Ünite 6: Medya Girişimciliği, İş Dünyası ve Paylaşım Ekonomisi

Giriş

İşlerin çeşitli unsurlarında gerçekleştirilebilecek dijitalleşme, iş süreçlerinin maliyeti etkin bir şekilde tamamlanmasını temin ederek şirketin gelir ve kârlılığının artmasına büyük katkı sağlar. Paylaşım ekonomisi de işletmelerin dijitalleşmesinin bir başka parçası olarak bireylere düşük maliyetli ve hızlı bir şekilde çeşitli hizmetler sunulmasını sağlamaktadır. Bir paylaşım ekonomisinde bireyler, bazı ödüller, onaylar veya parasal karşılıklar için, tam kapasitede kullanılmayan varlıklarını başkalarıyla paylaşabilirler. Paylaşılan bir araç, paylaşılan bir alan, paylaşılan beceriler ve paylaşılan para, çoğu insanın faydalandığı paylaşım ekonomisinin ana unsurlarıdır. Geniş yelpazede şirketler, platformlar, uygulamalar ve web siteleri, bu kavramlar üzerinden hizmetlerini sunmakta ve karşılığında önemli miktarlar kazanmakta ve aynı zamanda tüketicileri de fayda elde etmektedir.

Bir şirket, kişi, girişimci veya herhangi bir yöneticinin, mevcut iş modelini daha fazla kâr elde etmek, yeni gelirler sağlamak ve maksimum değer üreten fırsatlar yaratmak üzere dijital teknolojiler kullandığında bu süreç dijitalleşme (Richter, Kraus, Brem ve Durst, 2017) olarak tanımlanmaktadır. Dijitalleşme, daha ucuz, hızlı, etkili ve cazip olan şeylerin takip edilmesi ve yapılması yoluyla işletme ve organizasyonların rekabet avantajı elde edebilmeleri için çok yararlıdır. Yaratıcı dijital çözümlerin kullanılması ve avantajlarından yararlanılması ile birlikte iş dünyasına bir rekabet üstünlüğü sağlanır. İyi tanımlanmış bir dijitalleşme planı, bir işletmenin inovasyon yapması, kaliteyi iyileştirmesi, prosedürleri yeniden tanımlaması ve proseslerinde tutarlılığı teşvik etmesi bakımından çok yararlıdır (Jakosuo, 2019).

Dijital Girişimcilik Fırsatları ve Paylaşım Ekonomisi

Girişimcilik, başlangıçta genellikle küçük çaplı olan yeni bir işletmeyi tasarlama, temsil etme, faaliyete geçirme ve yönetme prosedürü olarak adlandırılabilir. Bu işletmeleri faaliyete geçiren kişiler girişimci olarak bilinir (Thomas, Passaro ve Quinto, 2019). Dijital iş, bireylerin bir yerde iken dünyanın başka bir yerinde bulunan müşterilerine hizmet sunmasını ve böylelikle işlerini dijital olarak yapabilmelerine olanak vermiştir. Dijital girişimcilik, bir dijital pazar kullanılarak, mal ve hizmetlerin bir bakıma dijital dağıtımını sağlayan yeni değerin yaratılması anlamında kullanılmaktadır. Bilgi teknolojisi dijital girişimcilikte etkin olarak kullanılmaktadır. Girişimciler için dijitalleşmeden yararlanarak iş kurmaları, geliştirme ve genişletmeleri için çeşitli fırsatlar bulunmaktadır. Dijitalleşme ayrıca müşterilerin ve üreticilerin çok daha kısa sürede ve etkili bir şekilde çevrim içi ödeme almalarını sağlamıştır. Bu amaçla tüketiciler ve PayPal, Pioneer gibi girişimciler için çeşitli hizmetler mevcuttur. Girişimcilerin gelirlerinin %75’inden fazlasının PayPal hizmeti aracılığıyla kazanıldığı belirtilmektedir. Dijitalleşme, sadece internet ile bağlantıda kalarak girişimciler için birçok kapı açmıştır (Hull, Hung, Hair ve Perotti, 2007). Dijitalleşme tarafından sağlanan bir başka fırsat ise girişimcilerin Airbnb, Freelancer, Fiverr, ve Facebook gibi çok farklı online platformları kullanarak müşterilere ulaşabilmeleri ve hemen her alanda paylaşım ekonomisinin gücünden yararlanmalarıdır.

