Ünite 1: Finansal Tablolar ve Mali Analiz

Temel Finansal Tablolar

Finansal tablolar işletmenin muhasebe sistemine kaydedilen ve sınıflandırılan bilgilerin belirli zaman aralıklarıyla bu bilgilere ihtiyaç duyan ve bu bilgileri kullanacak olanlara iletilmesini sağlayan araçlar şeklinde tanımlanmaktadır. Finansal tablolar bir bilgi iletişim aracıdır. Bilgiye ihtiyaç duyan ve bilgiyi kullananlar açısından finansal tablolar işletmelerin iktisadi ve mali yapıları ve faaliyet sonuçları açısından yapılacak değerlemeler ile alınacak kararlara destek olacak çok yararlı bilgiler sağlar. Finansal tabloların amacı çeşitli kullanıcıların ekonomik kararlar verirken faydalanmaları için işletmenin finansal durumu, performansı ve finansal durumundaki değişiklikler hakkında bilgiler sağlamaktır. Ancak finansal tablolar çoğunlukla geçmişteki işlemlerin etkisini gösterir ve finansal olmayan bilgileri içermezler.

Finansal tablolar aynı zamanda yönetimin idaresinin sonuçlarını ve yönetimin idaresine verilen kaynakların kullanımını gösterir. İşletme sahipleri adına hareket eden yönetimin yeterliliği finansal tablolar ile belirlenebilir. Böylece karar alıcılar ekonomik kararlarını bu değerlendirmelere dayanarak verebilirler.

Finansal tablolar;

• Temel finansal tablolar;
  • Finansal Durum Tablosu,
  • Gelir Tablosu,
• Ek finansal tablolar;
  • Fon Akış Tablosu,
  • Nakit Akış Tablosu,
  • Net Çalışma Sermayesi Değişim Tablosu,
  • Satışların Maliyeti Tablosu ve
  • Özkaynaklarda Değişim Tablosundan oluşmaktadır.

Temel finansal tablolar olarak benimsenen bilanço (finansal durum tablosu) ve gelir tablosunun güvenilir bilgiler sunabilmesi için hazırlanırken belirli kurallara uyulması gerekir. Temel finansal tabloların analizinden beklenen sonuçların alınabilmesi bu tabloların gerçeği yansıtmasına bağlıdır.

Temel finansal tabloların gerçeği yansıtması belirli kurallarla sağlanabilir. Bu kurallar da bilanço ve gelir tablosunun düzenlenmesinde bir çerçeve oluşturan muhasebe temel kavramları ve muhasebe ilkeleridir.

Bilanço (Finansal Durum Tablosu)

Bilanço, bir işletmenin belli bir anda sahip olduğu varlıklarla, bu varlıkların sağlandığı kaynakları bir düzen içinde gösteren finansal tablodur.

Bilançonun aktif tarafını oluşturan mevcutlar ve alacaklar bilanço yapısı içinde vade bakımından ayrılarak sunulur. Gelecek hesap dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi beklenen varlıklar " Dönen Varlıklar "; gelecek hesap dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi beklenmeyen varlıklar " Duran Varlıklar " olarak sınıflanır.

Pasif taraf temel olarak yabancı kaynaklar ve özkaynaktan oluşur. Yabancı kaynaklar vade bakımından ayrıma tabi tutularak; vadesi bir yıldan kısa olan kısmına "Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar"; vadesi bir yıldan uzun olan kısmına "Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar"; denir.

Bilanço Türleri

Bilançoların düzenlenme tipleri (şekilleri) biçimsel ve kapsam (içerik) bakımından ikiye ayrılır.

Biçimlerine Göre Bilanço Türleri ; Biçimsel açıdan bilanço iki tipte düzenlenir.

Hesap tipi bilanço : Hesap tipi bilançoda aktif ve pasif kalemler muhasebede kullanılan hesap çizelgesine karşılıklı olarak yazılarak düzenlenir.

