Ünite 2: Memuriyete Giriş ve Atama İşlemleri

Giriş

Serbestlik, eşitlik ve görevin gerektirdiği niteliklerden

başka nitelik aranmaması ilkeleri memuriyete girişte

uygulanan ilkelerdir. Devlet memurluğuna alınacaklarda

aranacak genel ve özel şartlar ise Devlet Memurları

Kanunun 48. maddesinde düzenlenmiştir.

Memuriyete Girişte Uygulanan Anayasal İlkeler

• Serbestlik ilkesi: Memur olma, kişinin isteğine

bağlıdır. Serbestlik ilkesi gereği hiç kimse, isteği

dışında memur yapılamaz; memur olmaya

zorlanamaz.

• Eşitlik ilkesi: Memurluğa girişte, bireyler

arasında görevin gerektirdiği niteliklerin dışında

bir ayırım yapılmayarak aynı hukuki durumda

olanlara aynı hukuki muamelenin yapılmasıdır.

• Görevin gerektirdiği niteliklerden başka nitelik

aranmaması ilkesi: Memuriyete girişte ancak ve

sadece görevin gerektirdiği nitelikler aranmalıdır.

Görevin gerektirdiği niteliklerin neler olacağı

kadro ile belirlenir.

Memuriyete Giriş Koşulları ve Sınav Yöntemi

Memuriyete giriş, Anayasa md.70/2’de yer alan kamu

hizmetlerine girme hakkının bir alt türünü oluşturur.

Yalnızca aday ve asli memurlar değil, istisnai memurluğa

da memur olabilmenin genel şartlarını taşıyanlar

atanabilirler. Bu koşulların kaybı hâlinde aksi

belirtilmediği sürece, koşullarda eksiklik nedeni ile yetki

ve usulde paralellik ilkesine göre atamayı yapan makamca

memuriyete son verilir.

Genel koşullar şu şekildedir:

• Vatandaşlık: Bir ferdi belirli bir devlete bağlayan

bağ olan vatandaşlık, siyasi bir kamu hakkı olup

(AY md.66), kamu hizmetine girme hakkının

sadece Türklere ait olduğu Anayasa md.70/1’de

vurgulanmıştır. Vatandaşlık hakkı, siyasal kamu

haklarından birisi olduğu için sınırlanması ancak

kanunla olur.

• Mahkumiyet: Devlet Memurları Kanunu md.48

A/-5’de cezanın miktarı ve suçun türü esas

alınmıştır. DMK md. 48/A-5’te; “Türk Ceza

Kanununun 53. maddesinde belirtilen süreler

geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı

bir yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya

da affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine

karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin

işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikâp, rüşvet,

hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye

kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma,

edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan

kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya

kaçakçılık suçlarından mahkûm olmamak”

hükmü yer almaktadır.

• Yaş: Devlet Memurları Kanunu’nda genel kural

on sekiz yaşını tamamlamadır (DMK md.40). Bir

meslek veya sanat okulunu bitirenler, en az on

beş yaşını doldurmuş olmak ve Medeni

Kanun’un 12. maddesine göre, kazai rüşt kararı

almak şartı ile devlet memuru olabilirler (DMK

md.40/2). Memuriyete giriş konusunda Devlet

Memurları Kanunu m. 48’de asgari yaş düzeyi

belirlenmiştir. Yaşın üst sınırı konusunda 657 s.

DMK Ek Madde 40’da hüküm bulunmaktadır.

Söz konusu düzenleme şöyledir: “(Ek: 3/6/2011 –

KHK-643/9 md.; Değişik: 12/7/2013 - 6495/73

md.) Mesleğe özel yarışma sınavına tabi tutulmak

suretiyle alınan ve 36 ncı maddenin “Ortak

Hükümler” bölümünün (A) fıkrasının (11)

numaralı bendinde sayılan kadrolara atanmak

amacıyla kurumlarca yapılacak olan özel yarışma

sınavlarına başvurularda üst yaş sınırı; özel

mevzuatında yer alan yaş şartına ilişkin

hükümlere bağlı kalınmaksızın giriş sınavının

yapıldığı yılın ocak ayının birinci günü itibarıyla

otuz beş yaşını doldurmamış olmak şeklinde

uygulanır. (Değişik fıkra: 2/7/2018-KHK-

703/173 md.) Kanunlarla veya Cumhurbaşkanlığı

kararnameleriyle kurulmuş diğer kamu kurum,

kurul, üst kurul ve kuruluşları tarafından mesleğe

özel yarışma sınavına tabi tutulmak suretiyle

yapılacak alımlarda da birinci fıkra hükmü

uygulanır.”.

