Ünite 1: Bilgi, Teknoloji ve Toplum

Giriş

Bilgi toplumu ve bilgi çağı kavramları son yıllarda çok kullanılmaktadır. İçinde olduğumuz çağı ve dönüşümü anlamak için bilgi kavramını açıklanması önemlidir. Bu ünitede bilgi kavramı farklı açılardan ele alınacak ve bilgi teknolojilerinin hayatımızı nasıl değiştirdiği tartışılacaktır.

Bilgi Nedir?

Gündelik dilde bilmek fiili farklı anlamlarda kullanılır. Fikir, ilim, malumat gibi farklı kavramları gündelik dilde bilgi kavramı yerine kullanmaktayız. Bilgi bir olayın veya her hangi bir şeyin belirli özelliklerini tanımlar. Bilgi karar vermek için gerek olan önemli etkenlerden biridir. Karar vermek seçenekler arasından bir tanesini seçme eylemidir ve bundan ötürü her seçenek ile ilgili bilgi sahibi gerektirir. Doğru karar vermek doğru bilgiye ulaşmak ile mümkün olur.

Hayatımız her geçen gün daha kapsamlı ve karmaşık hale geliyor. Bu yüzden karar verme süreçlerimizde daha fazla bilgiye ihtiyaç duymaktayız. Küreselleşen dünyada gelişen teknolojiler ve ulaşım imkânları karar verme süreçlerinde bambaşka kriterleri değerlendirmemize ve bundan dolayı farklı farklı kaynaklardan bilgi edinme ihtiyacını uyandırmıştır. Sonuç olarak büyük miktardaki bilgiyi paylaşmak ve işlemek bir gereksinim olmuş ve bunun için teknolojik çözümler geliştirilmiştir. Bilgi işlemekte kullandığımız araçları maddi cihazlar ve kavramsal araçlar olarak ikiye ayırabiliriz. Maddi cihazlar telefon, radyo, televizyon, bilgisayar gibi teknolojilerdir. Dil, alfabe, matematik gibi maddi olmayan şeylerde kavramsal araçlardır. Kavramsal araçlar olmadan maddi cihazlar olmazdı. Maddi cihazlar ve kavramsal araçların tamamına bilgi teknolojileri denilmektedir. Bu teknolojiler arasında bilgisayar ve mobil telefon teknolojileri neredeyse her türlü bilgi işlem ihtiyacını karşılayabilecek niteliktedir. Bu yüzden bu ünitede bu teknolojiler üzerinde durulmuştur.

Bilgi İşlem Süreci

Bilgi işlem süreci bir veri işleme ve bilgi yaratma sürecidir. Bu süreçte veriler belli işlem adımlarından geçer. Bilgi, tüm verilerin gerekli olan işlemlerden gerek duyulan sıra ile geçirilmesi işe elde edilir. Bu işlem adımları on başlıkta toplanmaktadır:

1. Kaydetme
2. Sınama
3. Sıralama
4. Sınıflandırma
5. Özetleme
6. Erişim
7. Hesaplama
8. Saklama
9. Çoğaltma
10. İletme

Kaydetme bu adımların en başında yer alır ve verinin bilgisayar üzerinde saklanması demektir. Veri saklandıktan sonra üzerinden başka işlemler yapılması çok kolaydır. Veri bilgisayar ortamına veri giriş araçları ile aktarılır. Sınama verilerin kaydedilmesinde herhangi bir veri aktarım sorununun olup olmadığını saptamak için yapılan adımdır. Bilgisayardaki verilerin sınanması için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir. Genelde veri aktarımında bir hata oluştuğu zaman sistem bir hata uyarısı verir. Sınıflandırma veriler doğru bir şekilde bilgisayara aktarıldıktan sonra verilerin belli ve tanımlanmış kategorilere göre gruplandırılması işlemidir. Özetleme adımı aynı zamanda bir sınıflandırma işlemidir. Özetlemede sınıflandırma ihtiyaca ve belli ama yönelik yapılır. Sıralama verilerin belli kurala veya sıraya göre dizilmesidir. Hesaplama adımı bilgisayardaki verilerin belli programlar üzerinde işlenmesi ile istenen yeni verilerin oluşması işlemidir. Hesaplama adımında toplama çıkarma gibi basit işlemler yapılabilirken daha karmaşık işlemlerde uygulanabilir. Çoğaltma ham veya bir önceki adımların herhangi birinden geçen verileri başka bir bilgisayarda, internet ve basım gibi farklı ortamlarda paylaşmak için aynı veriden üretilmiş kopyalama işlemidir. Çoğaltılmış verinin insanların anlayacağı bir biçimde olması gerekmemektedir. Aksine çoğu zaman bir bilgisayar formatı halinde olmaktadır. Saklama işlemi verilerin ve bilgilerin bilgisayar ortamında tutulması kaydedilmesi işlemidir ve bilgi işlemin temel adımlarından biridir. Erişme adımı bilgisayar ortamında saklanan verileri tekrardan bulma ve verilere ulaşma işlemidir. Erişim veri ve bilgilerin nasıl ve nerede yapıldığına doğrudan bağlıdır. İletme adımı bu verileri ve bilgilerin ihtiyacı olan kullanıcılara, kurum ve kuruluşlara ulaştırılması ve iletilmesidir. Bilgi işlem adımları konusunda dikkat edilmesi gereken iki nokta vardır. İlk olarak her bilgi işlem sürecinden yukarıda bahsedilen adımların her biri kullanılmak zorunda değildir. Bazı durumlarda sadece belli adımlara ihtiyaç duyulabilir. İkincisi bilgi işlem sürecinde farklı adımlarda farklı teknolojiler kullanılabileceği gibi aynı adımlarda farklı teknolojiler aynı anda kullanılabilirler.