Rapor tipi bilanço: Rapor tipi bilanço, aktif ve pasif kalemlerin alt alta yazılması ile oluşturulur. Rapor tipi bilanço, bir işletmenin birden fazla yılına ait rakamları yan yana yazarak karşılaştırma fırsatı verdiğinden, analiz amacıyla kullanılmaya daha uygundur.

Kapsamına Göre Bilanço Türleri: Bilançolar kapsadıkları bilgi düzeyi bakımından da ikiye ayrılır:

Özet bilanço : Özet bilanço genel olarak hesap grup tutarlarını gösterir.

Ayrıntılı bilanço : Ayrıntılı tip bilanço hesap grupları yanında her hesap grubunda yer alan hesapları da gösterir.

Gelir Tablosu

Gelir Tablosu, İşletmenin belli bir dönemde elde ettiği bütün gelirlerle, bu gelirleri elde etmek amacıyla aynı dönem içinde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda oluşan dönem net kârını veya zararını belli bir düzen içinde gösteren finansal tablodur. Gelir tablosu tekdüzen hesap planı çerçevesinde, gelir tablosu ilkeleri dikkate alınarak düzenlenir.

Gelir Tablosu Türleri

Gelir tabloları kapsadıkları bilgi düzeyi bakımından Özet Gelir Tablosu ve Ayrıntılı Gelir Tablosu olarak ikiye ayrılır.

Özet gelir tablosu genel olarak hesap grup tutarlarını gösterirken, ayrıntılı gelir tablosu grupları oluşturan hesap tutarlarını da gösterir.

Gelir tablosu aşağıda belirtilen beş ana bölümden oluşur.

• Brüt Satış Kârı veya Zararı
• Faaliyet Kârı veya Zararı
• Olağan Kâr veya Zarar
• Dönem Kârı veya Zararı
• Dönem Net Kârı veya Zararı

Ek Finansal Tablolar

Ek Finansal tablolar, genel olarak bilanço ve gelir tablosundan yararlanılarak hazırlanan veya onları tamamlayan, işletme analizine yardımcı raporlardır. Bu amaçla işletmelerde düzenlenebilecek aşağıdaki finansal tablolar "Ek Finansal Tablo" olarak tanımlanır.

• Satışların Maliyeti Tablosu
• Fon Akım Tablosu
• Nakit Akış Tablosu
• Özkaynak Değişim Tablosu
• Net Çalışma Sermayesi Değişim Tablosu

Satışların Maliyeti Tablosu

Satışların Maliyeti Tablosu gerçekte gelir tablosunun tamamlayıcısı niteliğinde bir finansal tablodur. Bu tablo gelir tablosunda yer alan Satışların Maliyeti kaleminin detayını gösterir. Özellikle üretim işletmelerinde üretim maliyet unsurları olan Direkt İlkmadde ve Malzeme Giderleri, Direkt İşçilik Giderleri ve Genel Üretim Giderlerinin analizi açısından dikkatle incelenmesi gereken bir finansal tablodur.

Direkt İlkmadde ve Malzeme: Üretilen mamule göre kullanılacak miktar ve tutarı belirlenebilen ve mamule göre izlemeye değer bulunan maddeleri kapsar.

Direkt İşçilik: Üretilen mamul üzerinde bizzat işlem yapan çalışanların ücret giderlerini kapsar.

Genel Üretim Giderleri: Üretimle ilgili olduğu halde yukarıda açıklanan iki ana gider içine alınamayan giderlerdir.

Fon Akış Tablosu

Fon Akış Tablosu, işletmenin belirli bir dönemde fon kaynaklarını ve bunları kullandığı alanları gösteren bir tablodur. Bu tabloda fon kavramı tüm finansal (mali) değişimleri ifade eder. Fon akış tablosunun kaynaklar tarafı cari faaliyet döneminde elde edilen fonların sağlam kaynaklardan mı yoksa geçici işlemlerden mi sağlandığını gösterir. Tablonun fon kullanımları tarafı ise söz konusu fonların kullanım yerlerinin uygunluğu ile ilgili bilgi verir. Buradan işletme yönetiminin, finansmanda uygunluk ilkesine, yani uzun vadeli yatırımların uzun vadeli fonlarla finanse edilmesi gereğine uyup uymadığı açık olarak görülebilir. Fon kaynakları ve fon kullanımları daima birbirine eşittir.

