Ünite 6: Memurların Maaş Rejimleri, Yükselmeleri, Yer Değiştirmeleri, Kadronun

Kaldırılması ve Personel Başarı Değerlendirmesi

Giriş

Memur hukuku çerçevesinde bu özette öncelikle aylık

kavramı tanımlanarak memurun maaş rejimi

açıklanmakta, ardından sırasıyla memurların yükselmeleri,

yer değiştirmeleri, kadronun kaldırılması ve personel

başarı değerlendirmesi başlıkları altında değerlendirmelere

yer verilmektedir.

Memurların Maaş Rejimi

Maaşa hak kazanabilmek için memurun işe başlaması

gerekir. Devlet Memurları Kanunu’ nun 147. maddesinde

aylık terimi tanımlanmaktadır. Aylık, DMK’ya tabi

kurumlarda görevlendirilen memurlara hizmetlerinin

karşılığında, kadroya dayanılarak ay itibariyle ödenen

parayı ifade etmektedir. DMK’nın 165. maddesi gereğince

memur olarak atananlar göreve başladıkları günden

itibaren aylığa hak kazanırlar. Aylığın dışındaki

ödemelerin pek çoğunun “görevin fiilen yapılması” şartına

ve “göreve” bağlı olarak ödendiği ve “kazanılmış hak”

niteliğinde olmadığı düşünülürse, bu ödemelerin esasta

istikrar arz etmediği ve güvence unsuru olmadığı görülür.

• Ücretlerde açıklık ilkesi: Ücret açıklığı, ücretin

aleniliğini sağlamak için, memura ödenen para ve

yan ödemelerin tam bir açıklıkla belirlenmesini

ifade eder.

• Ücretlerde denklik ilkesi: Ücretlerde denklik

ilkesi, mali haklar yönüyle kamu personeline

benzer bir rejim uygulanması anlamına gelir. 657

Sayılı Devlet Memurları Kanunu’ nda da esas

alınan kriterlere göre ücretin (kamu personeline

yapılan ödemelerin) tespitinde;

a) Emeğin niteliği (yetenek, eğitilmişlik,

liyakat),

b) Emeğin sarf edildiği iş ve hizmetin

ağırlığı, önemi, sorumluluğu, tehlikesi,

c) Ortaya konan olağan görev, olağanüstü

başarı,

d) İçinde bulunulan tabii, sosyal ve coğrafi

şartlar gibi faktörler dikkate alınır.

• Gösterge tablosu: Devlet memurları 15 derecelik

bir gösterge içerisinde istihdam edilirler (DMK

md.43). Aylık gösterge tablosunda her derecenin

başlangıç ve bitişini gösteren sayılar ve ara

kademeler yer alır. Buna göre, bir memurun en az

ve en çok aylık dereceleri kural olarak

öğreniminin türü ve süresine göre belirlenir.

Örneğin, lise öğrenimi yapmış olanlar 13.

dereceden başlayıp en fazla 3. dereceye kadar

yükselebilirler. Yükseköğrenim yapmış olanlar

ise ayrık düzenleme olmayan hâllerde 10. veya 9.

dereceden (2-3 yıl sureli yükseköğrenim

bitirenler 10., 4-6 yıl sureli yükseköğrenim

bitirenler 9. dereceden) başlayıp 1. dereceye

kadar yükselebilirler (DMK md. 36). Kanun’da

öngörülen bütün sınıflara DMK md. 43’de yer

alan aylık gösterge tablosu uygulanmaktadır.

Gösterge tablosunda her derecenin başlangıç ve

bitimini gösteren sayılar ve kademeler yer

almaktadır.

• Değişen katsayı: Katsayı, memurların aylık

tutarlarının hesaplanmasında, gösterge rakamıyla

çarpılmak üzere saptanan bir sayıdır. Aylık

gösterge tablosunda yer alan rakamlar ile ek

gösterge ve kıdem aylığı gösterge rakamlarının

aylık tutarlarına çevrilmesinde uygulanacak aylık

katsayısı ile memurluk taban aylığı göstergesine

uygulanacak taban aylık katsayısı üçer ve altışar

aylık dönemler itibariyle uygulamak için Genel

Bütçe Kanunu ile saptanır. Ancak, mali yılın 2.

