Ünite 2: İletişim Türleri

Giriş

İletişim türleri genel olarak; sözlü iletişim, sözsüz iletişim ve yazılı iletişim olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır. Bir başka iletişim sınıflandırmasına göre ise iletişim, toplumsal ilişkiler sistemi olarak, bireyin tek başına kendinden başlayarak sırasıyla; bireyin kendisi ile iletişimi, bireylerarası iletişim, grup iletişimi, örgütsel iletişim ve kitle iletişimdir.

İletişim Türleri

İletişim türleri genel olarak; sözlü iletişim, sözsüz iletişim ve yazılı iletişim olmak üzere üç gruba ayrılmaktadır.

Sözlü İletişim

Sözlü iletişim, bireyler arasında iletişimi sağlayan en yaygın iletişim türlerinden biridir. Günlük yaşantıda ve birçok alanda insanlar arasındaki iletişim çoğunlukla sözel iletişim ile başka deyişle konuşma ile sağlanmaktadır. İnsanın ses organları ile alıcıya gönderdiği iletiler, dinleyicinin işitme organlarıyla alınarak beyinde ilgili merkezlerde anlamlandırılır ve böylece sözlü iletişim süreci gerçekleşmiş olur. Sözlü iletişim, insanlık tarihinin herhangi bir çağında, belli bir topluluğun veya toplulukların içinde, kamunun kullanmasıyla evrim geçirerek değer kazanmış ve tanınabilir duruma gelmiş sistemlere göre düzenlenip seslendirilen, boğumlu seslerden oluşmuş bir anlatım ve anlaşma aracı olarak tanımlanmaktadır.

• Sağlıklı bir sözlü iletişim aşağıdakileri kapsamaktadır:
• Dilsel ögeleri doğru seslemek,
• Vurgulamaya ve tonlamaya hâkim olabilmek,
• Söz sırası alabilmeyi becermek,
• Anlamda uzlaşmayı sağlamak,
• Dinlemek ve dinlediğini anlayabilmek,
• Sözlü iletişimi ve uzlaşı yollarını bilmek.

İyi bir sözlü iletişimin ses özellikleri şöyle sıralanmaktadır:

• İşitilebilirlik,
• Akıcılık,
• Açıklık,
• Hoşagiderlik,
• Bükümlülük.

İyi bir konuşmanın özellikleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir:

• Bilgiye dayalı oluşu,
• Kullanılan dilin kurallarının ve yapısının doğru kullanılması,
• Bir amacı oluşu,
• Konuşmacının kişiliği ile bütünleşmesi,
• Hedef kitlenin özelliklerini dikkate alması,
• Güçlü bir konuşma yöntemine sahip olması,
• İlgi çekici oluşu,
• Beden dilini doğru kullanmayı gerektirmesi,
• Doğru üslup gerektirmesidir.

Dinleme sözlü iletişimin en temel konularından biridir. Karşımızdaki kişiyi işitmek yeterli olmaz. Çeşitli dinleme şekilleri vardır:

• Görünüşte dinleme
• Savunmada dinleme
• Seçerek dinleme
• Tuzakçı dinleme
• Denetçi dinleme
• Nezaketen dinleme
• Ürkek dinleme
• Yaltaklanmacı dinleme

Etkili iletişim için etkili dinlemenin temel noktaları ise şunlardır:

• Bütün bedeniyle dinlemek,
• Gerektiğinde soru sormak üzere dinlemek,
• Geribildirimle vererek dinlemek

Yazılı İletişim

Yazılı iletişimi diğer iletişim biçimlerinden ayıran bazı özellikleri bulunmaktadır. Yazılı iletişimin kendine has özellikleri söyle sıralanabilir:

• Bilginin kalıcı olmasını sağlar.
• Bilginin aynen aktarılmasını sağlar.
• Gelecekte başvurmak amacıyla iletişimin kalıcı olarak kaydedilmesini sağlar.
• Uzun iletilerin aktarılması için en ideal yoldur.
• İletide izinsiz olarak yapılabilecek değişiklik riskini en aza indirir.
• Kesin, açık ve kapsamlı bir şekilde iletişim kurmayı sağlar.
• Aynı anda birden çok kişiye iletinin ulaştırılmasını sağlar.