Nakit Akış Tablosu

Nakit Akış Tablosu, belirli bir dönemde işletmenin nakit kaynaklarını ve bunları kullandığı alanları gösteren bir tablodur. Bu tablo düzenlenirken, nakit girişi sağlamayan veya nakit çıkışı gerektirmeyen işlemler dikkate alınmalıdır. Nakit akış tablosu, bilanço ve gelir tablosunu birleştirerek firmanın nakit akış yapısını gösteren bir tablodur.

Bir işletmenin nakit akışlarına ilişkin bilgiler, finansal tablo kullanıcılarına, işletmenin nakit ve nakit benzeri yaratma yeteneğini ve işletmenin bu nakit akışlarını kullanma ihtiyacını değerlendirebilmelerinde dayanak oluşturması bakımından faydalıdır. Nakit akış tablosu, işletmedeki para akışını özetleyerek hem geçmişin finansman politikasının değerlendirilmesinde hem de geleceğe yönelik nakit planlamasının yapılmasında yönetime ve ilgili taraflara önemli bilgiler sunar.

Nakit akış tablosunun düzenlenmesinde başlıca iki yöntem söz konusudur. Bu yöntemler direkt (brüt) yöntem ve endirekt (net kâr) yöntemidir.

Direkt yöntemde nakit akış tablosunun düzenlenmesinde bilanço ile gelir tablosundan yararlanılmakta ve gelir tablosu nakit akış tablosunun düzenleme çalışmalarının başlangıç noktasını oluşturmaktadır. Direkt yöntem belirli bir dönemdeki brüt nakit girişlerini, brüt nakit çıkışlarını, faiz ödemelerini ve alımlarını, vergi ödemelerini göstermektedir.

Endirekt yöntem ise, net kâr ile faaliyet nakit akışı arasındaki ilişkileri ortaya koymaktadır. Endirekt yöntem faaliyetlerden sağlanan nakit girişleri ile yapılan ödemeleri ayrı ayrı göstermemekte, dönem sonucundan (dönem kârı veya zararı) hesaplamalara başlanmaktadır. Burada dönem kârı (zararı) başlangıç noktası olarak alınmakta ve bu tutara, nakit akısına neden olmayan amortisman giderleri, karşılık giderleri, duran varlık satış kârları veya zararları, itfa payları, döneme ilişkin peşin ödenmiş giderler tutarı ile pesin tahsil edilmiş gelirlerin döneme ilişkin payı eklenip veya çıkarılmakta; ayrıca gelir tablosunda yer alan gelir unsurlarından tahakkuk esasına göre kaydedilenler, yani henüz nakden tahsil edilmeyen tutarlar toplamdan çıkarılmakta, gider unsurlarından henüz ödenmeyenler toplama geri eklenmektedir. Böylece, faaliyetlerden sağlanan net nakit girişi veya faaliyetlerin neden oldugu net nakit kullanımı bulunmuş olmaktadır.

Ayrıca farklı bir sunuş şekli de MSUGT’ye (Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği) göre düzenlenen nakit akış tablosunun, nakit kaynaklarının ve kullanımlarının ayrı bölümler halinde sunulması olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna göre nakit akış tablosu, dönem içi nakit girişleri ve dönem içi nakit çıkışları ayrı olarak gösterilmektedir.( S:13, Tablo 1.9 incelenebilir. )

Özkaynak Değişim Tablosu

Özkaynak Değişim Tablosu, ilgili dönemde özkaynak kalemlerinde meydana gelen artış veya azalışları gösteren tablodur. Bu tablo işletme sahip ve ortaklarının yaptığı ilave yatırımları gösterir. Sermaye artırımı, yedek, fon ve kâr kalemlerindeki değişiklikler bu tablo yardımıyla finansal tablo kullanıcılarına aktarılır.

