesi ve buna bağlı olarak günlük faaliyetleri sürdürme yeteneği ile kısa vadeli borçları ödeme gücü, işletmenin borçlanma kapasitesi, varlıkların verimliliği ve kârlılık hakkında geleceğe yönelik bilgileri trend analiziyle elde etmek mümkündür.

Dönen Varlıkların Likiditesi, Kısa Vadeli Borçları Ödeme ve Günlük Faaliyetleri Sürdürme Yeteneği

Dönen varlıklar-Kısa vadeli yabancı kaynaklar : Dönen varlıklar ve kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki ilişki, net çalışma sermayesi anlamında ele alınır. Dönen varlıklarda artış eğilimi varken KVYK’da daha az artış veya azalış eğilimi varsa net çalışma sermayesinin olumlu geliştiği anlamına gelir.

Stoklar-Net satışlar: Stoklar ile Net Satışlar arasındaki ilişki, işletmenin satışlarıyla stoklarını eritip eritemediği hakkında bilgi elde etmeyi sağlar. Net satışlardaki hızlı artış eğilimine karşılık stoklardaki artış eğilimin yavaş olması veya azalış eğilimi olumlu yorumlanır. Stokların net satışlara göre daha fazla artış eğilimi göstermesi olumlu bir gelişme değildir.

Ticari alacaklar-Net satışlar : Stokların net satışlara göre daha fazla artış eğilimi göstermesi olumlu bir gelişme değildir. Net satışlardaki hızlı artış eğilimine karşılık ticari alacaklardaki eğilimin daha az artış veya azalış yönünde olması olumlu karşılanır. Ticari alacaklardaki artış eğiliminin net satışlardaki artış eğiliminden yüksek olması olumlu bir gelişme değildir. Böyle bir etkileşim iki sonuç gösterir. Birincisi, satışların kredili yapıldığını; ikincisi, alacakların tahsil edilemediğini gösterir.

Borçlanma Kapasitesi

Yabancı Kaynaklar–Özkaynaklar

Yabancı Kaynaklar ile Özkaynaklar arasındaki ilişki, işletmenin borçlanma kapasitesini gösterir. Kısa ve uzun vadeli yabancı kaynaklar toplamındaki azalma veya yavaş artış eğilimine karşılık, özkaynaklardaki artış eğilimin hızlı olması, işletmenin lehine bir gelişme olarak yorumlanır. Özkaynakların yabancı kaynaklara göre fazla olması istenen bir durumdur.

Varlıkların Verimliliği

Dönen Varlıklar-Net satışlar : Dönen varlıkların artış eğiliminin net satışlara göre düşük olması olumlu bir gelişmedir. İşletmenin borçlanmaya gerek kalmadan faaliyetlerini sürdürebileceğini dolayısıyla kârlılığını arttırabileceğini gösterir. Net satışların daha az artma ya da azalma eğiliminde olması olumlu bir gelişme değildir.

Maddi Duran Varlıklar-Net Satışlar : Arasındaki ilişki kapasite anlamında ele alınır. Her ikisinde de artış eğiliminin normal olması işletmenin kapasitesini tam kullandığını gösterir.

Kârlılık

Net Satışlar-Brüt Satış Kârı: İki kalem arasındaki ilişki işletmenin ana faaliyetlerinin hasılat ve maliyet unsurlarının gelişimini gösterir. Her ikisindeki artış eğilimi, satışların artmasına karşılık maliyetin artmadığını, işletmenin satışları arttırarak kârını arttırabileceğini gösterir. Net satışlardaki artış eğilimine karşılık brüt satış karı azalma eğilimi satışlar arttığında maliyetin arttığını brüt satış karının azaldığını gösterdiğinden olumlu karşılanmaz.

Trend Analizinde Yorum Esasları

1. Ele alınan kalemlerin eğilimi belirlenir; Trend yüzdeleri her zaman pozitif olup 100’ün üzerindekiler baz yıla göre artışı, 100’ün altındakiler ise baz yıla göre azalışı ifade eder. Bir kalemin eğilimi baz yıla göre belirlenir ve eğilim genellikle artış ya da azalış şeklindedir. Ancak artış veya azalışın hızı geleceğe yönelik tahminlerde etkili olduğundan dikkate alınır.
2. Kalemlerin eğilimleri arasındaki benzerlik veya farklılık ortaya konur.
3. Yoruma esas olan kalemlerin eğilimlerinin etkileşimleri araştırılır ve etkileşim sonucu söylenir.
4. Yoruma esas olan kalemlerin etkileşiminin işletmenin mali durumu ve faaliyet sonuçlarına etkisi vurgulanarak olumlu ve olumsuz yönlerine dikkat çekilir.
5. Belirlenen gelişmenin ve etkileşimin sürmesi durumunda gelecek bakışıyla mali duruma ve faaliyet sonuçlarına etkileri tahmin edilmeye çalışılır.

Trend analizinin örnek bir işletmede uygulaması örneği kitabınızın 52-55. Sayfalarında incelenebilir.

Yatay Analiz Teknikleri Sonucu Üretilen Muhasebe Bilgilerinin Kullanım Alanları ve Biçimi

İşletmenin mali durumu ve faaliyet sonuçlarının zaman içerisinde göstermiş olduğu değişim ve bu değişime bağlı olarak gelecekteki gelişmelerine yönelik elde edilen bilgiler, işletme ile ilgisi olanlar tarafından kullanılır. İşletme ile ilgisi olan taraflar olarak işletme yöneticileri, işletmenin ortakları, potansiyel yatırımcılar, müşteriler, devlet, işçi ve işveren sendikaları sayılabilir. Kredi verenler işletmenin talep etmiş olduğu krediyi gelecekte faizi ile birlikte ödeyip ödeyemeyeceğini merak ederler. Hazır değerlerin, yabancı kaynakların, özkaynakların ve brüt satış kârındaki gelişim kredi verenler için gelecekte işletmenin borç ödeme gücünün gelecekteki durumu hakkında bilgi verir. Ayrıca trend analizi sonucunda elde edilen dönen varlıklar-kısa vadeli yabancı kaynaklar, net satışlar-ticari alacaklar, net satışlar-stoklar, toplam borçlar-özkaynaklar kalemlerinin trendleri arasındaki etkileşim, işletmenin kısa vadeli borç ödeme gücü hakkında önemli ipuçları içerir.. Toplam borçlarözkaynaklar, net satış, toplam varlıklar, dönem net karı toplam varlıklar, dönem net karı, net satış kalemlerindeki trend etkileşimi ortaklar ve potansiyel yatırımcılar açısından işletmenin gelecekteki hisse senedi getirisi hakkında ipuçları verir.