MEMUR HUKUKU - Ünite 5: Devlet Memurlarının Ödevleri, Yükümlülükleri ve Yasaklar Özeti :
PAYLAŞ:Ünite 5: Devlet Memurlarının Ödevleri, Yükümlülükleri ve Yasaklar
Ünite 5: Devlet Memurlarının Ödevleri, Yükümlülükleri ve Yasaklar
Giriş
Devlet Memurları Kanunu’nun 1. kısım 2. bölümünde
Devlet memurlarının ödev ve sorumlulukları, 4.
bölümünde ise memurlar için getirilen yasaklar
düzenlenmektedir. Kamu görevlilerinin görevlerini
yürütürken uymaları gereken etik davranış ilkeleri ise
Kamu Görevlileri Etik Kurulu tarafından belirlenmektedir.
Devlet Memurlarının Ödev ve Yükümlülükleri
- Anayasa ve devlete bağlılık: Devlet memurları
görevlerini yerine getirirken anayasaya bağlı
kalmak zorundadır. Anayasa, memurların ve
diğer kamu görevlilerinin “Anayasa ve kanunlara
sadık kalarak faaliyette bulunmakla yükümlü”
olduklarını belirtmiştir (m.129/1). Devlet
Memurları Kanunu, memurların “sadakat”
yemini edeceklerini ve “yemin belgesi”
imzalayacaklarını öngörmektedir.
- Tarafsızlık: Memurlar, görevlerini dil, ırk,
cinsiyet, siyasal düşünce, felsefi inanç, din ve
mezhep ayrımı yapmadan yerine getirmekle
yükümlüdür. Memurlar, herhangi bir siyasi parti
veya kişinin yararını veya zararını hedef tutan bir
davranışta bulunamaz. Görevlerini tarafsız olarak
yerine getirmek zorundadırlar (md.7).
- Emirlere uyma ve hukuka aykırı emir: Memur
üstünün emirlerine, hukuka aykırı emre ilişkin
kurallar saklı kalmak üzere, uymak zorundadır.
Memur üstünden aldığı emri, hukuka aykırı
görürse emri yerine getirmez ve aykırılığı emri
verene bildirir. Üstün emrinde direnmesi, emrini
yazılı olarak tekrarlaması durumunda, memur
emri yerine getirir; emri veren sorumlu olur
(DMK md.11/2). Konusu suç olan emir ise,
hiçbir biçimde yerine getirilmez; yerine getiren
kimse sorumluluktan kurtulamaz (AY md.137/2,
DMK md.11/3). Anayasanın ve ceza hukukunun
temel ilkelerinden olan “cezaların şahsiliği”
temel kuraldır (AY md. 38). Konusu suç teşkil
eden emrin yerine getirilmesi durumunda, sadece
bu emri yerine getiren değil, emri veren de iştirak
hükümlerine göre sorumludur.
- İşbaşında bulunma ve çalışma saatlerine riayet:
Memurlar, günlük çalışma saatlerinde işbaşında
bulunmak ve hizmeti kişisel olarak yürütmekle
görevlidir. Devlet Memurları Kanunu, günlük
çalışma saati saptama yerine, haftalık çalışma
saati saptama yoluna gitmiştir. Buna göre,
memurların haftalık çalışma süresi, cumartesi ve
pazar günleri çalışmamak üzere 40 saattir. Ancak
DMK’ya, özel kanunlara, Cumhurbaşkanlığı
kararnamelerine veya bunlara dayanılarak
çıkarılacak yönetmeliklerle, kurumların ve
hizmetlerin özellikleri dikkate alınmak suretiyle
farklı çalışma süreleri tespit olunabilir.
Cumhurbaşkanı, yurt dışı kuruluşlarda hizmetin
gerektirdiği hallerde, hafta tatilini Cumartesi ve
Pazardan başka günler olarak tespit edebilir
(DMK md. 99). Günün 24 saatinde devamlılık
gösteren hizmetlerde çalışma saat ve usulünün
tesbitine gelince, DMK md. 101’deki düzenleme
şöyledir: “Günün yirmidört saatinde devamlılık
gösteren hizmetlerde çalışan Devlet
memurlarının çalışma saat ve şekilleri
kurumlarınca düzenlenir. Ancak, kadın
memurlara; tabip raporunda belirtilmesi hâlinde
hamileliğin yirmidördüncü haftasından önce ve
her hâlde hamileliğin yirmidördüncü haftasından
itibaren ve doğumdan sonraki iki yıl süreyle gece
nöbeti ve gece vardiyası görevi verilemez.