• Askerlik: Ülkemizde olduğu gibi askerliğin

zorunlu bir vatandaşlık ödevi olduğu ülkelerde

aranan bir koşuldur. Bu bağlamda memuriyete

giriş bakımından askerlikle ilgisi bulunmama

koşulu getirilmiştir.

• Öğrenim koşulu: Devlet Memurları Kanunu’nun

yürürlüğe girdiği dönemde genel olarak ortaokul

mezunu olmak ancak istekli bulunmadığı

takdirde ilkokul mezunu olmak koşulu

getirilmiştir (DMK md.41). Ancak günümüzde

ülkemizde 4+4+4 sistemi ile 12 yıllık zorunlu

eğitim kabul edilmiştir. Bazı memuriyetlere giriş

bakımından üniversite mezunu olma veya elit

(seçkin) eğitim, örneğin lisansüstü öğretim olan

yüksek lisans veya doktora yapmış olma koşulu

getirilebilir. Öğrenim konusunda üzerinde

durulabilecek diğer bir husus; bazı memuriyet

sınavlarında lise mezunu olmak gerekmekle

birlikte, yüksekokul mezunlarının başvuru

taleplerinin kabul edilmemesidir.

• Sağlık: DMK md. 48/A-7’de, 53 üncü madde

hükümleri saklı kalmak kaydı ile görevini

devamlı yapmasına engel olabilecek (...) akıl

hastalığı (...) bulunmamaktan söz edilmiştir. Bu

bentte yer alan “vücut veya” ile “veya vücut

sakatlığı ile özürlü” ibareleri 21/4/2005 tarihli ve

5335 sayılı Kanunun 29 uncu maddesiyle

yürürlükten kaldırılmıştır. 25/4/2013 tarih ve

6462 sayılı Kanunun 1. maddesiyle, DMK’nin

1. maddesinde yer alan özürlü ibareleri engelli,

özür ibareleri ise engel olarak değiştirilmiştir.

HUK203U-MEMUR HUKUKU

Ünite 2: Memuriyete Giriş ve Atama İşlemleri

2

Engelli personel çalıştırma yükümlülüğü

konusunda DMK md. 53’te önemli hükümler

getirilmiştir (RG., T. 25.02.2011, 6111 s. K./99

md.).

• Kamu haklarından mahrum bulunmamak:

Memuriyete girişteki olumsuz koşullarından

birisi de kamu haklarından yasaklı olmamaktır

(DMK md.48/A-4). Kamu hakları kısıtlanmış

kimsenin devlet memuru olması mümkün

değildir.

• Güvenlik soruşturması ve/veya arşiv araştırması

yapılmış olmak: Devlet Memurları Kanunun 48.

maddesinde yer alan genel şartlara, 03.10.2016

tarihinde 676 sayılı KHK’nın 74. maddesi ile

ekleme yapılmıştır. DMK md. 48/A-8’de,

“Güvenlik soruşturması ve/ veya arşiv araştırması

yapılmış olmak” hükmü yer almaktadır.

• Özel koşullar: Kurumların özel kanunlarıyla

veya genel, objektif nitelikteki düzenleyici

işlemlerle özel koşullar getirilebilir. Özel koşul

olarak belirli bilgi düzeyi, fiziksel performans

veya yeterlilik, yaş sınırlaması, iş tecrübesi,

cinsiyet gibi özellikler aranabilir.

Memurluğa alınma usullerinden sınav yöntemi ise bir

ölçme değerlendirme yöntemidir. Liyakatin

belirlenmesinde önemli bir göstergedir. Belirtelim ki,

memuriyete giriş sınavının düzenlenmesinde ilgilinin

hilesi veya yalan beyanından kaynaklanmayan, idarenin

hatalı ve usulsüz işlemleri, işlemin tesis edildiği tarihten

itibaren dava açma süresi içerisinde geri alınabilir. Bu süre

geçtikten sonra geri alma idari istikrar ve güven ilkelerine

aykırılık oluşturur. Genel ve özel şartları sağlayan her

Türk vatandaşı idareye başvurarak memur olarak

atanmasını sağlayamaz. İdare boş kadroları tespit ederek

bu kadrolara atama yapmak için her zaman sınav açabilir.