Bu tür platformlarda, hizmetlerini sunan ve ürünlerini özel olarak satan birçok kullanıcı, kişiler arası büyük ölçekli bir sosyal ağ oluşturmak için bir araya gelirler. Bu ağlar geleneksel olarak kullanılan tüketim araçlarının güçlü bir alternatifi olarak daha sosyal, ucuz, makul, kullanışlı, sürdürülebilir ve daha antikapitalist özellikler gösterirler. Ortaya çıkan bu ekonomiyi, paylaşım ekonomisi olarak adlandırabiliriz (Hawlitschek, Teubner ve Gimpel, 2016). Paylaşım ekonomisi, bireylerin daha önce etkin ve tam olarak kullanılmayan varlıklarının paraya çevrilmelerini sağlar. Bu tür az kullanılan varlıklar; oyuncaklar, arabalar, imalat ve üretim araçları, evler, giysiler ve ayakkabılar gibi her türlü mal veya hizmet olabilir. Paylaşım ekonomisine aşağıda sayılanlar gibi pek çok türde platform katılmıştır:

• İş gücü Paylaşım Platformları
• Finansal Kaynak Platformları
• Moda ile İlgili Platformlar

Bir İş Modeli Olarak Paylaşım Ekonomisi

Tüketici toplumunun yeni bir sloganı ortaya çıkmıştır; bu da mülkiyet sahipliği yerine ödünç almaktan avantaj elde etmektir. Paylaşım ekonomisi ile birlikte çok çeşitli avantajlar sağlanmakta ve bu tüm endüstrilerde önceki geleneksel iş modellerini ve ürünlerini değiştirmektedir. Paylaşım ekonomisi ile ilgili yapılan bir çalışmada, iki kişiden birinin hizmet paylaşımının faydalarından istifade ettiği ve dört kişiden birinin maliyet avantajı elde etmek için çeşitli ürün ve hizmetler sunduğu belirtilmiştir (Hull, Hung, Hair ve Perotti, 2007).

Paylaşım Ekonomisinin Geleneksel İş Modellerinden Farklı Yönleri

Para üretebilen ve para tasarruf edebilen faydalar ölçülebildiğinde ekonomik faydalar olarak ortaya çıkarlar. Bunlar, söz konusu fikir üzerinde çalışıldığında sonucun ne olacağı ve tüketicilerin bundan nasıl faydalanacağı gibi bir fikrin olasılığını ve potansiyelini belirlemede temel kriterlerdir. Aşağıda paylaşım ekonomisi temelli iş modelinin onları önceki geleneksel iş modellerinden farklı kılan temel unsurlar listelenmiştir:

• Varlıkların Mülkiyeti: Paylaşım ekonomisinde, mevcut varlıkların çeşitli türleri daha etkin şekilde kullanılmaktadır. Bireyler, bu varlıkları onlardan faydalanmak için satın almak zorunda değildir, ancak bir miktar para karşılığında ödünç alabilirler.
• Arz ve Talep Yönetimi: Arz-talep kârın elde edilip edilmediği ve faydaların sağlanıp sağlanmadığının belirlenmesi açısından önemlidir. Bu amaçla talebi karşılamak, arz sağlamak ve kâr elde etmek için akıllı algoritmalar kullanılarak çeşitli anlaşmalar ve paketler oluşturulmaktadır.
• Aracılık Yapılan Kitleler: Hedef kitlede çeşitlilik bulunmaktadır. Hedef kitle, faydaların üretildiği bireylerdir ve şirketler de bundan faydalanmaktadır. Bireylerin kiminle bağlantı kurduğu, işletmenin olası sonuçlarını gösterir. Bağlantı, kişiden kişiye, iş dünyasından kişilere ya da işletmeden işletmeye olabilir (Thomas, Passaro ve Quinto, 2019). Kişiden Kişiye: Paylaşım ekonomisi işletmelerinin çoğu, kişilerin etkileşimi üzerine kafa yorarlar ve insanları birbirine bağlayarak ihtiyaçlarının farkına varmalarını sağlarlar. İşletmeden Kişilere: Çok sayıda insanın bir nedenden dolayı katkısından para toplanan bir kitlesel fonlama işi gibidir. Etkileşim genellikle internet üzerinden gerçekleşir. Çoğunlukla koleksiyonun nedeninin belirtildiği bir web sitesi veya bir proje için fon olabilmektedir (Uenlue, 2017).
• Kendi Kendini Düzenleyen Unsurlar: Unsurların kendi kendini düzenlemesi, hangi unsurların düzenleneceği konusunda girişimci, işletme sahibi ve serbest çalışanlar tarafından karar verilmesi nedeniyle önemlidir. Sağladıkları varlıklar tamamen işletme mülkiyetinde olmasa da varlıklar üzerinde kısmi kontrol sahibidirler.
• Ağırlıklı Olarak Misyon veya Kazanç Odaklı: İşletmeler farklı yönelimli olabilmektedir. Eğer işletme kâr temelli ise işletme sahipleri bunu yanlış beyan etmemelidir. İşletmeler kullanıcılar için faydalar sağlamalı ve kullanıcıların işi anlamalarını temin etmelidirler. İşletmenin amacı açık ve müşterileri çıkarına olmalıdır.

Türlerine Göre Başlıca Paylaşım Ekonomisi Platformları

Finansal Kaynak Paylaşım (Crowdfunding) Platformları

Kitle fonlaması olarak bilinen Crowdfunding, birçok kişi, yardım kuruluşu, işletme sahibi ve girişimci tarafından para toplamak için kullanılan bir yöntemdir. Bu kitle fonlaması platformları, bazı geri kazanımlar veya potansiyel kâr karşılığında, kitle fonlaması projelerine yatırım ya da bağış yapan bazı kişiler ve kuruluşlar tarafından işletilmektedir. Bununla birlikte, bu yatırımların bazı riskleri olabilir, ancak paranın artmasına katkı sağlar (Nguyen, 2019). Kullanıcıların Indiegogo, Kickstarter, Lending Club vb. kullanıcılara paralarını paylaşmalarına olanak tanıyan çeşitli kitle fonlaması platformları bulunmaktadır.

• Indiegogo: Indiegogo, birçok kullanıcının topluluk projeleri, teknoloji yenilikleri ve yaratıcılıkla ilgili işler için farklı kampanya türleri oluşturduğu platformlardan biridir. Ayrıca herhangi bir fon yaratma modeline sahip olmaması dışında, bir Kickstarter gibi çalışır. Kullanıcıları için sabit ve esnek fonlama olmak üzere iki tür seçenek vardır.
• Lending Club: Lending Club, bireylerin para kazanmalarını sağlayan bir başka kitle fonlaması platformudur. Bireylerin kişisel olarak 40.000 dolar, iş için 300.000 dolar borç almalarını sağlamaktadır. Aslında bireylerin bu konuda yetkin olması için yeterince kolay bir kitle fonlaması uygulamasıdır ve farklı kredi türleri sağlayan diğer bankalara kıyasla prosedürü daha hızlı olmaktadır.
• Kickstarter: Kickstarter, birçok insanın başlatmak istedikleri bazı yaratıcı projelerde farklı ilgi alanlarını paylaşabileceği ve elde edebileceği en yaygın kullanılan finansman platformlarından biridir. Genelde kitlesel fonlamaya dayanır ve tüm insanların projelerini üretime göndermek için kullandığı bir platformdur.