Bilgi Toplumunda Yaşamak

Bilgisayardan önceki dönemlerde de karar vermek için bilgiye ihtiyaç duymaktaydık. Verilerden bilgi üretmek için yine bilgi işlem adımlarından geçiyorduk. Bilgi teknolojilerindeki gelişmeler bugün bilgi işlem kapasitesini çok geliştirmiştir ve dünyanın büyük bir bölümünün bilgi toplumunda yaşamasına neden olmuştur. Bilgi toplumunu almak için ilk olarak tarihsel gelişim sürecini açıklamak gerekmektedir. İnsanlar ilk zamanlarda avcı-toplayıcı kabileler olarak çevrelerindeki yabani hayvanları avlayarak veya yabani bitkileri toplayarak yaşamlarını sürdürdüler. Ardından ilk olarak Mezopotamya ve çevresinde daha sonraları dünyanın çeşitli yerlerinde yerleşik hayat ve tarımın ilk örneklerini gösterdiler. Tarım yapan kabilelerin nüfusları hızla büyüdü ve işbölümü gibi toplumsal örgütlenmeler görülmeye başlandı. Tarım toplumu yaklaşık on bin yıl sürdü ve bu süreçte tarım ekonominin temelini oturdu. Dolayısıyla bu zaman zarfında en önemli faktör topraktı. Yerleşik hayata geçen insanlar el sanatlarını geliştirdi, hayvanları gücünü, rüzgar ve akarsu enerjisini kullanmayı öğrendi. Özellikle rüzgar ve akarsu insanların kontrolünde değildi. Buhar makinesinin icadı ile insanlık ilk defa kendilerinin kontrol edebileceği bir güce sahip oldular.

Günümüzden yaklaşık iki yüzyıl önce özellikle İngiltere ve Avrupa’da buhar makinelerini kullanan fabrikalar kuruldu. Sanayi çok yakın zamanda Avrupa ve Kuzey Amerika’ya yayıldı. Bu oluşum tarım devriminden sonraki ikinci büyük devrim olan sanayi devriminin ilk adımları oldu. Köylerden şehirlere göçler başladı. Şehirler nüfus artışına oranla ciddi bir büyüme gerçekleştirdi ve nüfusun önemli bir kısmı sanayi işçisi olarak çalışmaya başladı. Buna bağlı olarak toprak önemini yetirdi ve yerini enerjiye bıraktı. Tarım toplumundan sanayi toplumuna geçiş yaşam tarzında, alışkanlıklarda ve anlayışımızda değişikliklere neden oldu. Tarım toplumunda hayat ve zaman doğa ile bütünleşik ve doğanın ritmine uygun olmak zorundaydı. Köylüler neyi ne zaman yapacaklarına mevsimlere göre karar verirdi. Saat kavramı dolayısıyla topluma yerleşmiş değildi. Sanayi toplumunda ise işçiler fabrikalarda saatte göre çalışmakta ve işe giriş çıkış saatlerine uymak zorunda kalmaktalardı. Toplumda zaman algısı değişmişti.

İlk bilgisayarın icadı ile sanayi toplumunda yaşantıda da değişimler görülmeye başlandı. İlk bilgisayarlar büyük, hantal ve yeterli bilgi işlem kapasitesine sahip değillerdi. Fakat 1980’li yıllarda kişisel bilgisayarların hayatımıza girmesi ile kullanım yaygınlaştı. Kişisel bilgisayarlar zamanla ucuzladı evlere girmeye başladı. Çocuklar ve gençler gelişmelere çok hızlı adapte oldular. Kişisel bilgisayarların hayatımıza girmesi ile bilgi toplumu kavramı tartışılmaya başlandı. Daha önceleri sanayi toplumunun insanlığı ulaştığı son nokta olduğu ve bundan dolayı ekonominin sanayi ile ilgili sektörler etrafında kurgulanacağı düşünülüyordu. Fakat sanayinin ekonomideki payı hiçbir zaman yüzde 50 geçmedi. Bilgisayar teknolojilerindeki gelişmeler sanayi robotlarının geliştirilmesine dolayısıyla sanayide çalışan nüfusun azalmasına neden oldu. Sanayide çalışan nüfus bilgi sektöründe çalışmaya yöneldi.

Tarım toplumunda önemli olan toprak, sanayi toplumunda enerjiye, bilgi toplumunda ise bilgiye dönüşmüştü. Tarım toplumunda insanlar toprak işliyorlardı. Toprağı işlemek için demircilik gibi zanaatları ve el sanatlarını keşfetmişlerdi. Tarım toplumlarında imparatorluklar kurulmuştu. İmparatorlukların vergi toplayabilmesi için bilgi kaydetmesi ve işlemesi gerekiyordu. Sanayi toplumunda ise malzemeyi işlemek önemli olmuştu. Bilgi toplumunda ise harfler, rakamlar, ses ve görüntüler işlenmeye başlanmıştı. Tarım toplumunda evlerde görülen ürünler genelde el işçiliğiydi. Sanayi toplumunda ise evlerdeki ürünler sanayi ürünü oldu. Sanayi toplumunda veri paylaşmaya ve işlemeye yarayan kitap, telefon, radyo gibi ürünler yoktu. 20 yıl incesine kadar bu araçlar bir merkezden bilginin pasif olarak tüketilmesi ve kitlelere yayılmasına neden olmuştur. Bilgi toplumunda ise bu durum çok farklı ve gelişmiş durumdadır.

Sanayi toplumunun en önemli sembolünün fabrikalar olduğu düşünülürse bilgi toplumunun en önemli sembolünün bilgisayar merkezleri olduğu düşünülüyordu. Fakat günümüzde bir yerde toplanmış bilgi işlem merkezlerinden değil, aksine dağıtılmış bilgi işlem hücrelerinden bahset daha doğru olmaktadır. Günümüzde herkese evindeki bilgisayardan istediği an dünyanın her yerindeki bilgiye ulaşabilmektedir. Bilgisayar üzerinden bir çok hizmet vermekte ve almaktadır. İnsanlar bilgisayar üzerinden alışveriş yapıp yine bilgisayar üzerinden yeni arkadaşlıklar yapmaktadırlar. Bu gelişmeler sanayi toplumundan gelen alışkanlıklarımızın ve anlayışın değişmesine dolaysıyla yeni bir dünya anlaşışının oluşmasına neden olmaktadır.

Günümüzde CD, DVD, disk ve bilgisayar gibi bilgi teknolojilerinin bir çoğuna evlerde rastlamak mümkündür. İnsanlar hazır olarak sunulan bilgi paketlerini tüketmek zorundadır. Fakat bundan daha önemlisi artık her insanın birey olarak birer bilgi üretici olmasıdır. Evlerdeki bilgisayar yardımı ile her insan kendi yazılarını, görsellerini, ses ve görüntüleri internet üzerinden tüm dünya ile paylaşabilmektedir. Bilgi devrimi de tarım ve sanayi devrimi gibi köklü toplumsal değişikliklere neden olmuştur. Tarım ve sanayi devrimi çok uzun sürelere yayılmıştı. Bilgi devriminin de uzun bir süreç olduğu ve zamana yayılması beklenmektedir. Günümüzde eski alışkanlıklar ve anlayış bilgi devriminin getirdiği yeni alışkanlıklar ve anlayış ile aynı anda görülmektedir. Bu yüzden topluluklar arasında bazı gerginlikler gözlemlenmektedir. Bu gerginliklerin giderilmesi ve bilgi toplumunun gereksinim duyduğu örgütlenmenin gerçekleşmesi zaman alacaktır.

Bilgi toplumunun başlangıç tarihi 1957 yılı olarak kabul edilmektedir. Bu yıl Amerika’da yaşayan ve hizmet sektöründe çalışan insan sayısı ilk defa sanayide çalışan nüfusun üzerine çıkmıştır. Fakat bilgi devrimi kişisel bilgisayarların evlere girmesi ve yaygınlaşması, bilgi işlemin demokratikleşmesi ile gerçekleşmiştir. Bilgi toplumuna uyumlu bir insan olmak bilgisayar teknolojilerinden ve onların potansiyellerinden maksimum faydalanarak mümkün olabilmektedir.