Engelli memurlara da isteği dışında gece nöbeti
ve gece vardiyası görevi verilemez.”.
- Mal bildiriminde bulunma: Devlet memurları,
kendileriyle eşlerine ve velayetleri altındaki
çocuklarına ait taşınır ve taşınmaz malları, alacak
ve borçları hakkında, özel kanunda yazılı
hükümler uyarınca, mal bildirimi verirler.
- Uyumlu giyinme: Devlet memurları, kanun,
Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ve
yönetmeliklerin öngördüğü kılık ve kıyafet
kurallarına uymak mecburiyetindedirler.
- Resmi belge, araç ve gereçleri iade: Devlet
memurları, görevleri sona erdiğinde, görevle
ilgili belge, araç ve gereçleri geri vermekle
yükümlüdür. Bu yükümlülük, memurların
mirasçılarına da geçmektedir. Memurlar,
görevleri ile ilgili belge, araç ve gereçleri yetki
verilen yerlerin dışına çıkaramayacakları gibi
özel işlerinde de kullanamazlar (DMK md.16).
- Davranış ve iş birliği: Devlet memurları, resmî
sıfatlarının gerektirdiği itibar ve güvene layık
olduklarını hizmet içindeki ve dışındaki
davranışlarıyla göstermek zorundadırlar. Devlet
memurlarının iş birliği içinde çalışmaları esastır
(DMK md. 8).
- Basına bilgi ve demeç verme yasağı: Devlet
memurları, kamu görevleri hakkında basına,
haber ajanslarına veya radyo ve televizyon
kurumlarına bilgi veya demeç veremez. Bu
konuda gerekli bilgi ancak bakanın yetkili
kılacağı görevli, illerde valiler veya yetkili
kılacağı görevli tarafından verilebilir.
Memurlar İçin Konan Yasaklar
• Başka görev alma yasağı: Memur, normal olarak
bir kadro işgal edebilir. Önceki Memur Kanunu
da asaleten iki memuriyetin bir kimse üzerinde
birleşemeyeceği esasını koymuştur. Buna
rağmen, uygulamada ek görev devamlı bir
duruma getirilmiş, hatta bazı kuruluşlarda bir
memur için iki kadro kullanma normal
sayılmıştır. Bu duruma son vermek için Devlet
Memurları Kanunu kural olarak memurlara ikinci
bir görev verilmesini yasaklamıştır. DMK’ye
HUK203U-MEMUR HUKUKU
Ünite 5: Devlet Memurlarının Ödevleri, Yükümlülükleri ve Yasaklar
2
göre, memurlar çok sınırlı biçimde, yasalarda
öngörüldüğü ölçüde ikinci görev üstlenebilir.
• Birlikte çekilme ve grev yasağı: Devlet
memurlarının kamu hizmetlerini aksatacak
şekilde memurluktan kasıtlı olarak birlikte
çekilmeleri veya görevlerine gelmemeleri veya
görevlerine gelip de Devlet hizmetlerinin ve
işlerinin yavaşlatılması veya aksatılması
sonucunu doğuracak eylem ve hareketlerde
bulunmaları yasaktır.
• Siyasi partilere girme yasağı: Devlet Memurları
Kanunu’nda, memurların siyasal partilere
girmeleri, herhangi bir siyasal parti veya kişinin
yararını veya zararını hedef tutan davranışta
bulunmaları yasaklanmıştır.
• Gizli bilgileri açıklama yasağı: Memurlar,
görevlerinden ayrılmış bile olsalar, kamu
hizmetleriyle ilgili gizli bilgileri, yetkili bakanın
yazılı izni olmadıkça açıklayamaz. Devlet sırrına
ilişkin bilgi ve belgeler, 4982 sayılı Bilgi Edinme
Hakkı Kanunu kapsamı dışındadır. Gizli
bilgilerin hukuka aykırı olarak açıklanması
hâlinde ilgililer hakkında DMK md.125’teki
disiplin yaptırımları, cezai ve mali sorumluluk
gündeme gelir. Yetki almadan gizli bilgileri
açıklamak, Devlet memurluğundan çıkarma
yaptırımını gerektiren bir fiildir.
• Dernek kurma ve derneklere üye olma yasağı:
5253 sayılı Dernekler Kanunu da, bazı kamu
görevlilerin dernek kuramayacağını veya bunlar
için kısıtlamalar getirilebileceğini hükme
bağlamıştır. Dernek kurma hakkı başlıklı 3.
maddede “Türk Silâhlı Kuvvetleri ve kolluk
kuvvetleri mensupları ile kamu kurum ve
kuruluşlarının memur statüsündeki görevlileri
hakkında özel kanunlarında getirilen kısıtlamalar
saklıdır.” hükmü yer almaktadır.