Yazmanın gücünden yararlanmak ve sağlıklı yazılı iletişim kurabilmek için uyulması gereken çeşitli kurallar vardır. Bunlar dikkate alındığında ortaya çıkan sonuç çok daha etkili olacaktır:

• Yazıda kullanacağınız sözcüklerin anlamını iyi bilin ve yerinde kullanın.
• Her cümlede bir düşünceyi, her paragrafa tek bir konuyu anlatmaya çalışın.
• Mümkün olduğunca kısa cümleler yazmaya çalışın.Olumlu ifadeler kullanın çünkü olumsuz ifadeler daha zor anlaşılmaktadır.
• Özne-yüklem uyumuna dikkat edin.
• Yazdıklarınızı tekrar okuyarak ifadelerinizin doğruluğundan ve açıklığından emin olun.
• Dikkat edilmesini istediğiniz sözcük veya cümleleri belirginleştirin.
• Fazla abartılı ve gereksiz sözcüklerden kaçının.
• Eski, az kullanılan, herkes tarafından bilinmeyen sözcükleri ve deyimleri kullanmayın.
• Gereksiz tekrarlardan kaçının.
• Okuyucuyu düşünerek yazın.

Sözsüz İletişim

İletişimin temel bir yönünü sözsüz iletişim oluşturur. Bireylerarası yüz yüze iletişimde doğal olarak yer alan ses tonlaması, yüz ifadeleri, mimikler, beden hareketleri, jestler sözlü iletişimin çerçevesini ve anlamını belirlemede her zaman etkili olmuştur. Öte yandan, başkaları hakkındaki izlenimlerin ve kararların oluşmasında görsel kodlar sezgisel değerlendirme aracı olarak önemli bir işlev üstlenirler. Sözsüz iletişimin özellikleri şu şekilde açıklanabilir:

• Sözsüz iletişim etkilidir. Bazı anlamlar, özellikle duygular, sözsüz iletişimle daha etkili ve dolaysız biçimde ifade edilebilir. Duygu ve ilişkiyle ilgili en etkili mesajlar sözsüz mesajlardır.
• Sözsüz iletişim duyguları belirtir. Düşünceler sözlü iletişimle, duygular ise, sözsüz iletişimle daha iyi ifade edilir: Örneğin; yorgunluğu ve kızgınlığı sözsüz mesajlarla çok daha etkili ifade edebiliriz.
• Sözsüz iletişim çift anlamlıdır. Çoğu kez, kişinin sözlü ve sözsüz mesajları, farklı anlamlar vurgular. Sinirli olan kişinin yüz ifadesi, ses tonu ve bedeni, kızgınlık dolu mesajlar gönderdiği halde, sözleri bu kızgınlığı saklamaya çalışabilir.
• Sözsüz iletişim belirsizdir. Sözsüz iletişimde belirsizlik derecesi yüksektir. Bireyin gerçek duygularını daha iyi yansıtabilir. Sözsüz iletişimin özelliklerinin yanısıra

Sözsüz iletişimin özelliklerinin yanısıra çeşitli işlevleri bulunmaktadır. Aşağıda bunlar yer almaktadır (Cüceloğlu, 1997; Dökmen, 1996):

• İletişimin yokluğunu olanaksız kılma,
• Duygu ve coşkuları yetkin bir biçimde dile getirme,
• İnsanlar arasındaki ilişkileri tanımlama ve belirleme,
• Sözel içerik hakkında bilgi verme,
• Güvenilir iletiler sağlama,
• Kültüre göre biçimlenme.

Sözsüz iletişim süreci ve süreçten çıkarılabilecek her anlam kültürden kültüre değişebilmektedir. Bir kültürdeki olağan davranışlar, bir başka kültürün üyeleri tarafından tamamen yanlış anlaşılabilir.

İletişim Biçimleri

Toplumsal ilişkiler sistemi olarak iletişim, bireyin kendisi ile iletişimi, bireylerarası iletişim, grup iletişimi, örgütsel iletişim ve kitle iletişimi olarak da düşünülebilir.

Bireyin Kendisiyle İletişimi

İnsanın kendi içinde, kendisiyle kurduğu iletişimdir. İnsanın kendisiyle iletişimi için, "içsel iletişim" ya da "öziletişim" terimleri de kullanılmaktadır. Bir bireyi onun kişiliği tanımlamaktadır. Bireyin kişiliği kendi içinde üç yapıdan oluşur. Birinci yapı, düşünsel yapısını oluşturur ve bireyin sahip olduğu bilgileri ifade eder. İkinci yapı, duygusal yapısıdır ve bireyin tutumları, davranışları, görüşleri ve güdülerini oluşturur. Üçüncü yapı ise amaç yapısıdır ve bu yapı bireyin gerçek güdülerini sağlayan değerler dizisini oluşturur.

Bireylerarası İletişim

İki ya da daha fazla kişi arasında meydana gelen mesaj alışverişidir. Genel bir tanımlamayla, kaynağı ve hedefi insanların oluşturduğu iletişime, “kişiler arası iletişim” denir. Karşılıklı iletişimde bulunan kişiler, bilgi/sembol üreterek, bunları birbirlerine aktararak ve yorumlayarak iletişimi sürdürürler. Bir iletişim etkinliğinin, bireylerarası iletişim sayılabilmesi için şu üç faktörün bulunması gerekir:

• Bireylerarası iletişime katılanlar, belli bir yakınlık içinde yüz-yüze ilişki halinde olmalıdırlar,
• Katılımcılar arasında tek yönlü değil, karşılıklı mesaj alış-verişi, dolayısıyla çift yönlü iletişim olmalıdır,
• Söz konusu mesajlar, sözlü ve sözsüz nitelikte olmalıdır.

Bireylerarası iletişimde kullanılan çeşitli ortamların bilgi taşıma ve veri işleme kapasitesi değişmektedir (S:23, Tablo 2.1). Bilgi zenginliği en yüksek ortam yüz yüze iletişimdir. Bilgi zenginliğinin yüksek olmasına karşın yüz yüze iletişimde başka bir araç ya da ortamdan yararlanılmadığı için veri kapasitesi en düşüktür. Bunun tam tersi olarak resmi sayısal raporların bilgi zenginliği en düşük olmasına karşın veri kapasitesi en yüksektir. Sayılardan yararlanılarak aynı türde çok sayıda bilgi raporlarla sunulabilir. Yüz yüze görüşmede farklı türlerde zengin bilgi elde edilebilir, ama çok sayıda veri taşıma özelliği zayıftır. Telefon da yüz yüze görüşmeye benzemektedir. Konuşma ile bilgi açısından zengindir ama oransal olarak daha az veri iletilebilmektedir. Elektronik posta, özel mektuplar ve kişisel notlar da bilgi zenginliği ve veri kapasitesi orta düzeyde olan ortamlardır. Buradan yola çıkılarak, aynı anda birden fazla ortam kullanılırsa, zayıf yanların bertaraf edilebileceği ve bireylerarası iletişimin daha güçlü kılınabileceği görülebilir.

Grup İletişimi

Basit ama kapsamlı bir tanımlama ile "grup, birbiriyle etkileşimde bulunan iki veya daha fazla kişidir" diye tanımlanabilir. Gruptan söz edebilmek için insanların "bir arada" veya "yan yana" bulunmaları yeterli değildir; aralarında bir etkileşim veya iletişim de mutlaka bulunmalıdır. "Grup" ile "kalabalığı" birbirinden ayıran temel faktör, iletişimdir. Grup iletişiminin sınırı, bireylerarası iletişimin bittiği yerde başlar. Grup içi ve gruplar arası iletişim bu yüzden bireylerarası iletişime oldukça benzer. Ancak burada iletişim, “bir grup olarak hareket etme özelliği kazanmış kişiler” arasında gerçekleşmektedir. Grubun ortak özellikleri artık grup iletişimini büyük ölçüde belirlemektedir.