Aday Memuriyet

Devlet memurluğuna girmek isteyenlerden yarışma

sınavını kazanmış bulunanlarla, sınavsız olarak kabul

edilenlerden ihtiyaca göre alınacaklar, kurumlarınca

“memur adayı” olarak atanırlar. Adaylık döneminde kişi,

disiplin amirleri tarafından sınanmaktadır.

Adaylığa kabul edilme ve adayların yetiştirilmesi:

Sınavlarda başarılı olanlardan devlet memurluğuna girmek

isteyenler başarı listesindeki sıraya ve DMK md.47’ye

göre ilan edilen kadro sayısı kadar kurumlarınca memur

adayı olarak atanırlar. Aday olarak atanmış devlet

memurunun adaylık süresi bir yıldan az iki yıldan çok

olamaz ve bu süre içersinde aday memurun başka

kurumlara nakli yapılamaz (DMK md.54).

Aday Memurların Yetiştirilmelerine İlişkin Genel

Yönetmeliğe göre aday memur; ilk defa devlet

memurluğuna atanacaklar için uygulanan merkezi sınavı

kazanarak temel, hazırlayıcı eğitim ve staja tabi tutulmak

üzere herhangi bir kurum veya kuruluşa atananları ifade

eder. Aday memurlar, temel eğitim ve hazırlayıcı eğitime

tabi tutulur. Temel eğitim; bütün aday memurların, asli

memur olabilmeleri için tabi tutuldukları, Devlet

memurlarının ortak vasıfları ile ilgili hususları kapsayan

eğitimdir. Hazırlayıcı Eğitim; aday memurların atandığı

kurum veya kuruluşu, sınıfı ve görevi ile ilgili olarak

yapılan eğitimdir. Staj ise aday memurlara kurum veya

kuruluşlarındaki görevleri ile ilgili olarak yapılan

uygulamalı eğitimdir. Temel eğitim en az 10 gün, en çok 2

ay olabilir. Hazırlayıcı eğitim, bir aydan az 3 aydan çok

olamaz. Staj, 2 aydan az olmamak üzere adaylık süresi

içinde tamamlanır.

Adaylığın sona ermesi ise aşağıda belirtilen hallerde olur:

• Asli memurlığa atanma: DMK md. 58’de,

“Adaylık devresi içinde eğitimde başarılı olan

adaylar disiplin amirlerinin teklifi ve atamaya

yetkili amirin onayı ile onay tarihinden geçerli

olmak üzere asli memurluğa atanırlar. Asli

memurluğa geçme tarihi adaylık süresinin sonunu

geçemez.” hükmü yer almaktadır. Atamaya

yetkili amirin onayı ile asli memurluğa atanılır.

• Adaylık süresi içinde göreve son verme: Adaylık

süresi içinde temel ve hazırlayıcı eğitim ve staj

devrelerinin her birinde başarısız olanlarla

adaylık süresi içinde hâl ve hareketlerinde

memuriyetle bağdaşmayacak durumları, göreve

devamsızlıkları tespit edilenlerin disiplin

amirlerinin teklifi ve atamaya yetkili amirin

onayı ile ilişkileri kesilir. İlişkileri kesilenler ilgili

kurumlarca derhâl Devlet Personel Başkanlığına

bildirilir (DMK md.56).

• Adaylık süresi sonunda başarısızlık: DMK’nın

adaylık süresi sonunda başarısızlık başlıklı 57.

maddesinde, “Adaylık süresi içinde aylıktan

kesme veya kademe ilerlemesinin durdurulması

cezası almış olanların disiplin amirlerinin teklifi

ve atamaya yetkili amirin onayı ile ilişikleri

kesilir. İlişikleri kesilenler ilgili kurumlarca

derhâl Devlet Personel Başkanlığına bildirilir.”

hükmü yer almaktadır.

Adaylık devresi içinde veya sonunda, DMK madde 56 ve

57 hükümlerine göre ilişikleri kesilenler (sağlık nedenleri

hariç) 3 yıl süre ile devlet memurluğuna alınmazlar (DMK

md.57/2).

