Ünite 8: Medya Girişimciliği ve Tüketici Hakları

Tüketici Hukukuna İlişkin Temel Kavramlar ve Tüketici İşlemi

Tüketici Hukukuna ilişkin hükümler Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’da düzenlenmiştir. Bu Kanun’un temel amacı, sözleşmenin tarafı olan tüketicilerin sözleşme yaptıkları kişilere göre daha zayıf konumda olduklarından onları korumaktır.

Tüketici Hukukuna İlişkin Kavramlar

Bir hukuki işlemin Tüketici Hukukuna tabi olup olmadığının tespit edilebilmesi için öncelikle Tüketici Hukukuna ilişkin kavramların açıklanması ve bilinmesi gerekmektedir. Tüketici, satıcı, sağlayıcı, üretici ve ithalatçı Tüketici Hukukunun en önemli ögeleridir.

Tüketici

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 3. maddesinin k bendine göre; tüketici, ticari veya mesleki olmayan amaçlarla hareket eden gerçek veya tüzel kişidir. Tüzel kişiliğe sahip tacirlerin yani şirketlerin, yaptığı bütün işlem ve fiilleri ticari iştir. Bu sebeple tüzel kişi tacirler tüketici konumunda olmayacaktır. Tüketici işlemi ise, girişimci ile tüketicinin yapmış olduğu vekâlet, eser, taşıma, simsarlık, sigorta, bankacılık sözleşmeleri ve benzeri sözleşmeler dâhil her türlü hukuki işlemdir.

Satıcı

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 3. maddesinin i bendine göre; satıcı, ticari veya mesleki amaçlarla tüketiciye mal sunan ya da mal sunanın adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişidir. Satıcı, hukuki işlemde ticari ve mesleki amaçlarla hareket eden kişidir. Satıcı, zirai mallar satabileceği gibi ticari mallarda satabilir. Satıcı olabilmek için tacir olmak gerekli değildir.

Sağlayıcı

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 3. maddesinin ı bendine göre; sağlayıcı, kamu tüzel kişileri de dâhil olmak üzere ticari veya mesleki amaçlarla tüketiciye hizmet sunan ya da hizmet sunanın adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişi olarak tanımlamıştır. Satıcı tüketiciye yönelik bir mal sunumu yaparken; sağlayıcı tüketiciye hizmet sunmaktadır. Sağlayıcı, gerçek veya tüzel kişi olabilir.

Üretici

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 3. maddesinin n bendine göre; üretici, kamu tüzel kişileri de dâhil olmak üzere tüketiciye sunulmuş olan mal ya da bu malların ham maddelerini yahut ara mallarını üretenler ile mal üzerine markasını, unvanını veya herhangi bir ayırt edici işaretini koyarak kendisini üretici olarak gösteren gerçek veya tüzel kişidir.

İthalatçı

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 3. maddesinin n bendine göre; mal veya hizmetleri ticari veya mesleki bir amaçla ithal ederek satım, kira, finansal kira veya benzeri yöntemlerle piyasaya süren gerçek veya tüzel kişidir. Keza kamu tüzel kişileri de ithalatçı konumunda bulunabilecektir.

Tüketici İşlemi ve Tüketici Sözleşmeleri

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun hükümlerinin uygulanabilmesi için bir işlem veya sözleşmenin tüketici işlemi ya da sözleşmesi olması gerekmektedir.

Tüketici İşlemi

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 3. maddesinin l bendine göre; tüketici işlemi, mal veya hizmet piyasalarında kamu tüzel kişileri de dâhil olmak üzere ticari veya mesleki amaçlarla hareket eden veya onun adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişiler ile tüketiciler arasında kurulan, eser, taşıma, simsarlık, sigorta, vekâlet, bankacılık ve benzeri sözleşmeler de dâhil olmak üzere her türlü sözleşme ve hukuki işlem olarak tanımlanmıştır. Bir hukuki işlemin tüketici işlemi olarak nitelendirilmesi için işlemin konusunun Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un kapsamında bir mal veya hizmet olması gerekmektedir. Tüketici işlemi, tüketici ile kamu tüzel kişileri de dâhil olmak üzere ticari veya mesleki amaçlarla hareket eden veya onun adına ya da hesabına hareket eden gerçek veya tüzel kişiler arasında yapılmalıdır.