• Ayrıldığı kuruma karşı görev alma yasağı:
Memurların görevden ayrıldıktan sonra,
memurluk yetki ve imkânlarının kişisel çıkar için
kullanılmasının önlenmesi amacı ile bazı
önlemler alınmıştır. Görevden ayrılan memurun
belli bir süre, eski kurumuna karşı görev ve iş
alma yasağı bulunmaktadır. Kamu Görevlerinden
Ayrılanların Yapamayacakları İşler Hakkında
Kanunun 2. maddesinde, birinci madde
kapsamına giren yerlerdeki görevlerinden
ayrılanların, ayrıldıkları tarihten önceki iki yıl
içinde hizmetinde bulundukları kuruma karşı,
ayrıldıkları tarihten başlayarak üç yıl süre ile
kurumdaki görevleriyle ilgili görev veya iş
alamayacakları ve taahhüde giremeyecekleri,
komisyonculuk ve temsilcilik yapamayacakları
belirtilmiştir. Memurlar, görevden ayrıldıktan
sonra, görevde iken edindikleri itibar ve güveni
sonradan kişisel çıkarları için kullanmamaları
bakımından bazı yasaklara tabidir. Görevden
ayrılan memur belli bir süre eski kurumuna karşı
iş alamaz ve görev yapamaz. 2531 sayılı Kamu
Görevlerinden Ayrılanların Yapamayacakları
İşler Hakkında Kanunun kapsamı 1. maddesinde
belirtilmiştir.
• Toplu eylem ve hareketlerde bulunma yasağı:
Devlet memurlarının kamu hizmetlerini
aksatacak şekilde memurluktan kasıtlı olarak
(bilerek ve isteyerek) birlikte çekilmeleri veya
görevlerine gelmemeleri veya görevlerine gelip
de Devlet hizmetlerinin ve işlerinin
yavaşlatılması veya aksatılması sonucunu
doğuracak eylem ve hareketlerde bulunmaları
yasaktır (DMK md.26)
• Ticaret ve diğer kazanç getirici faaliyetlerde
bulunma yasağı: Memurlar Türk Ticaret
Kanunu’na göre tacir veya esnaf sayılmalarını
gerektirecek bir faaliyette bulunamaz, ticaret ve
sanayi müesseselerinde görev alamaz, ticari
mümessil veya ticari vekil veya kolektif
şirketlerde ortak veya komandit şirkette
komandite ortak olamazlar (Görevli oldukları
kurumların iştiraklerinde kurumlarını temsilen
alacakları görevler hariç). Memurlar, mesleki
faaliyette veya serbest meslek icrasında
bulunmak üzere ofis, büro, muayenehane ve
benzeri yerler açamaz; gerçek kişilere, özel
hukuk tüzel kişilerine veya kamu kurumu
niteliğindeki meslek kuruluşlarına ait herhangi
bir iş yerinde veya vakıf yükseköğretim
kurumlarında çalışamaz. DMK md. 28 ile
memurların, ortaklarının sınırsız sorumlu olduğu
kolektif şirketlere ortaklığı ve komandit
şirketlerin sınırsız sorumlu ortağı komandite
ortaklığı yasaklanmaktadır. Memurlar şahıs
şirketlerine ortak olamaz. Buna karşılık, anonim
veya limited şirket gibi sermaye şirketlerine ortak
olabilirler fakat bu şirketlerde yönetim kurulu,
denetim kurulu üyesi veya müdür olamaz. Devlet
memurunun, denetimi altında bulunan veya kendi
görevi veya mensup olduğu kurum ile ilgisi olan
bir teşebbüsten, doğrudan doğruya veya aracı
eliyle her ne ad altında olursa olsun bir menfaat
sağlaması yasaktır (DMK md.30).