Memurluğa Atama

• Asli memurluğa atama: Adaylık devresi içinde

eğitimde başarılı olan adaylar disiplin amirlerinin

teklifi ve atamaya yetkili amirin onayı ile onay

tarihinden geçerli olmak üzere asli memurluğa

atanırlar. Asli memuriyete geçme tarihi adaylık

süresinin sonunu geçemez (DMK md.58). Asli

memurluğa atanabilmek için aday memurun;

1-Adaylık süresini doldurmuş olması,

2-Adaylık devresinde eğitimde başarılı olması,

3-Atanmasının onaylanması gereklidir.

HUK203U-MEMUR HUKUKU

Ünite 2: Memuriyete Giriş ve Atama İşlemleri

3

Asli devlet memurluğuna atandıktan sonra

memurların bir ay içinde yemin belgesini

imzalayarak göreve başlamaları gerekir (DMK

md.6).

• İdari görevlere atama: Kurumlar, eğitim ve

öğretim, sağlık ve yardımcı sağlık ve teknik

hizmetler sınıflarına dahil memurlardan,

kariyerlerinden yararlanmak istediklerini 2-4

üncü dereceler arasındaki idari görevlere ait olup

kazanılmış hak derecelerinin iki altındaki

derecelerden tespit ve ihdas edilmiş kadrolara

atayabilirler. Bu suretle atanan memurların

aylıkları kazanılmış hak dereceleri üzerinden

ödenir.

• Vekaleten atama: Memurların kanuni izin, geçici

görev, disiplin cezası uygulaması veya görevden

uzaklaştırma nedenleriyle işlerinden geçici olarak

ayrılmaları hâlinde yerlerine kurum içinden veya

diğer kurumlardan veya açıktan vekil atanabilir.

Bir görevin memurlar eliyle vekaleten

yürütülmesi hâlinde aylıksız vekalet asıldır.

Ancak, ilkokul öğretmenliği (yaz tatili hariç),

tabiplik, diş tabipliği, eczacılık, köy ve

beldelerdeki ebelik ve hemşirelik, mühendis ve

mimarlık, veterinerlik, vaizlik, Kur’an kursu

öğreticiliği, imamhatiplik ve muezzin-kayyımlığa

ait boş kadrolara Maliye Bakanlığının izni

(mahalli idarelerde izin şartı aranmaz) ile, açıktan

vekil atanabilir.

• Memurluktan çekilenlerin yeniden atanmaları:

İki defadan fazla olmamak üzere memurluktan

kendi istekleriyle çekilenlerden veya DMK

hükümlerine göre çekilmiş sayılanlardan tekrar

memurluğa dönmek isteyenler, ayrıldıkları sınıfta

boş kadro bulunmak ve bu sınıfın niteliklerini

taşımak şartıyla ayrıldıkları tarihte almakta

oldukları aylık derecesine eşit bir derecenin aynı

kademesine veya 71. madde hükümlerine

uyulmak suretiyle diğer bir sınıfta eşit derecedeki

kadrolara atanabilirler.

• Emeklilerin yeniden hizmete alınması için

yapılan atama: DMK md. 93’de, “5434 sayılı

Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre emekli

olanlardan (5434 sayılı Kanunun 104üncü

maddesine göre emeklilikle ilgili görevlere

yeniden atanamayacaklar hariç) sınıfında yazılı

nitelikleri taşımakta bulunanlar Kanun’ un 92.

maddesi hükümlerine göre, kurumlarda boş kadro

bulunmak şartıyla yeniden memurluğa

alınabilirler” hükmü yer almaktadır.

• Yer değiştirme suretiyle atama: DMK md.72 ve

Devlet Memurlarının Yer Değiştirme Suretiyle

Atanmaları Hakkındaki Yönetmelik hükümlerine

göre yer değiştirme suretiyle atamalar

gerçekleştirilir. İller gelişmişlik düzeyine göre

altı hizmet bölgesine ayrılmıştır. Bu şekilde

yapılan atamalar kural olarak her yılın Haziran ve

Eylül ayında yapılır. Aile birliğinin korunmasına

mümkün mertebe dikkat edilmelidir.

• Karşılıklı olarak yer değiştirme (becayiş): Aynı

Kurumun başka başka yerlerde bulunan aynı

sınıftaki memurları, karşılıklı olarak yer

değiştirme suretiyle atanmalarını isteyebilirler.

Bu isteğin yerine getirilmesi atamaya yetkili

amirlerince uygun bulunmasına bağlıdır (DMK

md.73).