Özkaynak bir yandan işletmenin faaliyetlerini yürütmesi için gerekli olan kaynakları gösterirken diğer taraftan işletmeden alacaklı olanlara karşı bir güvence oluşturarak, yabancı kaynaklardan yararlanılmasına da olanak sağlar.

Ayrıca işletmenin karşılaşacağı çeşitli risklere karşı da bir sigorta görevi üstlenmektedir.

Net Çalışma (İşletme) Sermayesi Değişim Tablosu

Çalışma sermayesi işletmenin günlük cari faaliyetleriyle yakından ilgili olup işletme sahipleri, yöneticileri ve kredi kurumları açısından önemlidir. İşletmenin bütün dönen varlıklarına “Brüt Çalışma Sermayesi denir. Net çalışma sermayesi ise dönen varlıklarla kısa vadeli yabancı kaynaklar arasındaki farktır.

Çalışma sermayesi, işletmenin faaliyetlerinin herhangi bir sıkıntıya düşmeden en iktisadi şekilde yürütülmesine imkân vermeli ve mali bir sıkıntı ile karşılaşmadan ani olarak ortaya çıkan ihtiyaçları ve zararları karşılayabilecek düzeyde olmalıdır. Bir işletmenin çalışma sermayesi ihtiyacı genel olarak işletmenin faaliyet konusu ve türü, imalat ve satış için gerekli süre ve birim maliyetler, satış hacmi, satın alma ve satış şartları, stok devir hızı, alacak devir hızı, ekonomik konjonktür, dönen varlıkların değerinde düşme olasılığı, satışların yıl içindeki dağılımı, kullanılan teknoloji gibi faktörlere göre belirlenmektedir.

Net çalışma sermayesi değişim tablosu, net çalışma sermayesinin oluşumunda yer alan dönen varlık ve kısa vadeli yabancı kaynak kalemlerindeki değişimi gösterir. Net çalışma sermayesi değişim tablosu, net çalışma sermayesindeki değişimin hangi dönen varlık ve kısa vadeli yabancı kaynak kalemine yansıdığını gösterir. Bu çerçevede dönen varlık ve kısa vadeli yabancı kaynak kalemlerindeki artış veya azalışlar hesaplanarak bunların net çalışma sermayesi üzerindeki etkileri ortaya konur. Net çalışma sermayesi değişim tablosunun düzenlenebilmesi için karşılaştırmalı bilançolara ihtiyaç vardır.

Mali Analiz Açısından Finansal Tablolar

Gerek temel finansal tablolar gerekse ek finansal tablolar işletmelerin iktisadi ve mali yapıları, faaliyet sonuçları, nakit akışları, fon akışları, özkaynaktaki değişmeler vb. konularda işletmeyle ilgili karar vericiler açısından önemli bilgiler sağlarlar.

Mali analiz, bir işletmenin finansal durumunu, faaliyet sonuçlarını, finansal performansını ve finansal yönden gelişimini değerlendirebilmek, gelişme yönünü ve büyüklüğünü öngörebilmek, geleceğe yönelik tahminlerde bulunabilmek için finansal tablolarda yer alan kalemler arasındaki ilişkilerin ve bunların zaman içerisinde gösterdiği eğilimlerin incelenmesini gerektirir.

Finansal analist finansal tabloları hem işletmenin geçmişte yürüttüğü faaliyetlerinin sonucu olarak işletmenin başarımını değerlemek, hem de gelecekteki başarımının ne olacağını tahmin etmek için inceler.

Finansal durumla ilgili bilgilerin kaynağını finansal tablolar oluşturur. Analiz ve yorumun hareket noktasını oluşturan finansal tablolardaki bilgilerin doğruluk ve güvenilirliği yapılacak analiz ve yorumların doğruluk ve güvenilirliğini de arttıracaktır. Finansal tabloların bağımsız denetimden geçmiş olması da bu açıdan önemli bir güvencedir.