Araç Paylaşım Platformları

Bireylerin, bir varlığın satın alınması için büyük miktarda para harcamak yerine, başkalarının kullanılmamış varlıklarından faydalanmalarını sağlar. Uber, Careem, Zip Car, BlaBlaCar vb. birçok şirket araç hizmetlerini paylaşarak bir yerden diğerine gitmek için hizmetlerini sunmaktadır. (Gagan, 2018).

• Uber: Uber, bir yerden diğerine giden tüketicilere, kira şeklinde bir bedel karşılığında hizmetlerini sunmaktadır. Bu hizmet dışarı çıkmak için araba kiralama hizmeti gibi işlemektedir
• Zipcar: bazı ödüller veya para karşılığında bireylerin araçlarını başkalarıyla paylaşmalarını sağlayan bir araç paylaşım hizmetidir. Aynı zamanda otomobiller için bir çeşit kiralama hizmetidir. Otomobillerini saatlik olarak yaklaşık 6-8 dolar, günlük 59 dolar karşılığında kiralamaktadır. Günün 24 saati hizmet vermektedir ve insanlar araçlarını kullanmak yerine bu hizmeti kullanarak işlerine gidebilmektedirler (Coca, 2017).
• BlaBlaCar: BlaBlaCar ayrıca, kiralama bedelinin %15’ini keserek masraflarını karşılayan en popüler otomobil paylaşım hizmetlerinden biridir. Bu hizmeti kullanmak için, yolcular sürücüyle bir randevu ayarlar ve belirli bir zamanda onunla buluşur ve hedeflerine ulaşır. Sürücülere yapılan ödeme, bir yolcu şirkete sürücüyü bulduğunu ve seyahate başladığını doğruladığında onaylanmaktadır (Jakosuo, 2019).

Mekân Paylaşım Platformları

• Arbor Spark: Arbor Spark, gelecekteki büyümeleri için serbest çalışanlara, ilk aşamadaki şirketlere ve üniversitelere çok esnek ve ucuz bir şekilde çeşitli hizmetler ve olanaklar sunan kuruluşlardan biridir. Bu şirket ayrıca, tüm dünyadan binlerce teknolojiyle ilgili kişi ve iş arayanların çeşitli teknoloji temelli etkinlikler için şirketi ziyaret ettiği a2Tech360 adlı yıllık bir etkinlik düzenlemektedir (Caroline, 2016).
• Cahoots: Cahoots, Arbor gibi bir başka paylaşımlı çalışma alanı ve özellikle teknoloji ile ilgili girişimciler için tasarlanmış bir koludur.
• Airbnb: Airbnb, birçok kişinin boş odalarını kiralamasını ve özelliklerini misafirlerinin kullanımına açmasını sağlayan başka bir çevrim içi pazardır. Airbnb’nin kâr elde etmek için kullandığı yöntem, her rezervasyon için ev sahiplerinden %3, misafirlerinden %6 -%12 komisyondur
• Couchsurfing: Mekân paylaşım platformları içinde kendine özgü farklı bir model ortaya koyan kullanıcıların kendi profillerini oluşturabildikleri ve kendileriyle ilgili bilgileri arkadaşlarıyla paylaşabildikleri Couchsurfing adında başka bir sosyal platform bulunmaktadır

Kişisel Becerileri ve Uzmanlık Paylaşım Platformları

Paylaşım ekonomisi kavramının popüler olması ile birlikte, birçok kişi yeteneklerini paylaşmaya ve başkalarının işlerini tamamlama karşılığında bir miktar para kazanmaya başlamıştır. Bireylerin yeteneklerini buna ihtiyaç duyan insanlara satmalarını sağlayan çeşitli platformlar vardır.

• Fiverr: Fiverr’de, birçok kişi sahip oldukları becerilerini ve yapabilecekleri çeşitli işleri profilinde yayımlar. Serbest çalışanlar ve girişimciler kendileriyle ilgili buldukları iş için teklif vermekte ve işverene bir istek göndermektedir. Fiverr 5$’lık her bir görevde 2$’lık bir komisyon elde eder ve bu komisyon oranı yapılacak işe göre değişir. Kârın bir kısmı Fiverr tarafından alınır. Fiverr’e kaydolmak ücretsizdir ve platformda sunulan hizmet alıcısı veya işveren tarafından satın alınan kısa süreli iş olarak bilinmektedir. Aynı zamanda asgari bir görev oranının 5$ olduğu bir düzenleme mevcuttur. Hiçbir görev bu miktardan daha az olamaz (Gagan, 2018).
• Upwork: Up work de Fiverr’e benzer bir platformdur. Bilgi, beceri ve yeteneklerini satacak olan tüm serbest çalışanların ve girişimcilerin kayıt ücreti ödemeden kullanabilecekleri web tabanlı bir platformdur. UpWork, milyonlarca serbest çalışanın dünyanın her yerinden müşteri kazanma şansı yakaladığı bir platformdur. Müşteriler, iş ilanlarını düzenleyen ve bu iş için para miktarını emanetçiye yani siteye yatıran kişilerdir. Birçok serbest çalışan müşteri bulmak için bilgi, ve becerilerini ilan ederken müşteriler de kendilerine en uygun ilan içinden ihtiyaç duydukları işi sipariş verebilirler (Caroline, 2016).
• Freelancer: Serbest çalışanlar tarafından kullanılan ve iki kişinin dâhil olduğu freelancer.com adında başka ama benzer bir platform da bulunur. Bunlardan biri satıcı, diğeri alıcıdır. Alıcının gönderdiği çok sayıda proje bulunmakta ve satıcılar, becerileri ve ilgi alanlarına göre olan bu projelere teklif vermektedirler. Satıcı ilgilendiği işi görür ve bunun için teklif verir ve alıcı ile iletişim kurmakta ve çalışmasının bedelini ve çalışmayı tamamlamak için gereken süreyi belirtmektedir. Satıcının çalışma fiyatı ve zamanı uygun bulunursa, o zaman iş resmen alıcı tarafından satıcıya verilmektedir (Jakosuo, 2019). Müşteri süreci yine platform üzerinden takip edebilir.

Paylaşım Ekonomisi Modeli Üzerindeki Güncel Tartışmalar

Tüketici taleplerindeki ani bir değişiklik, kişisel yaralanma, hastalık veya tüketicilerin talebinde düşüşler, sürücülerin faturalarını ödemelerini imkânsız kılmaya sebep olabilir. Bu nedenle, bu paylaşım ekonomisine dayalı işletmelerin, insanların çoğunu kendi satın almak yerine başkalarının mal varlığına dayalı olacağı için, ekonomiye zarar verebileceği de gözlemlenmiştir (Moreau, 2019). Paylaşım ekonomisi mobil ve masaüstü uygulamalarını kullanmanın asıl amacı bürokrasiyi azaltmak ve etkili bir etkileşime sahip olmaları için bireylere çoklu kolaylaştırma sağlamaktır ancak eleştirenler bu işletmelerin de yeni bir sömürü aracı olarak ortaya çıkarabileceğini düşünmektedir

Paylaşım ekonomisi sayesinde, birçok girişimci erken yaşta iş kurmaya başlayabilir ve dünyanın dört bir yanından insanlarla iletişim kurabilir olmuşlardır. Yeni kurulan işletme sahiplerine ve girişimcilere, yalnızca kendileri tarafından kullanılacak varlıklar için ödeme yapmak üzere çeşitli hizmetler sunan birçok kuruluş bulunmaktadır. Dahası, birçok beceri paylaşım platformu, bireylerin özellikle serbest çalışanların becerilerini ve yeteneklerini bir miktar para karşılığında satmalarını sağlamaktadır. Paylaşım ekonomisinin sağladığı en etkili faydalardan biri, insanların ihtiyaç duyduklarında çok fazla yatırım yapmalarına olanak sağlaması ve işte kullanacakları varlıkları satın almak için harcama yapmalarına gerek kalmamasıdır. Yatırım yapmak isteyenler bunun yerine başkalarının mal varlıklarını kullanabilirler ya da paylaşabilirler.