• Kurumlar arası atama: Memurların Devlet

Memurları Kanunu’na tabi kurumlar arasında,

kurumların muvafakati ile kazanılmış hak

dereceleri üzerinden veya DMK md.68’deki

esaslar çerçevesinde derece yükselmesi suretiyle

bulundukları sınıftan veya öğrenim durumları

itibarıyla girebilecekleri sınıftan bir kadroya

nakilleri mümkündür.

• Kurum içi naklen atama: Kurum içi naklen

atama konusunda idareye tanınan takdir yetkisi,

kamu yararı ve hizmet gereklerine uygun olarak

kullanılmalıdır. Kurum içi naklen atama,

memurun veya idarenin isteği ile gerçekleşir.

Memurun isteğine bakılmadan yapılan yer

değiştirmelerde “görev” ve “unvan” eşitliğinin

gözetilmesi zorunlu olmamakla birlikte, çalışma

barışının korunması açısından gerekçeli olarak

işlem tesis edilmesi önemli gözükmektedir.

• İstisnai memuriyete atama: Devlet Memurları

Kanunu’ nun atanma, sınavlar, kademe ilerlemesi

ve derece yükselmesine ilişkin düzenlemeleri

dışında, derece aylığı ile atama yapılabilen

memurluklardır. Bunlar DMK md. 59’da tek tek

sayılmıştır. Örneğin; aşağıdaki memurluklar

istisnai memurluk kapsamındadır:

Cumhurbaşkanlığı ile Türkiye Büyük Millet

Meclisinin memurlukları, Bakan Yardımcılıkları,

Savunma Sanayii Müsteşarlığına ait Müsteşar,

Müsteşar Yardımcısı, I. Hukuk Müşaviri, Daire

Başkanı ve Müşavir Avukat kadroları, Toplu

Konut İdaresi Başkanlığına ait Başkan, Başkan

Yardımcısı, Hukuk Müşaviri, Daire Başkanı,

Uzman, Uzman Yardımcısı, Müşavir Avukat ve

Şube Müdürleri, Milli İstihbarat Teşkilatı

memurlukları, Valilikler, Büyükelçilikler,

Elçilikler.

İlk defa veya yeniden ya da yer değiştirme suretiyle; a)

Aynı yerdeki görevlere atananlar atama emirlerinin

kendilerine tebliğ gününü, b) Başka yerdeki görevlere

atananlar, atama emirlerinin kendilerine tebliğ tarihinden

itibaren 15 gün içerisinde o yere hareket ederek belli yol

süresini izleyen iş günü içinde işe başlamak zorundadırlar.

Savaş ve olağanüstü hâllerde bu süre Cumhurbaşkanı

kararı ile kısaltılabilir. Bu süreler; 1-Kanuni izinlerin

kullanılması veya geçici bir görevin yapılması sırasında

başka bir göreve atanan memurlar için iznin veya geçici

görevin bitimi, 2-Hesaplarını, yerlerine gelenlere devir

zorunda bulunan sayman ve sayman mutemetleri için

HUK203U-MEMUR HUKUKU

Ünite 2: Memuriyete Giriş ve Atama İşlemleri

4

devrin sona ermesi, 3-Eski görevlerine devamları

kurumlarınca yazılı olarak tebliğ edilenler için yerlerine

atanan memurların gelmesi veya yeni görev yerlerine

hareketlerinin kurumlarınca tebliği tarihinde başlar.

Bir göreve ilk defa veya yeniden atananlardan belge ile

ispatı mümkün zorlayıcı sebepler olmaksızın 62.

maddedeki süre içinde işe başlamayanların atamaları iptal

edilir ve bunlar bir yıl süreyle devlet memuru olarak

istihdam edilemezler. Bunların belge ile ispatı mümkün

zorlayıcı sebepler nedeniyle göreve başlamama hâli iki ayı

aştığı takdirde atama işlemi atamaya yetkili makamlarca

iptal edilir. Başka yerdeki bir göreve atananlardan 62.

maddedeki süre içinde hareket ederek belli yol süresi

sonunda yeni görevlerine başlamayanlara, eski

görevlerinden ayrılış ve yeni görevlerine başlayış tarihleri

arasında aylık verilmemek şartı ile 10 günlük bir süre daha

verilebilir. Belge ile ispatı mümkün zorlayıcı sebepler

olmaksızın bu süre sonunda da yeni görevlerinde işe

başlamayanlar memuriyetten çekilmiş sayılırlar (DMK

md.63).