Tüketici Uygulamaları

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 2. maddesine göre; bu Kanun, her türlü tüketici işlemi ile tüketiciye yönelik uygulamaları kapsar. Girişimcinin tüketiciye yönelik uygulamalarının sözleşmenin kurulmasından önce veya sonra olması önem arz etmemektedir. Sözleşmenin kurulmasından önce veya sonra veyahut sözleşmenin yapılması sırasındaki girişimcinin tüketiciye yönelik uygulamaları Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun kapsamında olacaktır.

Tüketici Sözleşmesi

Sözleşme, karşılıklı birbirine uygun hukuki sonuca yönelik irade açıklamalarıdır. Sözleşme, birbirinden farklı menfaat ve amaçla hareket eden kişiler arasında belli bir hukuki sonuç elde etmek, bir borç meydana getirmek, mevcut bir borçta değişiklik yapmak ya da onu sona erdirmek amacıyla yapılan anlaşmadır. Tüketici sözleşmeleri, girişimci ile tüketicinin belirli amaçlarla yaptıkları ve konusu mal ve/veya hizmet olan sözleşmelerdir. Tüketici sözleşmesinin özellikleri şöyle sıralanabilir;

• Bir sözleşmenin tüketici sözleşmesi olarak nitelendirilmesi için sözleşmenin tüketici tarafından yapılması gerekmektedir.
• Tüketici sözleşmelerinin konusu sınırlıdır.
• Tüketici sözleşmesinin şekil kuralları diğer sözleşmelere göre farklılık arz eder.
• Tüketici sözleşmelerinde tüketici aleyhine düzenleme yapmak yasaktır.
• Tüketici sözleşmesinde girişimci tarafından tüketiciden alınan şahsi teminatlar, her ne isim altında alınmış olursa olsun adi kefalet sayılacaktır.

Medya Girişimcisi ile Tüketici Arasındaki Sözleşme

Tüketici ile medya girişimcisi arasında yapılan sözleşmeler Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 48. Maddesinde düzenlenmiş olan mesafeli sözleşmedir .

Mesafeli Sözleşme

Mesafeli sözleşme; satıcı veya sağlayıcı ile tüketicinin eş zamanlı fiziksel varlığı olmaksızın, mal veya hizmetlerin uzaktan pazarlanmasına yönelik olarak oluşturulmuş bir sistem çerçevesinde, taraflar arasında sözleşmenin kurulduğu ana kadar ve kurulduğu an da dâhil olmak üzere uzaktan iletişim araçlarının kullanılması suretiyle kurulan sözleşmelerdir.

Ön Bilgilendirme Yükümlülüğü

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 48. maddesinin 2. fıkrasına göre; tüketici, mesafeli sözleşmeyi ya da buna karşılık gelen herhangi bir teklifi kabul etmeden önce ayrıntıları yönetmelikte belirtilen hususlarda ve siparişi onaylandığı takdirde ödeme yükümlülüğü altına gireceği konusunda açık ve anlaşılır şekilde satıcı veya sağlayıcı tarafından bilgilendirilir. Tüketicinin bilgilendirildiğine ilişkin ispat yükü satıcı veya sağlayıcıya aittir. Tüketiciye hangi hususlarda ön bilgilendirme yapılacağı Mesafeli Sözleşmeler Yönetmeliğinin 5. maddesinde düzenlenmiştir.

Mesafeli Sözleşmelerde İfa

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 48. maddesinin 3. fıkrasına göre; Satıcı veya sağlayıcı, tüketicinin siparişinin kendisine ulaştığı andan itibaren taahhüt edilen süre içinde edimini yerine getirir. Mal satışlarında bu süre her hâlükârda otuz günü geçemez. Satıcı veya sağlayıcının bu süre içinde edimini yerine getirmemesi durumunda tüketici sözleşmeyi feshedebilir.