Örgütsel İletişim

Genel olarak örgüt denildiğinde, iki veya daha fazla insanın, ortak bir amaca ulaşabilmek için, davranışlarını biçimsel kurallara göre düzenlediği yapı anlaşılmaktadır. Örgütsel iletişim, bir örgütün çeşitli kısımları ve personeli arasındaki bilgi, veri, algı, anlayış, yaklaşım aktarmaları işinde kullanılan her türlü yöntem, araç, gereç ve tekniği ile bu aktarmadaki çeşitli sistemleri (kanalları) ve yazılı, sözlü, sözsüz her türlü mesaj şeklini içermektedir.

Örgütsel iletişimin işlevleri; bilgi sağlama, ikna etme ve etkileme, emredici ve öğretici iletişim kurma ve birleştirme olmak üzere dört grupta toplanmaktadır.

Biçimsel iletişim sistemi, biçimsel örgüt yapısına bağlı olarak ortaya çıkan iletişim ilişkilerini ve kanallarını içerir. Bu kanallar, örgüt içindeki ve örgütle çevresi arasındaki bilgi ve mesaj alışverişini sağlamak üzere, örgütlenme sürecinde belirlenmiştir.

Biçimsel olmayan iletişim, biçimsel iletişim gibi bir örgütün olmazsa olmaz süreçlerindendir. Biçimsel olmayan iletişim, bir örgütün görünen tüm biçimsel süreçlerini tamamlayıp desteklediği kadar, görünmeyen ancak çalışanlarca bilinen değerler, tutumlar, algılar, sözel ve sözel olmayan iletişim süreçleri gibi birçok öğeyi içinde barındırmaktadır.

Kitle İletişimi

Kitle iletişimi, yığın iletişimini anlatır. Kitle iletişiminde "kitle" kavramı izleyicilerin sosyal, siyasal ve ekonomik bakımlardan belirsiz, ayırt edilemeyen kişiler kümesi olduğunu ima eder. Kişiler kümesi geniş izleyici, okuyucu ya da seyircidir.

Kitle iletişimi, iletinin, bir veya daha çok kitle iletişim araçları (gazete, dergi, kitap, radyo, televizyon, internet, sinema vb.) aracılığıyla geniş ve bilinmeyen bir kitleye (okuyucu, dinleyici, izleyici kitlesi) iletilmesidir. Kitle iletişiminde:

• Kitle iletişiminin hedef kitlesi görece geniştir.
• Hedef kitle, çeşitli toplumsal kümelerden oluşur.
• Hedef kitleyi oluşturan bireyler birbirlerini tanımazlar.
• İletişimci de hedef kitleyi oluşturan bireyleri tanımaz.
• Kitle iletişim araçları aracılığıyla kaynaktan uzakta, birbirinden ayrı mekânlarda bulunan çok sayıda insanla aynı anda iletişim kurulabilir.
• İletişim tek yönlüdür. Hedef kitlenin anında yanıt verme olanağı yoktur.
• Kitle iletişim araçlarının ürünlerinin bireye maliyetinin düşük olması nedeniyle halkın çoğunluğu için kolay elde edilebilir.
• Kitle iletişimi, iletişimin örgütlü ve kurumsal bir yapıya dönüşmüş şeklidir.

Kitle iletişim süreci içinde hedef, alıcıların sayısını toplum düzeyine çıkartan ya da başka deyişle alıcıları tüm toplumun üyeleri olarak yaygınlaştıran iletişim biçimidir. İletişim sürecinin alıcıları sayısındaki artış, kitle kavramını da beraberinde getirmektedir.

Kitle iletişim araçları; birey, grup ya da örgüt, sosyal kurum, toplum ve kültür düzeyinde etkili olurlar. Kitle iletişim araçlarının işlevleri aşağıda kısaca listelenmektedir:

• Bilgilendirme, haber verme,
• Etkileme, kamuoyu oluşturma,
• Kişileri yaşadıkları toplumun bir parçası hâline getirme (toplumsallaştırma),
• Kültürün nesilden nesile geçişine ve gelişmesine katkı sağlama,
• Eğitme,
• Eğlendirme, hoşça vakit geçirtme,
• Dış dünyayı görmemizi sağlama,
• Eşya ve hizmetlerin tanıtılmasına, satılmasına yardımcı olma.