yarısında, ülkenin ekonomik gelişmesi, genel

geçim koşulları ve Devletin parasal olanakları

göz önünde tutularak, Cumhurbaşkanı anılan

katsayıları yılın 2. yarısının tümünde ya da üçer

aylık dönemlerde uygulanmak üzere

değiştirmeye yetkilidir. (DMK md. 154/1)

• Ek gösterge, taban aylığı, kıdem aylığı: Ek

göstergeler, memurun sınıf, unvan ve derecesi

dikkate alınarak saptanmaktadır. Aylık gösterge

sistemi esasen öğrenim ve kıdeme dayandığı için,

hizmetle ilişkisi zayıf kalmış ve ek gösterge

yoluyla bu eksiklik giderilmeye çalışılmıştır. Ek

göstergeler başlangıçta genel idare hizmetleri

sınıfı için öngörülmüş, ancak zamanla diğer

sınıflara da yayılmıştır. Ek göstergeler ile Devlet

Memurları Kanunu’nda zaman zaman yapılan

değişiklikler sonucu tek ücret ve açık ücret ilkesi

bozulmuştur. Memur aylıklarının

hesaplanmasında 1000 gösterge rakamının

katsayı ile çarpılması sonucu bulunacak miktara

“taban aylığı”, hizmet yıllarına göre değişen

göstergelerin katsayı ile çarpılması sonucu

bulunacak miktara da “kıdem aylığı” denir.

• Yan ödemeler, zam ve tazminatlar: Bunlar ücret

sisteminin bir parçası hâline gelmiş olan çeşitli

zam ve tazminatlardır. Örneğin, iş güçlüğü

zammı, iş riski zammı, eleman temininde güçlük

zammı, mali sorumluluk zammı, özel hizmet

tazminatı, eğitim ve öğretim tazminatı, din

hizmetleri tazminatı, emniyet hizmetleri

tazminatı, mülki idare amirliği özel hizmet

tazminatı, denetim tazminatı, adalet hizmetleri

tazminatı gibi (DMK md. 152). Yine maktu

(belirli) olan yabancı dil tazminatı da vardır.

Memurların Yükselmeleri

• Kademe ilerlemesi: Görev ve unvanında

değişiklik olmaksızın memurun belirli bir hizmet

süresine bağlı olarak aylıkça ilerlemesine “yatay

ilerleme” ya da “kademe ilerlemesi” denir.

Koşulları yerine getiren her memurun kademe

ilerlemesi yasal hakkı olup, bu konuda idarenin

takdir yetkisi olmayıp, bağlı yetki söz konusudur.

HUK203U-MEMUR HUKUKU

Ünite 6: Memurların Maaş Rejimleri, Yükselmeleri, Yer Değiştirmeleri, Kadronun

Kaldırılması ve Personel Başarı Değerlendirmesi

2

• Derece yükselmesi: Derece yükselmesi ile

memurun mali hakları, görev ve sorumluluğu

artar. Derece yükselmesi yapılabilmesi için:

a. Üst dereceden boş bir kadronun

bulunması,

b. Derecesi içinde en az 3 yıl ve bu

derecenin 3’üncü kademesinde 1 yıl

bulunmuş,

c. Kadronun tahsis edildiği görev için

öngörülen nitelikleri elde etmiş olmak

gerekir.

Memurların Yer Değiştirmesi ve Kadronun

Kaldırılması

Kamu kurum ve kuruluşları; atama, yer değiştirme,

görevde yükselme, unvan değişikliği ve Devlet Personel

Başkanlığınca belirlenecek diğer personel hareketlerini

bildirmek zorundadır. Kadrosu kaldırılan memurlar da,

kurumlarında atama imkânı bulunmaması hâlinde aynı

süre içinde başka bir kurumdaki kadrolara atanmak üzere

Devlet Personel Başkanlığına bildirilir. DMK md. 231’in

uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar ile istisna tutulacak

kamu kurum ve kuruluşları Cumhurbaşkanınca belirlenir.

• Yer değiştirme(nakil) kavramı ve benzer

müesseseler: Naklen atama ile idari işlemlerin

maddi tasnifi yönünden şart-tasarruf ya da koşul

(durum) işlem tesis edilmiş olur. Yani, nakledilen

memur nakil işlemiyle atandığı yeni görevin

önceden mevzuat hükümleriyle tespit edilmiş hak

ve yükümlülüklerine dâhil edilir. Nakil işleminin

amacı, ilke olarak kamu hizmetinin iyi işlemesi,

idarenin fonksiyonlarını rasyonel ve verimli

olarak yerine getirmesi olup, bu yönüyle kamu

yararına yönelik olmalıdır. Memurun görevinin

ya da görev yerinin değiştirilmesi, kural olarak,

kadro değişikliği yoluyla olur. Ancak, gerek bir

kısım mevzuatta, gerekse mevzuatta yer

almamakla birlikte yargısal içtihatlarla kabul

edilen geçici görevlendirme, görevlendirme,

vekaleten atama, ikinci görev gibi bazı işlemlerle

memurun asıl kadrosunda değişiklik

yapılmamakla birlikte, fiilen yaptığı görevinde

değişiklik yapılabilmekte ya da kadro görevinin

yanında ek bazı görevler de verilebilmektedir.

• Hizmet bölgeleri ve bölgelerdeki zorunlu

çalışma süreleri: Türkiye’nin ekonomik, sosyal,

kültürel ve ulaşım şartları yönünden benzerlik ve

yakınlık gösteren illeri gruplandırılarak,

gelişmişlik sırasına göre 6 hizmet bölgesine

ayrılmıştır. Zorunlu yer değiştirmeye tabi

personel ve en az iki yıl olmak üzere hizmet

bölgelerindeki zorunlu çalışma süreleri,

bölgelerin özellikleri, teşkilat yapısı, hizmetin

ülkenin her yerine etkin olarak götürülebilmesi

ve diğer hizmet gerekleri göz önünde

bulundurulmak suretiyle kamu kurum ve

kuruluşlarınca tespit edilir.

• Yer değiştirme suretiyle atanma dönemleri: Yer

değiştirme sureti ile atanmalar her yılın Haziran-

Eylül döneminde yapılır. Ancak, iş mevsimi bu

dönemi kapsayan hizmetler için Mart ve Ekim

ayları esas alınır.

• Yer değiştirme suretiyle atanmalarda göz

önünde bulundurulacak hususlar: Kurumlarda

yer değiştirme suretiyle atanmalar; hizmetlerin

gereklerine, özelliklerine, Türkiye’nin ekonomik,

sosyal, kültürel ve ulaşım şartları yönünden

benzerlik ve yakınlık gösteren iller

gruplandırılarak tespit edilen bölgeler arasında

adil ve dengeli bir sistem içinde yapılır.

• Zorunlu hizmet süresi tamamlanmadan

yapılabilecek yer değiştirmeler: Hizmetin gereği

olarak (Yönetmeliğin 11. maddesinde belirtilen

nedenlerle) ya da memurun isteği üzerine

(Yönetmeliğin 12. maddesinde belirtilen

nedenlerle), zorunlu çalışma süreleri

tamamlanmadan yer değiştirme suretiyle atanma

yapılabilir.

• Hizmetin gereği olarak yapılabilecek yer

değiştirmeler: Haklarında adli veya idari bir

soruşturma yapılmış ve bu soruşturma sonucunda

o yerde kalmasında sakınca görülmüş olan

memurun hizmet bölgelerindeki ve/veya hizmet

alanlarındaki zorunlu çalışma sürelerini

tamamlamadan ve yer değiştirme suretiyle

atanma dönemi beklenmeksizin hizmetin gereği

olarak yer değiştirme suretiyle ataması

yapılabilir.

• Memurun isteği üzerine yapılabilecek yer

değiştirmeler: Sağlık, aile birliği ve can

güvenliği mazeretlerinin belgelendirilmesi

hâlinde, hizmet bölgelerindeki ve/veya hizmet

alanlarındaki zorunlu çalışma süreleri

tamamlanmadan memurun isteği üzerine yer

değiştirme suretiyle ataması yapılabilir.

• Zorunlu çalışma süresinin doldurulması:

Memurun bulunduğu hizmet bölgesinde zorunlu

çalışma süresini doldurmasına rağmen, atanacağı

bölgede kadro bulunmaması nedeniyle atamanın

yapılamaması hâllerinde bulunduğu hizmet

bölgesinde zorunlu çalışma süresinden fazla

geçen süreler, (1. Bölge hariç) bir üst bölgedeki

zorunlu çalışma süresinden indirilir.