Zarardan Sorumluluk

Satıcı, malın tüketici ya da tüketicinin taşıyıcı dışında belirleyeceği üçüncü bir kişiye teslimine kadar oluşan kayıp ve hasarlardan sorumludur.

İlave Ödemeler

Sözleşme kurulmadan önce, sözleşme yükümlülüğünden kaynaklanan ve üzerinde anlaşılmış esas bedel dışında herhangi bir ilave bedel talep edilebilmesi için tüketicinin açık onayının ayrıca alınması zorunludur.

Bilgilerin Saklanması ve İspat Yükümlülüğü

Satıcı veya sağlayıcı, bu Yönetmelik kapsamında düzenlenen cayma hakkı, bilgilendirme, teslimat ve diğer hususlardaki yükümlülüklerine dair her bir işleme ilişkin bilgi ve belgeyi üç yıl boyunca saklamak zorundadır.

Cayma Hakkı

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un 48. maddesinin 4. fıkrasına göre; Tüketici, on dört gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin ve cezai şart ödemeksizin sözleşmeden cayma hakkına sahiptir. Tüketici, cayma süresi içinde malı, işleyişine, teknik özelliklerine ve kullanım talimatlarına uygun bir şekilde kullandığı takdirde meydana gelen değişiklik ve bozulmalardan sorumlu değildir.

Medya Girişimcisinin Tüketici ile Yaptığı Sözleşmelerde Ayıptan Doğan Sorumluluğu

Satıcı ve sağlayıcı konumunda olan, medya girişimcisi, tüketicilere sundukları mal ve hizmetlerin ayıplı olması hâlinde bundan sorumlu olurlar. Ayıp, sözleşme konusu mal ve hizmette, sözleşmede belirtilen özelliklerin ve niteliklerin veya özellikler ve nitelikler belirtilmemiş olsa dahi olması gereken özelliklerin ve niteliklerin bulunmamasıdır.

Medya Girişimcisinin Ayıptan Doğan Sorumluluğunun Şartları

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’a göre ayıptan sorumlu olabilmesi için bazı şartların gerçekleşmiş olması gerekir. Bunlar, ifanın gerçekleşmiş olması, mal veya hizmetin ayıplı olması, tüketicinin ayıptan haberdar olmaması gibi şartlardır.

İfa

Borçlanılan edimin yerine getirilmesine ifa denir. Medya girişimcisinin ayıptan dolayı sorumlu olabilmesi için öncelikle tüketiciye ifayı gerçekleştirmiş olması gerekmektedir.

Malın veya Hizmetin Ayıplı Olması

Medya girişimcisinin sorumlu olabilmesi için malın veya hizmetin ayıplı olması gerekir. Taraflarca kararlaştırılmış olan örnek veya modele uygun olmayan ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımayan mal ayıplı maldır.

Tüketicinin Ayıptan Haberdar Olmaması

Medya girişimcisinin ayıptan sorumlu olabilmesi için, tüketicinin ayıptan haberdar olmamalıdır. Tüketicinin, sözleşmenin kurulduğu tarihte ayıptan haberdar olduğu veya haberdar olmasının kendisinden beklendiği hâllerde, sözleşmeye aykırılıktan bahsedilemez.

Tüketicinin Ayıptan Doğan Hakları

Malın veya hizmetin ayıplı olması hâlinde Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun tüketiciye birtakım seçimlik haklar tanımıştır.

Malın Ayıplı Olması Hâlinde Tüketicinin Seçimlik Hakları: Malın ayıplı olması hâlinde tüketici; satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme, satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinden indirim isteme, aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme, imkân varsa, satılanın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme, seçimlik haklarından birini kullanabilir.

Hizmetin Ayıplı Olması Hâlinde Tüketicinin Seçimlik Hakları: Hizmetin ayıplı ifa edildiği durumlarda tüketici, hizmetin yeniden görülmesi, hizmet sonucu ortaya çıkan eserin ücretsiz onarımı, ayıp oranında bedelden indirim veya sözleşmeden dönme haklarından birini sağlayıcıya karşı kullanmakta serbesttir. Sağlayıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür.