Ünite 1: Maliyet Yönetimine Giriş

Maliyet Yönetimi Kavramı

Birçok tanımı olmakla birlikte maliyet yönetimi, işletmenin süreçleri ve faaliyetlerinin maliyetlerin etkilenebilmesi amacıyla düzenlenmesi olarak özetlenebilir. Bir başka değişle, maliyet yönetimi bilgisinin bir bilgi değer zinciri içerisinde geliştirilmesi ve kullanımı olarak tanımlanır. Maliyet yönetimi, ürün maliyetlerini doğru olarak saptamak, işletmedeki süreçleri geliştirmek, israfı önlemek, maliyet etmenlerini tanımlamak, faaliyetleri planlamak ve işletmenin ve işletmenin stratejilerinin oluşturmak için faaliyetlerin yönetimi ve kontrolü olarak ifade edilebilir. Maliyet muhasebesi tarihî maliyetlere odaklanırken maliyet yönetimi maliyetlerin planlanması, yönetimi, düşürülmesine odaklanmaktadır.

Rekabet olanağını artırmak endişesiyle arttırılan faaliyetlerden hangilerinin aslında müşteri açısından bir değer ifade etmediğini tespit etmek maliyet yönetiminin görevidir.

Maliyet yönetimi bilgi sisteminin işlevlerini; stratejik yönetim, planlama ve karar alma, yönetim ve faaliyet kontrolü ve finansal tabloların hazırlanması olarak sıralamak mümkündür:

• Stratejik Yönetim: Uzun vadeli rekabet gücünün artırılması, sağlam ve iyi belirlenmiş stratejileri gerekli kılar. Bu stratejilerin belirlenmesi için maliyet bilgisine gereksinim vardır. Uzun vadeli düşünme, hızla değişen koşullar altında müşteri ihtiyaç ve taleplerinin yönü konusunda da tahminler yapmayı gerektirir.
• Planlama ve Karar Alma: Fiyatlama, tedarik, üretim planlaması gibi yinelenen kararlar için bilgi üretmek, satın alma ya da kiralama kararları gibi sık verilmeyen ancak etkileri uzun dönemli olarak ortaya çıkan kararlar için maliyet yönetimi bilgisine gereksinim duyulmaktadır. Bu bağlamda bütçelerin yapılması için de yine maliyet yönetimi bilgisi gereklidir.
• Yönetim ve Faaliyet Kontrolü: Faaliyet kontrolü, üretim yöneticisi, gibi orta düzey yöneticileri, ustabaşı gibi alt düzey yöneticilerin ve çalışanların faaliyetlerini izlemelerini ifade etmektedir. Yönetim kontrolü ise, orta kademe yöneticilerin, üst kademe yöneticiler tarafından değerlendirilmesidir.
• Finansal Tabloların Hazırlanması: Hazırlanan finansal tablolardan hem iç bilgi kullanıcıları hem de dış bilgi kullanıcıları faydalanabilmektedir.

Maliyet yönetimi bilgi sisteminin temel amacı, yönetime zamanlı, doğru, güvenilir ve amaçlara uygun bilgi sunmak veya küresel dünya pazarlarında kalite, maliyet, zaman ve işlevsellik yönüyle rekabet edebilir mamul ya da hizmet üretiminde, kaynakların etkin ve verimli kullanımı için yöneticilere yol gösterecek bilgileri tedarik etmek olarak ifade edilebilir.

Finansal Muhasebe ve Maliyet Yönetimi

Muhasebe Bilgi Sistemi, “ Finansal Muhasebe Bilgi Sistemi ” ve “ Maliyet Yönetimi Bilgi Sistemi ” olmak üzere iki alt sistemi içermektedir. “ Finansal muhasebe bilgi sistemi ” üçüncü kişi ve kuruluşlardan oluşan dış bilgi kullanıcılarının bilgi ihtiyacını karşılarken, “ Maliyet yönetimi bilgi sistemi ” ise iç bilgi kullanıcıları için bilgi üretir.

Maliyet muhasebesi, hem finansal hem de yönetim muhasebesi için maliyet hedeflerini karşılamak için çalışır.

Yönetim muhasebesi ise, özellikle maliyet bilgileri ile birlikte diğer finansal ve finansal olmayan bilgilerin planlama, kontrol, sürekli gelişme ve karar alma amacıyla nasıl kullanılması gerektiği ile ilgilenir.

Maliyet yönetimi bilgi sisteminin alt sistemleri olan maliyet muhasebesi bilgi sistemi ve yönetim muhasebesi bilgi sistemi son dönemlerde “maliyet ve yönetim muhasebesi bilgi sistemi” ve “faaliyet kontrol sistemi” olarak incelenmeye başlanmıştır.

Maliyet muhasebesi bilgi sisteminin amaçları;

• Mamul ve hizmetlerin maliyetler ile yönetimin gereksinim duyduğu diğer nesnelerin maliyetlerini hesaplamak,
• Planlama ve kontrole yardımcı olmak,
• Karar almaya olanak sağlamaktır.