• Atamalarda hizmet bölgesi: Aşağıda belirtilen

durumlarda kadro imkânları göz önünde

bulundurulmak suretiyle;

a. İlk kez Devlet Memurluğuna asaleten

atananların,

b. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’ nun

1. maddesi uyarınca bir sınıftan başka bir

sınıfa geçen memurların,

c. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’ nun

1. maddesi uyarınca bir kurumdan başka

bir kuruma naklen atanan memurların,

HUK203U-MEMUR HUKUKU

Ünite 6: Memurların Maaş Rejimleri, Yükselmeleri, Yer Değiştirmeleri, Kadronun

Kaldırılması ve Personel Başarı Değerlendirmesi

3

d. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun

1. maddesi uyarınca tekrar memurluğa

dönmek isteyenlerin, hangi hizmet

bölgesinde göreve başlayacakları

kurumlarınca belirlenir.

• Bölge hizmetinden sayılacak süreler: Memurun

kadrosunun bulunduğu yerin bölge hizmetinden

sayılacak süreler aşağıda gösterilmiştir.

a. 657 sayılı Kanun’ un 102., 103. ve 104.

maddelerinde öngörülen izinlerin tamamı ile

1. maddesi gereğince verilen izinlerin

toplamının altı ayı geçmeyen kısmı.

b. Görevden uzaklaştırılan ve görevleri ile

ilgili olsun veya olmasın herhangi bir suçtan

tutuklanan veya gözaltına alınan memurların

657 sayılı Kanun’ un 143. maddesinde

sayılan durumların gerçekleşmesi hâlinde bu

sürelerin tamamı.

c. Yılda toplam 90 günü geçmeyen geçici

görev süreleri.

d. Hizmet içi eğitimde başarılı geçen sürelerin

tamamı. Yılda toplam 90 günü aşan geçici

görev süreleri, aynı unvanda aday memur

olarak geçen süreler ile başka yerdeki bir

görevin 657 sayılı Kanun’ un 86. maddesi

uyarınca memura vekaleten gördürülmesi

hâlinde bu sürelerin tamamı geçirildiği yerin

bölge hizmetinden sayılır.

• Karşılıklı olarak yer değiştirme: DMK’de,

memurların isteğine bağlı olan bir yer değiştirme

şekli öngörülmüştür. Aynı kurumun başka başka

yerlerde bulunan aynı sınıftaki memurları

karşılıklı olarak yer değiştirme suretiyle

atanmalarını isteyebilirler. Ancak, bu isteğin

yerine getirilmesi, taleplerin her iki kurumun

atamaya yetkili amirlerince uygun bulunmasına

bağlıdır (DMK md.73).

• Memurların bir kurumdan diğer bir kuruma

nakilleri: Memurların DMK’ye tabi kurumlar

arasında, kurumların uygun bulmaları ile

kazanılmış hak dereceleri üzerinden veya DMK

md.68’deki esaslar çerçevesinde derece

yükselmesi suretiyle bulundukları sınıftan veya

öğrenim durumları itibarıyla girebilecekleri

sınıftan, bir kadroya nakilleri mümkündür.

DMK’ye bağlı kurumlar, DMK md.1/1’de

sayılmıştır. DMK’ye bağlı olmayan kurumlar ise,

aynı maddenin 3’üncü fıkrasında sayılmıştır.

Bunun dışında DMK’ye bağlı olmadıkları hâlde,

kendi personel yasaları çıkmadığından ek geçici

maddelerle bu yasaya geçici olarak bağlanan

kurumlar da sözü edilen ek geçici maddelerde

sayılmıştır. DMK’ye bağlı olmayan kurumlarda

görevli memurların, bu yasaya bağlı kurumlardan

herhangi birisine atanma suretiyle nakilleri 74.

maddenin son fıkrası ile sağlanmıştır.

• Sınıf değişikliği suretiyle atama: Memurların

eşit dereceler arasında veya derece yükselmesi

suretiyle sınıf değiştirmeleri mümkündür. Bu

şekilde sınıf değiştireceklerin geçecekleri sınıf ve

görev için bu Kanunda, kuruluş kanunlarında

veya Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinde

belirtilen niteliklere sahip olmaları şarttır. Bu

durumda sınıfları değişenlerin eski sınıflarının

derecesinde elde ettikleri kademelerde

geçirdikleri süreler yeni sınıflardaki

derecelerinde dikkate alınır. Kurumlar,

memurlarını meslekleri ile ilgili sınıftan, genel

idare hizmetleri sınıfına veya genel idare

hizmetleri sınıfından meslekleri ile ilgili sınıfa

görev ve unvan eşitliği gözetmeden kazanılmış

hak aylık dereceleriyle atayabilirler.