• Memurun özel hayatıyla ilgili diğer mali
sınırlamalar ve hediyelerin durumu: Devlet
memurlarının doğrudan doğruya veya aracı eliyle
hediye istemeleri ve görevleri sırasında olmasa
dahi menfaat sağlama amacı ile hediye kabul
etmeleri veya iş sahiplerinden borç para
istemeleri ve almaları yasaktır. Kamu Görevlileri
Etik Kurulu, hediye alma yasağının kapsamını
belirlemeye ve en az genel müdür veya eşiti
seviyedeki üst düzey kamu görevlilerince alınan
hediyelerin listesini gerektiğinde her takvim yılı
sonunda bu görevlilerden istemeye yetkilidir.
diğer bir konu ise memurun borçlanması ve
borçlarını ödeyememesidir. Devlet memurları
borçlarını kasten ödemeyerek hakkında yasal
HUK203U-MEMUR HUKUKU
Ünite 5: Devlet Memurlarının Ödevleri, Yükümlülükleri ve Yasaklar
3
yollara başvurulmasına neden olursa kınama
cezası alır.
Kamu Görevlileri Etik Kurulu
5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması ve
Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun
(RG, T. 08.06.2004) uyarınca Kamu Görevlileri Etik
Kurulunun görevi, kamu görevlilerinin uymaları gereken
saydamlık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu
yararını gözetme gibi etik davranış ilkeleri belirlemek ve
uygulamayı gözetmektir. Cumhurbaşkanı, Türkiye Büyük
Millet Meclisi üyeleri, Cumhurbaşkanı Yardımcıları ve
Bakanlar, Türk Silahlı Kuvvetleri ve yargı mensupları ve
üniversiteler hakkında 5176 sayılı Kanun hükümleri
uygulanmaz (5176 s. Kanun md. 1).
Cumhurbaşkanı, 5176 sayılı Kanun kapsamındaki
konularda her türlü kararı almak ve uygulamak üzere;
Bakanlık görevi yapmış olanlar arasından bir üye, il
belediye başkanlığı yapmış olanlar arasından bir üye,
Yargıtay, Danıştay, Sayıştay üyeliği görevlerinden
emekliye ayrılanlar arasından üç üye, müsteşarlık,
büyükelçilik, valilik, bağımsız ve düzenleyici kurul
başkanlığı görevlerinde bulunmuş veya bu görevlerden
emekliye ayrılanlar arasından üç üye, üniversitelerde
rektörlük veya dekanlık görevlerinde bulunmuş öğretim
üyeleri veya bunların emeklileri arasından iki üye, kamu
kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında en üst kademe
yöneticiliği yapmış olanlar arasından bir üye olmak üzere
toplam on bir üyeyi biri başkan olmak üzere seçer ve atar.
Üyelerin görev süresi dört yıldır.
Kurulun görevlerine gelince, Kurul, kamu görevlilerinin
görevlerini yürütürken uymaları gereken etik davranış
ilkelerini hazırlayacağı yönetmeliklerle belirlemek, etik
davranış ilkelerinin ihlal edildiği iddiasıyla resen veya
yapılacak başvurular üzerine gerekli inceleme ve
araştırmayı yaparak sonucu ilgili makamlara bildirmek,
kamuda etik kültürünü yerleştirmek üzere çalışmalar
yapmak veya yaptırmak ve bu konuda yapılacak
çalışmalara destek olmakla görevli ve yetkilidir (5176
sayılı Kanun md. 3).
5176 sayılı Kanun kapsamındaki kamu kurum ve
kuruluşlarında etik davranış ilkelerine aykırı uygulamalar
bulunduğu iddiasıyla en az genel müdür veya eşit
seviyedeki kamu görevlileri hakkında Kurula
başvurulabilir. Hangi unvanların genel müdür eşiti
sayılacağı kurum ve kuruluşların teşkilat yapısı ve
yürüttükleri hizmetlerin niteliği dikkate alınarak Kurul
tarafından belirlenir. Diğer kamu görevlilerinin, etik
davranış ilkelerine aykırı uygulamaları bulunduğu
iddiasıyla yapılacak başvurular, ilgili kurumların yetkili
disiplin kurullarında, Kurul tarafından çıkarılan
yönetmeliklerde belirlenen etik davranış ilkelerine
aykırılık olup olmadığı yönünden değerlendirilir.
Değerlendirme sonucu alınan karar, ilgililere ve başvuru
sahibine bildirilir. Kurul, başvurular hakkındaki inceleme
ve araştırmasını etik davranış ilkelerinin ihlal edilip
edilmediği çerçevesinde yürütür. Kurul, kendisine şikâyet
veya ihbar yoluyla ulaşan başvurular üzerine yapacağı
inceleme ve araştırmayı en geç üç ay içinde
sonuçlandırmak zorundadır. Kurul, inceleme ve araştırma
sonucunu ilgililere ve Cumhurbaşkanlığı ve Çalışma,
Sosyal Hizmetler ve Aile Bakanlığı Makamına yazılı
olarak bildirir.