Faaliyet kontrol sistemi, başarıyı ödüllendiren ve yönlendiren temel faaliyet etkenlerini de izleyerek, uygun maliyet bilgileriyle bütünleştiren ve karar süreçlerine çok daha gelişmiş ve doğru bilgiler sunan; doğru, zamanlı ve güvenilir geri bildirim sağlamak üzere tasarlanmış bir alt sistemdir.

Maliyet Yönetimini Etkileyen Faktörler

Maliyet yönetimini etkileyen faktörleri içinde barındıran çağdaş işletme çevresi ile geleneksel işletme çevresini işlevler çerçevesinde karşılaştırmak mümkündür (S:11, Şekil 1.3).

Küresel Rekabet

Taşımacılık ve iletişim sistemlerindeki önemli ve hızlı gelişmeler, birçok hizmet ve üretim işletmesi için küresel bir pazar ve yeni rekabet ortamı yaratmıştır.

Hizmet Sektörünün Büyümesi

Günümüzde Amerika ekonomisi ve işgücünün dörtte üçünü oluşturan hizmet sektörü, geleneksel sektörlerin öneminin azalması ile önemini arttırmıştır.

Bilgi Teknolojisindeki Gelişmeler

Bilgi teknolojisinde gelişme kaydedilen üç temel alan bütünleşik bilgisayar uygulamaları, bilgi teknolojisi araçlarının hazır hale getirilmesi ve elektronik ticaretin ortaya çıkmasıdır.

Üretim Çevresindeki Gelişmeler

Kısıtlar teorisi, tam zamanında üretim ve bilgisayarla bütünleşik üretim gibi üretim yönetimi yaklaşımları; kaliteyi arttırmak, stokları azaltmak, artık ve fireleri elimine etmek ve maliyetleri düşürmek için işletmelere olanak sağlamaktadır.

Müşteri Odaklılık

Maliyet yönetimi sisteminde, ürün kalitesi, çevre performansı, yeni ürün geliştirme ve teslimat performansı gibi faaliyetler müşteriler ile ilişkilendirilerek izlenmelidir. Müşteri odaklı muhasebe bölümleri, bilgilerin zamanında ve anlaşılabilir olmasına göre kendi performansını değerlendirir.

Yeni Ürün Geliştirme

Yeni ürünlerin tasarımı ve geliştirilmesi, mamul maliyetlerinin büyük payını oluşturmaktadır. Yeni ürün geliştirme kararlarının firmanın değer zincirine etkileri hedef maliyetleme ve faaliyet temelli yönetim gibi daha karmaşık maliyet yönetimi yordamlarına gereksinim olduğunu ortaya koymaktadır.

Toplam Kalite Yönetimi

Kabul edilebilir kalite yaklaşımının yerini alan toplam kalite yönetimi felsefesi, yöneticilerin kusursuz ürün ve hizmet üretmede örgütlere olanak sağlayacak bir ortamın oluşturulması için çaba harcaması olarak özetlenebilir.

Zaman

Zaman, değer zincirinin tüm aşamalarındaki çok önemli faktörlerden birisidir. Yöneticiler, değişen pazar koşullarına hızlı ve kararlı bir şekilde yanıt vermek zorundadırlar.

Etkinlik

İşletmeler için can alıcı bir konu olan etkinliğin sağlanması için hem finansal hem de finansal olmayan ölçütlere gereksinim duyulmaktadır. Etkinlik ölçümünün değerli olması maliyetlerin doğru şekilde tanımlanmasına, ölçülmesine, yüklenmesine ve yönetilmesine bağlıdır.

Sistem Yaklaşımı ve Muhasebe Bilgi Sistemi

Muhasebe bilgi sistemi, finansal nitelikli işlemlerin kaydedilmesi ile ilgili bir yaklaşımdır. Günümüzün çağdaş işletmeleri için sistem yaklaşımı “İlişkisel Veri Tabanı Esaslı Bilgi Sistemi” yaklaşımıdır. Bu yaklaşıma göre işletmelere ait tüm veriler veri tabanına işlenir ve bilgi kullanıcıları ihtiyaç duyduklarında bu bilgilere erişebilir ve bunlarla ilgili rapor oluşturabilirler. Günümüzde hacim olarak küçülmüş, ancak kapasite olarak güçlenmiş bilgisayarlar ve ağa bağlı sistemler, işletme içinde çok çeşitli kullanıcıların birlikte kullanabilecekleri bir muhasebe bilgi sistemini hazır hâle getirmektedir.

Disiplinler Arası Bakış Açısı ile Maliyet Yönetimi

Maliyetlerin yönetilmesi işletmenin tüm bölümleri ve işlevleri arasında iletişim, koordinasyon ve işbirliği olmasına bağlıdır.

Esneklik Gereksinimi

İşletmeler için tek tip bir maliyet yönetim sisteminden bahsetmek mümkün değildir. Bir işletme için önemli olan maliyet unsurları başka bir işletme için önemli olmayabilir.

