Ünite 8: Yerel Basının Yapısı ve Çalışma Hayatına İlişkin Sorunları

Giriş

Yerel basın, medyanın sayıca büyük bir bölümünü oluşturmaktadır. Ülke genelinde il ve ilçelerde yayımlanan yerel gazetelerin sayısı Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı verilerine göre 2000’i aşmaktadır. Oysa tüm ülkede dağıtılan gazetelerin yani ulusal/ yaygın basının sayısı 20 civarındadır.

Yerel gazetelerin durumu, Türkiye’nin bölgelerine göre farklılıklar göstermektedir. Sosyo-ekonomik olarak gelişmiş, gelir düzeyi yüksek, reklam verecek kuruluşların bulunduğu büyük illerdeki yerel gazeteler, ulusal basınla yarışabilecek içerikte ve teknik kalitededir. Bu gazetelerin dağıtıldıkları il ve ilçelerin nüfusuna oranla etkili olabilecek bayi satışları ve aboneleri de bulunmaktadır. Batı illerindeki yerel basının yapısı çoğunlukla bu türdedir. Aynı zamanda belli bölgelerin önemli illerinde, tarihsel olarak yerel basının gelişmiş olmasının da etkisiyle önemli ve görece güçlü yerel gazeteler yayımlanmaktadır. Örneğin, İzmir, Bursa, Konya, Trabzon, Kocaeli, Eskişehir, Adana, Antalya, Kayseri, Erzurum gibi illerde bu türden bir yerel basın yapısından söz edilebilir.

Bu tip gelişmiş bölgelerdeki yerel gazeteler, çalışma alanı olarak da diğer illere göre daha önemlidir. Anadolu’daki küçük yerel gazeteler genellikle birkaç kişinin çalıştığı aile işletmeleri ve matbaacılık gibi yakın işlerin yanında yürütülen yapıdadır. Oysa büyük illerdeki yerel gazetelerde en azından Basın İlan Kurumunun resmî ilan kriterlerini yerine getirmek üzere 10’a yakın gazeteci istihdam edilmekte, teknik elemanlar ve diğer çalışanlarla birlikte bu sayı 20 civarlarına ulaşabilmektedir.

Yerel gazetelerin sayısına bakıldığında istihdam edilmesi gereken gazeteci sayısının, ulusal basına göre çok daha fazla olması gerektiği de ortadadır. Ancak yerel basının içinde bulunduğu ve bir bölümü uzun yıllardır çözümsüz kalmış bazı yapısal sorunlar gerektiği kadar gazeteci çalıştırılmasını engellemektedir. Bunların başında genel ekonomik gelişimin yetersizliği ve bunun reklam gelirlerine yansıması gelmektedir.

Genellikle Basın İlan Kurumunun (BİK) şubesinin bulunduğu illerde, yerel gazetelerin görece daha gelişmiş bir yapısı vardır. Bu iller zaten belli bir gelişmişlik düzeyine ve yerel basının görece nitelikli yapısına göre seçilerek kurum şubesi açılmaktadır. BİK şubesi bulunan illerde, kurum tarafından gazetelerin niteliğini arıtıcı bazı yaptırımlar getirilmiş olması ve bunların sıkı bir şekilde denetlenmesi de bu illerdeki yerel gazetelerin niteliğini artırmaktadır.

Türkiye’de Yerel Basının Gelişimi

Osmanlı döneminde ilk yerel gazete 1865 yılında Mithat Paşa tarafından çıkarılan Tuna gazetesidir. 1864 yılında eyalet yerine vilayet sistemine geçilmiş ve bu vilayetlerde matbaalar kurulmuştur. Matbaalar hem devletin basım işlerini yürütmüş hem de vilayet gazeteleri adı verilen ilk yerel gazeteleri basmıştır. Bu gazeteler, valinin yönetiminde, merkeze bağlı, resmî nitelikli gazetelerdir. Gazetelerin çalışanları da bu yapıya bağlı olarak devlet memurlarından oluşmuştur. Vilayet gazetelerinin temel amacı, İmparatorluğun çeşitli bölgelerinde başlamış olan ayrılıkçı akımlara karşı mücadele etmektir.