Maliyet Bilgilerinin Davranışsal Etkisi

Maliyet bilgisi nötr değildir; arka planda durmaz ve sadece objektif bir şekilde ne olduğunu yansıtır. Bununla birlikte işletmeyi de şekillendirir.

İşletmelerde Çağdaş Maliyet ve Yönetim Muhasebecisinin Rolü

Donanımlı, zeki, mesleğe iyi hazırlanmış, işletmelerin faaliyet gösterdiği ülkelerin gümrük, vergi ve diğer mevzuatları ile finansal muhasebe uygulamaları konularında bilgi sahibi olan muhasebeciler “dünya klasında” sıfatı ile nitelendirilebilmektedirler.

Bir işletmenin temel hedefleri için doğrudan sorumlu yöneticiler “teknik personel”, dolaylı destek veren kadrolar “idari personel” olarak adlandırılır.

Muhasebe Müdürü

Planlama, kontrol ve karar alma faaliyetlerine katkı sağlayan muhasebe müdürü üst yönetim ekibinin bir üyesi olarak görülür.

Finans Müdürü

Finans müdürü sermayenin etkin ve verimli olarak yönetilmesi, nakit, kredi, yatırımlar ve yatırımcı ilişkilerini yönetir. Kısaca parasal işlerin yürütülmesinden sorumludur.

Planlama, Kontrol, Sürekli Gelişme ve Karar Alma İçin Bilgi Üretimi

Maliyet ve yönetim muhasebecisinin sorumlulukları aşağıdaki süreçleri kapsamaktadır:

• Planlama
• Kontrol
• Sürekli gelişme
• Karar alma

Planlama belirli bir amaca ulaşmak için gelecekteki eylemlerin ayrıntılı formülasyonu olarak tanımlanır. Planlama, hedeflerin oluşturulması ve bu hedeflere ulaşmak için gerekli yöntemlerin belirlenmesini gerekli kılar.

Kontrol planlanan uygulamaların izlenmesi ve gerektiğinde düzeltici önlemler alma sürecidir. Kontrol genellikle geribildirim kullanılarak sağlanır.

Sürekli gelişme müşterilere değer teslimatında devamlı iyileştirme arayışı olarak tanımlanır. Dinamik bir çevrede, firmalar rekabet gücünü koruyabilmek veya rekabet avantajı elde etmek amacıyla sürekli olarak performanslarını iyileştirmek zorundadırlar.

Karar alma ise rekabetçi alternatifler arasından seçim yapma sürecidir. Ancak, alternatifler hakkında bilgiler toplanır ve yöneticilere uygun hale getirilirse, sağlıklı kararlar alınabilecektir.

Muhasebe ve Etik Davranış

İş etiği, iş ortamında neyin doğru neyin yanlış olduğunu öğrenmek ve doğru olanı seçmektir. Muhasebeciler ve yöneticiler gibi bazı meslek grupları için etik davranış ilkeleri; “”objektiflik”, “tam açıklama”, “gizlilik”, “gerekli özen” ve “çıkar çatışmasından kaçınma” olarak sıralanabilir.

İşletmeler güçlü etik kurallar yardımıyla müşteri ve çalışan bağlılığı oluşturabilirler. Etik uygulamalar ayrıca ileride doğabilecek yargı maliyetlerini önleyebilir.

Yönetim Muhasebecileri İçin Etik Davranış Standartları

Yönetim muhasebecileri için etik davranış standartları beş ana grupta incelemek mümkündür:

• Yetkinlik
• Gizlilik
• Bütünlük
• Objektiflik
• Etik çatışmanın çözümü

Belgelendirme

Yönetim muhasebecilerinin mesleklerini icra etmede kullandıkları belgelerden üçü “Yönetim Muhasebesi Sertifikası” , “Kamu Muhasebesi Sertifikası” ve “İç Denetim Sertifikası” dır.

Yönetim Muhasebesi Sertifikası (CMA)

CMA sertifikası almak için temel koşul “ekonomi, finans ve yönetim”, “finansal muhasebe ve raporlama”, “yönetsel raporlama, analiz ve davranış bilimleri” ve “karar analizi ve bilgi sistemleri” konuları ile ilgili yapılan yeterlilik sınavını geçmektir. Sertifika programının amacı tanınmış, mesleki disiplin ve kamu muhasebesi mesleğinden ayrı olarak bir yönetim muhasebesi disiplini oluşturmaktır.

Kamu Muhasebesi Sertifikası (CPA)

CPA sertifikasının amacı dış denetçiler için mesleki yeterliğe ilişkin asgari düzeyde kanıt sağlamaktır.

İç Denetim Sertifikası (CIA)

İç denetim işlevinin, hem dış denetimden hem de yönetim muhasebesinden ayrı olarak ele alınması gerekliliği çoğu iç denetçileri bu amaçla oluşturulan CIA sertifikasını almaya teşvik etmiştir.