1908’e kadarki dönemde sürekliliği farklılık gösteren 30’u aşkın vilayet gazetesi çeşitli bölgelerde yayına girmiştir. Gazeteler, o dönemde Osmanlı Devleti’nin vilayeti olan, Suriye, Halep, Şam, Beyrut, Yemen, Musul, Kudüs, Hicaz ve Trablusgarp gibi Arap bölgelerinde; Bosna, Girit, Rodos, Yanya, Selanik, Prizren, Manastır, Kosova gibi Balkan şehirlerinde ve bunların yanında, Erzurum, Diyarbakır, Bursa, Konya, Trabzon, Kastamonu, Adana, Ankara, İzmir gibi Anadolu illerinde çıkmıştır. Bu gazeteler ayrılıkçı eğilimlere cevap veren siyasi içerikleri ve merkezi yönetimin halka iletmek istediği mesajlar kadar, edebi içeriğe de sahiptir. Diğer yandan sağlık, kadın hakları, çalışkanlık gibi eğitici konular da işlenmiştir. Genellikle haftalık olarak yayımlanan 2 ya da 4 sayfalık bu ilk yerel gazetelerin bir kısmı kısa ömürlü olmuş, bazıları ise Birinci Dünya Savaşı’na kadar yayınını sürdürmüştür.

İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra ise özel girişimciler tarafından pek çok yerel gazete çıkarılmıştır. 1908’de II. Meşrutiyet’in ilanı ve ertesi yıl çıkarılan yeni basın kanunu hem İstanbul basınında hem de gelişmiş bazı bölgelerde yeni gazetelerin çıkmasını sağlamıştır. Sansürün kaldırılmasıyla birlikte ortaya çıkan özgürlük ortamı, çeşitli fikirleri savunan birçok gazetenin yayımlanmasına yol açmıştır. Meşrutiyetin ilk yıllarında çoğunluğu muhalif ve farklı dillerde 600’ü aşkın gazete çıkmış, bu sayı 1918’e doğru 900’ü aşmıştır.

Birinci Dünya Savaşı döneminde hem İstanbul gazeteleri hem de yerel gazetelerin çoğu savaşın getirdiği olumsuzluklar, ham madde ve işgücü yokluğu nedeniyle yayınlarına son vermiştir. İşgal yıllarında birkaç İngiliz yanlısı gazete dışında İstanbul basını ve Anadolu’da çıkan gazeteler milli mücadeleyi desteklemiştir. İzmir’in işgali sırasında düşmana karşı direnişi savunan yazılar yazan Hasan Tahsin, bununla da kalmayıp işgalci askerlere ilk kurşunu atarak bir sembol hâline gelmiştir. Kurtuluş Savaşının fiilen örgütlenmeye başladığı dönemde 1919’da Mustafa Kemal tarafından Sivas’ta çıkarılan İrade-i Milliye ve 1920’de Ankara’da çıkarılan Hakimiyet-i Milliye gazeteleri öncü yerel gazeteler olmuşlardır.

Ancak Cumhuriyet’in kurulmasının ardından bu birlik ruhu kaybolmuş yeni rejime ilişkin tartışmalar nedeniyle gerek İstanbul basını gerekse yerel basın ile tek parti hükümeti arasında sorunlar yaşanmıştır. Bu dönemde rejime aykırı yayınlar yapan bazı gazeteler kapatılmış, sahipleri ve yöneticileri yargılanarak cezalandırılmıştır. 1928’de Latin alfabesine geçişle birlikte de özellikle yerel gazetelerde, bu yeniliğe uygun altyapı bulunmaması, Latin harfleriyle dizgi yapacak eleman yokluğu ve okuyucunun yeni alfabeyi bilmemesi gibi nedenlerle önemli sorunlar yaşanmış ve gazetelerin bir bölümü kapanmıştır.

Tek Parti dönemi boyunca yeni rejimin yerleştirilmesi çabaları sürmüş, ardından gelen İkinci Dünya Savaşı nedeniyle Türkiye’de ulusal basının gelişimi yavaşlamış, yerel basın ise genel ekonomik sorunlar ve savaşın etkileri nedeniyle yok olma noktasına gelmiştir. 1923’ten sonra çıkan yayınların yüzde 80’inin 1940’a gelindiğinde kapandığı bilinmektedir. Yerel basının önemli bir gelişimin gösterdiği ilk dönem, çok partili seçimlerin yapıldığı 1946 yılından sonrasıdır. Özellikle Demokrat Parti’nin iktidara geldiği 1950 ile 1960 arasında yerel basın sayı ve nitelik olarak gelişmiştir. 1950’de basın yasasının değiştirilmiş, 1952 yılında basın çalışanların haklarını düzenleyen bir yasa çıkarılmış ve gazetecilerin sendika kurabilmesi, sigortalı olması, iş mukavelesi yapabilmesi, izinlerin düzenlenmesi gibi çok önemli haklar sağlanmıştır.

1960 yılında askeri müdahale ile son bulan bu dönemden sonra, basın üzerindeki baskıları kaldırmaya ve basın iş kolunu yasal düzenlemeye kavuşturmaya yönelik çabalar sonucunda gazetecilik profesyonel bir meslek olarak tanımlanmıştır. Basın İlan Kurumunun kurulması, sonraki dönemlerde yerel basın için yaşamsal önemde bir gelir kaynağı oluşturmuştur. Resmî ilan desteği sayesinde yerel gazete çıkarmak görece kolaylaştığı için 1960’tan sonra yerel basında sayıca bir artış meydana gelmiştir. 1962’de 200 olan yerel gazete sayısı, bu teşvik nedeniyle 1970’li yıllarda katlanarak artmış ve 1980’e gelindiğinde 700’e yaklaşmıştır.

1980’deki askeri müdahaleden sonra ulusal basın gibi yerel gazeteler de birtakım baskılarla ve kısıtlamalarla karşılaşmışlardır. Yerel gazetelerin yüksek olan sayısı, 24 Ocak kararlarından sonra kağıt sübvansiyonunun kaldırılması nedeniyle azalmıştır. Yerel gazetelerin yüzde 25’ini oluşturan 244 gazetenin 1984-88 yıları arasında kapandığı saptanmış olmakla birlikte, yine de belirtilen yıllarda 600-700 yerel gazete yayımlandığı da bilinmektedir. Liberal ekonominin gereklerine uygun olarak 1990 ve sonraki dönemde, yerel gazeteler piyasa kurallarına göre kurulmuştur. Reklam potansiyelinin yüksek olduğu gelişmiş illerde yerel gazeteler görece daha fazla nicel ve nitel büyüme sağlamışlardır.

1996 yılı verilerine göre 700 civarında gazete bulunduğunu, bunların toplam tirajının 800 bine ulaştığını ancak bu tirajın dörtte birinin Bursa, Eskişehir, Kocaeli, Konya, Adana ve Trabzon’da yayınlanan 13 ofset gazete tarafından gerçekleştirildiğini, yerel basındaki toplam 2 bin 500 çalışanın beşte birini oluşturan 500 kişinin de sayılan illerdeki 13 ofset gazetede istihdam edildiğini belirtmektedir. Yerel basının 2000’li yıllardaki durumu da benzer bir yapıdadır. 2003 yılı verilerine göre Türkiye’de toplam 2322 gazete yayınlanmaktadır. Bunların 551’i günlük, 849’u haftalık, 253’ü 15 günlük, 470’i aylık, 200’ü daha uzun periyotta çıkmaktadır.

Yerel Basının Çalışan Sayısı ve Nitelikleri

Yerel gazetelerin sorunlarının bir bölümü, makro ekonomik yapıdan kaynaklanmaktadır. Türkiye’nin pek çok il ve ilçesinde, basının yaşamasını sağlayacak düzeyde ekonomik faaliyet ve dolayısıyla reklam bulunmamaktadır. Okuyucuların yerel gazete satın almama, abone olmama nedeniyle satış gelirinin de bulunmaması sonucunda, gazeteler maliyetlerini dahi karşılayamayan işletmelere dönüşmektedir.

Basın İlan Kurumunun ve valiliklerin dağıttığı resmî ilanları almak için çıkarılan ve okuyucuya ulaşmayan, bir tür kapalı devre yayın niteliğindeki gazeteler nedeniyle yerel gazete sayısı birkaç bine ulaşmakla birlikte, bunların önemli bir bölümünün gerçek anlamda gazete olmadığı bilinmektedir. Yerel gazetelerde çalışan gazetecilerin sayısı ve niteliği de sorunun önemli bir boyutunu oluşturmaktadır. Gazeteler genellikle çok küçük bir kadro ile çıkarılmakta, gazetecilere işin gereğine uygun ücret ödenememekte, dolayısıyla nitelikli eleman istihdamı mümkün olmamaktadır.

1980’lerin sonu itibariyle, 876 yerel gazetenin yaklaşık yüzde 80’inin çalışan sayısının 5’in altında olduğu, yüzde 16’sının bir kişi tarafından, yüzde 25’inin 2 kişi tarafından çıkarıldığı, dolayısıyla yaklaşık yüzde 42’sinin çalışan sayısının 2’yi geçmediği toplam yerel basın çalışanı sayısının da 2300 kişi olduğu saptanmıştır. Yerel basının gelişmiş olduğu İzmir, Bursa, Adana, Konya, Sakarya, Kocaeli, Antalya, Kayseri, Gaziantep, Trabzon gibi illerde, gazete çalışanlarının sayısı 10 ve üzerindedir.

2006 yılı itibariyle Basın İlan Kurumu şubesi bulunan 10 ilde yapılan bir araştırma ise bu illerdeki gazetelerde çalışan sayısının İzmir ve Bursa gibi illerde 100’ü aşabildiğini ortaya koymuştur. Ancak tüm iller için aynı sayılardan söz etmek mümkün değildir. Kurum şubesi bulunan en eski illerden olmasına rağmen Adana’daki gazetelerin çalışan sayıları 7-22 arasındadır. İstanbul’daki yerel gazeteler bu sayı, 12-36, Ankara’da 9-39. Konya’da 20-44, Trabzon’da 12-39. Gaziantep’te 7-15, Kayseri’de 6-16, Antalya’da 7-16 arasında değişmektedir. Çalışanların ağırlıklı olarak erkek ve lise mezunu olduğu da aynı araştırma ile ortaya konmuştur.

• İstanbul yerel gazetelerinde toplam 179 çalışan bulunurken çalışanların 54’ü (yüzde 30) kadın, 125’i (yüzde 70) erkektir. Çalışanların 19’u (yüzde 10.6 ) iletişim mezunudur. İletişim dışında üniversite eğitimi almış çalışanların sayısı 53 (yüzde 29.6 ) iken lise mezunlarının sayısı 100 (yüzde 55.8), ortaokul mezunlarının sayısı 7’ dir (yüzde 3.9). İlkokul mezunu çalışan bulunmamaktadır. Bu ildeki yerel gazetelerde çalışanların 120’si (yüzde 67) sarı basın kartı sahibidir.
• Ankara gazetelerinde toplam çalışan sayısı 199 olarak belirlenmiştir. Kadın çalışanların sayısı 60 (yüzde 30.1), erkeklerin sayısı 139’dur (yüzde 69.9). Çalışanların 26’sı (yüzde 13) iletişim, 81’i (yüzde 40.7) iletişim dışında üniversite mezunudur. 62 (yüzde 31.1) çalışan lise, 25 (yüzde 12.5) çalışan ortaokul ve 7 (yüzde 3.5) çalışan ilkokul mezunudur. Bu ildeki çalışanların 127’si (yüzde 63.8) sarı basın kartı sahibi, 187’si (yüzde 94) ise 212’ye göre kadroludur.
• İzmir gazetelerinde toplam çalışan sayısı 241’dir. Kadın çalışanların sayısı 86 (yüzde 35.6), erkeklerin sayısı 155’tir (yüzde 64.4). 34 (yüzde 16.6) çalışan iletişim, 76 çalışan (yüzde 37) iletişim dışında üniversite bitirmiştir. 84 (yüzde 40.1) çalışan lise, 10 (yüzde 4.9) çalışan ortaokul, 1 (yüzde 0.48) çalışan ilkokul mezunudur. İzmir gazetelerinde çalı- şanların 77’si (yüzde 32) sarı basın kartına sahipken 212’den kadrolu çalışan sayısı 120’dir (yüzde 49.8).
• Adana gazetelerinde toplam 174 kişi çalışmaktadır. Bu çalışanların 43’ü (yüzde 24.7) kadın, 131’i (yüzde 75.3) erkektir. Bu ilde sadece 6 (yüzde 3.4) iletişim mezunu gazeteci çalışırken diğer üniversite mezunlarının sayısı da 21’dir (yüzde 12), Adana gazetelerinde 110 (yüzde 63.2) lise mezunu, 29 (yüzde 16.6) ortaokul mezunu, 8 (yüzde 4.6) ilkokul mezunu çalışmaktadır. Sarı basın kartı sahibi çalışanların sayısı 71 (yüzde 40.8 ), 212’ye göre kadrolu çalışanların toplam sayısı ise 117’dir (yüzde 67.2).
• Bursa gazetelerinde toplam çalışan sayısı 364’tür. Çalışanların 115’i (yüzde 31.6) kadın, 249’u (yüzde 68.4) erkektir. İletişim mezunlarının sayısı 24 (yüzde 6.6), diğer üniversite mezunlarının sayısı 139’dur (yüzde 38.1). Bu ildeki gazetelerde 161 (yüzde 44.2) lise mezunu, 30 (yüzde 8.3 ) ortaokul mezunu ve 10 (yüzde 2.8) ilkokul mezunu çalışmaktadır. Sarı basın kartı sahibi çalışanların sayısı 80 (yüzde 22), 212’ye göre kadrolu çalışanların sayısı ise 113’tür (yüzde 31).
• Konya gazetelerinde çalışanların toplam sayısı 197’dir. Çalışanların 28’i (yüzde 14.2) kadın, 169’u (yüzde 85.8) erkektir. İletişim mezunlarının sayısı 22 (yüzde 11.1), diğer üniversite mezunlarının sayısı 23’tür (yüzde 11.7). Konya gazetelerinde 111 (yüzde 56.4) lise mezunu, 19 (yüzde 9.6) ortaokul mezunu ve 22 (yüzde11.1) ilkokul mezunu çalışmaktadır. Sarı basın kartı sahibi gazetecilerin sayısı 50 (yüzde 30), 212’ye göre kadrolu gazetecilerin sayısı 115’tir (yüzde 69).
• Gaziantep gazetelerinin toplam çalışan sayısı 90, kadın çalışan sayısı 20 (yüzde 22.2 ), erkek çalışan sayısı 70’tir (yüzde 77.8 ). Bu ilde çalışan iletişim mezunu gazetecilerin sayısı 5 (yüzde 5.5 ), diğer üniversite mezunlarının sayısı 18 (yüzde 20) iken 50 (yüzde 55.5 ) lise, 11 (yüzde 12.2) ortaokul ve 6 (yüzde 6.7) ilkokul mezunu çalışan bulunmaktadır. Gazetelerde çalışanların 17’si (yüzde 18.9 ) sarı basın kartı sahibi iken 212’ye göre kadrolu çalışanların sayısı 69’dur (yüzde 76.6).
• Kayseri gazetelerinde toplam 143 kişi çalışmaktadır. Bunların 32’si (yüzde 22.4 ) kadın, 112’si (yüzde 77.6) erkektir. İletişim mezunlarının sayısı 6 (yüzde 4.1), diğer üniversite mezunlarının sayısı 43’tür (yüzde 30). Bu ildeki gazetelerde 83 (yüzde 58) lise mezunu, 11 (yüzde 7.7) ortaokul mezunu çalışmakta, ilkokul mezunu çalışan bulunmamaktadır. Sarı basın kartlı çalışan sayısı 44 (yüzde 30.8), 212’den kadrolu çalışan sayısı ise 101’dir (yüzde 70.6).
• Antalya gazetelerinde çalışanların sayısı 142’dir. Bu sayının 37’si (yüzde 26) kadın, 105’i (yüzde 74) erkektir. Bu gazetelerde 18 (yüzde 12.6) iletişim, 42 (yüzde 29.6) diğer üniversite mezunu çalışmaktadır. Lise mezunlarının sayısı 67 (yüzde 47.2), ortaokul mezunlarının sayısı 10 (yüzde 7), ilkokul mezunlarının sayısı ise 5’tir (yüzde 3.5). Sarı basın kartı sahibi çalışanların sayısı 55 (yüzde 38.8 ) iken 212’ye göre kadrolu çalışan sayısı 119’dur (yüzde 83.8).
• Trabzon gazetelerinin toplam çalışan sayısı 171’dir. Bu çalışanların 44’ü (yüzde 25.7) kadın, 127’si (yüzde 74.3) erkektir. İletişim eğitimi almış çalışan sayısı 11 (yüzde 6.4), diğer üniversite mezunlarının sayısı 42’dir (yüzde 24.6). Trabzon gazetelerinde 115 (yüzde 67) lise, 3 (yüzde 1.7) ortaokul mezunu çalışmakta, ilkokul mezunu çalışan bulunmamaktadır. Çalışanların 55’inin (yüzde 32.1 ) sarı basın kartı bulunmakta, 212’ye göre kadrolu çalışanların toplam sayısı ise 126’ya (yüzde 73.7) ulaşmaktadır.

İncelenen 10 ildeki toplam çalışan sayısının 1900 olduğu görülmektedir. Bu çalışanların 519’u kadın 1381’i erkektir. Bu sayılar kadın çalışanların oranının yüzde 27’yi biraz aştığını, yerel gazetelerde çalışanların yaklaşık yüzde 73’ünün erkek olduğunu göstermektedir. 10 ilde iletişim eğitimi almış çalışan sayısının sadece 171’dir. Oransal olarak iletişim eğitimli çalışanlar yerel gazetelerde yüzde 9’luk bir bölümü oluşturmaktadır. İletişim dışında üniversite bitirmiş çalışanların sayısı ise 538’dir (28.6). İletişim mezunları dahil edildiğinde bile yerel gazetelerde çalışan toplam üniversite mezunlarının oranı yüzde 40’a ulaşamamaktadır.

Yerel gazetecilerin çoğunluğunu oluşturan lise mezunlarının toplam sayısı ise 943’tür. Oransal olarak bakıldığında yerel gazetelerin çalışanlarının yaklaşık yüzde 50’sinin lise mezunu olduğu görülmektedir. Ortaokul mezunlarının sayısı 155, oranı yaklaşık yüzde 8’dir. Yerel gazetelerde 59 (yüzde 3.1) da ilkokul mezunu çalışan bulunmaktadır. Bu veriler yerel gazete çalışanlarının yüzde 60’ından fazlasının üniversite mezunu olmadığını göstermektedir. İletişim fakültesi mezunlarının yerel gazetelerdeki oranının yüzde 10’a dahi ulaşamaması ise düşündürücüdür. Araştırma verilerine göre 10 ildeki toplam sarı basın kartı sahibi gazeteci sayısı 696’dır. Çalışanların yaklaşık yüzde 37’sinin sarı basın kartına sahip olduğu görülürken, 212’ye göre kadrolu çalışanların sayısı 1246’dır.

BYEGM verilerinde yerel gazete sayısının 2500-3000 arasında olduğu belirtilmektedir. TÜİK’in yazılı medya istatistiklerine göre 2014 yılında yayımlanan gazetelerin yüzde 89’u yerel, yüzde 4,9’u bölgesel ve yüzde 6,2’si ise ulusal yayın yapmaktadır. Dergilerin ise yüzde 38,2’si yerel, yüzde 6,6’sı bölgesel iken, yüzde 55,2’si ulusal yayın yapmaktadır. Genel olarak bakıldığında gazete ve dergilerin yüzde 59,2’si yerel, yüzde 5,9’u bölgesel ve yüzde 35’i ise ulusal yayın yapmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı verilerine göre, 9235 basın kartı, 145 basın şeref kartı, 78 serbest basın kartı, 4957 sürekli basın kartı olmak üzere toplam 14415 kişi basın kartı sahibidir.

Merkezi İstanbul’da bulunan Basın İlan Kurumu’nun İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Afyonkarahisar, Antalya, Aydın, Balıkesir, Batman, Bolu, Bursa, Çanakkale, Çorum, Denizli, Diyarbakır, Edirne, Elazığ, Erzurum, Eskişehir, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kastamonu, Kayseri, Kocaeli, Konya, Malatya, Manisa, Mardin, Mersin, Muğla, Ordu, Sakarya, Samsun, Sivas, Şanlıurfa, Tekirdağ, Tokat, Trabzon, Van ve Zonguldak’ta şubeleri bulunmaktadır. Üç büyük şehirdeki gazeteleri çıkardığımızda Basın İlan Kurumu şubesi bulunan illerde yaklaşık 600 civarında gazete bulunmaktadır. Asgari kadro zorunluluğuna göre bu illerdeki gazetelerin resmî ilan alabilmeleri için en az 7 gazeteci çalıştırmaları gerekmektedir. Buna göre Kurum şubesi bulunan illerdeki kadrolu gazeteci sayısı asgari koşullarda 4000’i aşmaktadır. Bazı gazetelerin daha fazla resmî ilan ve reklam alabilmek için kadro sayısını asgari kadronun iki katına çıkarmaları gibi uygulamalar, bu sayının daha da fazla olduğunu göstermektedir. Basın İlan Kurumu mevzuatında, çalışanların niteliğine ilişkin olarak da bazı düzenlemeler getirilmiş bulunmaktadır. Bu kuralların en önemlisi, fikir işçisi kadrosunda çalışacaklarda aranacak şartlar arasına iletişim eğitimi alma şartının da bulunmasıdır.

Yerel Gazetelerin Gelirleri

Yerel gazetelerin birçoğunun satış geliri yetersizdir. Bunda satışların ve abonelerin sayı olarak düşük oluşu yanında, gazete birim fiyatının düşük tutulması da etkendir. Esasen, satıştan gelir elde etme birincil amaç olmaktan çıkmıştır. Çalışanların koşullarını da doğrudan etkileyen gelir durumu genellikle resmî ilanlara bağlıdır. Gazeteler belli bir satışı sağlayarak, Basın İlan Kurumu’nun asgari şartlarını yerine getirmek ve o ilde dağıtılan resmî ilan/reklam bedelinden pay almak için çaba göstermektedir. Büyük illerde gazetelerin resmî ilan dışında da özel reklamlardan ve küçük ilanlardan elde ettikleri bir gelir bulunmaktadır.

2006 yılı verilerine göre İstanbul gazetelerinde satıştan, resmî ilandan ve özel ilan-reklamdan elde edilen aylık gelir genellikle resmî ilan ağırlıklı olarak 50.000 TL’nin altında kalırken, Ankara gazetelerinde toplam gelir de genellikle bu düzeydedir. Tirajı yüksek bazı gazeteler ise resmî ilan gelirlerinin yüksekliğine de bağlı olarak 100.000 TL’ye yaklaşan gelirler elde edebilmektedirler.

İzmir’de Yeni Asır yerel basın ölçeğini çok aşan bir geliri bulunmaktadır. Aylık 2.000.000 TL’yi aşan geliri bulunan Yeni Asır, bu gelirin yalnızca 100.000 TL’sini resmî ilandan elde etmekte diğer kısmını ise satış ve özel ilanreklamdan kazanmaktadır.

Adana gazeteleri, gazete sayısının çokluğu ve ilin resmî ilan potansiyelinin düşüklüğü nedeniyle resmî ilandan genellikle 15.000 TL civarında gelir elde edebilmekte, diğer gelir kalemleri eklendiğinde 20.000 TL’nin altında toplam gelire sahip bulunmaktadırlar.

Bursa gazeteleri ise resmî ilan ve diğer gelirler bakımından oldukça başarılı görünmektedir. Resmî ilan gelirleri 30.000 ila 120.000 TL arasında değişirken, özel ilan ve reklam gelirleri daha da yüksektir. Bu ildeki gazetelerden Bursa Hakimiyet’in 500.000 TL’yi aşan aylık geliri bulunmaktadır. Konya’da gazetelerinin resmî ilan gelirleri 15.000 ila 30.000 TL arasında değişmekte, diğer gelir kalemleri eklendiğinde bazı gazetelerin gelirleri aylık 100.000 TL’ye ulaşabilmektedir.

Gaziantep gazetelerinin gelir düzeyi ise oldukça kötüdür. Gazetelere düşen resmî ilan geliri 8.000 TL’yi aşmamakta, diğer gelir kalemleriyle birlikte dahi gazetelerin geliri 10.000 TL civarında kalmaktadır.

Kayseri gazetelerinde de resmî ilan geliri 10.000 TL’nin altındadır. En güçlü gazetelerin bile tüm gelir kalemleri toplandığında aylık 20.000 TL’yi aşmayan bir geliri bulunduğu görülmektedir. Benzer bir durum Antalya gazetelerinde de yaşanmaktadır. Bu ilde gazetelere düşen resmî ilan geliri genellikle 6.000 TL civarındadır. Gazetelerin çoğunluğu diğer gelir kalemleriyle birlikte 10.000 TL’yi ancak bulan bir gelir elde edebilmektedir. Trabzon’da ise gazete sayısının azlığına da bağlı olarak resmî ilan geliri 20-30.000 TL’ye çıkabilmekte, özel ilan ve reklam geliri yüksek olan bazı gazeteler 50.000 TL’yi aşan toplam gelirler elde edebilmektedir. Ancak bu ildeki gazetelerin düşük tirajlı bölümünün gelirinin 10.000 TL’nin altında olduğu görülmektedir.

2014 yılı verilerine göre ise İstanbul gazeteleri, ulusal gazetelerin bulunması nedeniyle toplam resmî ilan reklam gelirinin yüzde 60’ına yakınını aldığından gazete başına ulusal yayımlananlarda 10 milyon lirayı aşabilmektedir. Üç büyük şehir dışında en büyük resmî ilan reklam gelirinin oluştuğu Bursa’da gazete başına yıllık gelir 1 milyon lirayı aşmaktadır. Konya’da gazetelere 2014 yılında toplam yaklaşık 4.5 milyon lira resmî ilan ve reklam verilmiştir. Bu tutar 13 gazeteye özelliklerine göre bölüştürüldüğü için gazete başına yıllık ortalama 350 ila 450 bin lira arasında bir resmî ilan/reklam geliri düşmüştür. Yeni açılan ve tabloda yıldız ile belirtilmiş olan Aydın, Kahramanmaraş, Mardin, Muğla, Bolu, Edirne, Tokat gibi şubeler ve üç büyük şehir bir yana bırakıldığında diğer şubelerce yıllık verilen resmî ilan ve reklamların tutarı 1 milyon ila 9 milyon lira arasında değişmektedir. Denizli, Kocaeli ve Sakarya’daki rakamlar da gazete başına 350-400 bini bulmaktadır. Antalya, Eskişehir, Samsun ve Trabzon’da ortalama gazete başına resmî ilan/reklam geliri yıllık 300 bin lira civarındadır. Ancak Gaziantep, Kayseri, Mersin, Diyarbakır, Batman, Van, Zonguldak, Tekirdağ, Kastamonu gibi illerde gazete başına düşen bu gelir 200 bin lira civarında ve altındadır.

Bu veriler Anadolu’daki gazetelerin illere göre değişmekle birlikte, Basın İlan Kurumu aracılığıyla resmî ilan ve reklamdan aylık ortalama 15 ila 100 bin lira arasında bir gelir elde ettiğini göstermektedir.