• Memurların kurumlarınca görevlerinin ve

yerlerinin değiştirilmesi: Kurumlar, görev ve

unvan eşitliği gözetmeksizin kazanılmış hak

dereceleriyle, memurları, bulundukları kadro

derecelerine eşit veya daha üst dereceden kurum

içinde aynı veya başka yerdeki diğer kadrolara

atayabilirler.

• Kadronun kaldırılması: “Kadrosu kaldırılan

memurlar, en geç altı ay içinde kendi

kurumlarında niteliklerine uygun bir kadroya

atanırlar. Bu memurlar, kurumlarında atama

imkânı bulunmaması hâlinde aynı süre içinde

başka bir kurumdaki kadrolara atanmak üzere

Devlet Personel Başkanlığına bildirilir. Bunlar,

atama işlemi yapılıncaya kadar kurumlarında

niteliklerine uygun işlerde çalıştırılır ve yeni bir

kadroya atanıncaya kadar eski kadrolarına ait

mali haklardan ve sosyal yardımlardan

yararlanmaya devam ederler.

Personel Başarı Değerlendirmesi

Günümüzde DMK’da yer alan sicil uygulaması

kaldırılmıştır. Bununla birlikte memurun özlük dosyasında

memurun mesleki bilgileri, mal bildirimleri, varsa

inceleme, soruşturma, denetim raporları, disiplin cezaları

ile ödül ve başarı belgesi verilmesine ilişkin bilgi ve

belgeler yer almaktadır.

• Sicil kavramı: Sözlük anlamıyla sicil iki anlama

gelir. İlki, memurların durumu için tutulan dosya,

ikincisi resmi vesikaların kaydedildiği kütüktür.

Sicil tutulmasında amaç, personelin yeteneklerini

kullanabileceği ve geliştirebileceği bir istihdam

ortamı yaratmak, personelin kurumuna katkısını

ve örgüt içi iletişimini artırmaktır.

• Personel başarı değerlendirmesinde farklı

yaklaşımlar: Personel başarı değerlemesine

ilişkin çağdaş sistemler yalnızca personelin belirli

bir dönemdeki performansının iş gereklerine,

görev tanımlarına ve performans standartlarına

uygunluk derecesini belirlemeye hizmet etmekle

kalmayıp aynı zamanda personelin gelecekte

HUK203U-MEMUR HUKUKU

Ünite 6: Memurların Maaş Rejimleri, Yükselmeleri, Yer Değiştirmeleri, Kadronun

Kaldırılması ve Personel Başarı Değerlendirmesi

4

göstereceği gelişme düzeyi hakkında da bir

yargıya varmayı amaçlar. Gerçekçi yaklaşım,

kişilik faktörü büsbütün ihmal edilmeksizin

mesleğin veya yapılan işin niteliğine göre

ilgilinin başarı derecesinin saptanmasına ağırlık

vermek olabilir.

• Memur bilgi sistemi ve özlük dosyası: 2011

yılında yeniden düzenlenen DMK md.109;

“Memurlar, Türkiye Cumhuriyeti kimlik

numarası esas alınarak kurumlarınca tutulacak

personel bilgi sistemine kaydolunurlar. Her

memur için bir özlük dosyası tutulur. Özlük

dosyasına, memurun mesleki bilgileri, mal

bildirimleri; varsa inceleme, soruşturma, denetim

raporları, disiplin cezaları ile ödül ve başarı

belgesi verilmesine ilişkin bilgi ve belgeler

konulur. Memurların başarı, yeterlik ve

ehliyetlerinin tespitinde, kademe ilerlemelerinde,

derece yükselmelerinde, emekliye ayrılmalarında

veya hizmetle ilişkilerinin kesilmesinde, hizmet

gerekleri yanında özlük dosyaları göz önünde

bulundurulur.

• Başarı, üstün başarı değerlendirmesi ve ödül:

“Görevli oldukları kurumlarda olağanüstü gayret

ve çalışmaları ile emsallerine göre başarılı görev

yapmak suretiyle kamu kaynağında önemli

ölçüde tasarruf sağlanmasında, kamu zararının

oluşmasının önlenmesinde ve önlenemez kamu

zararlarının önemli ölçüde azaltılmasında,

kamusal fayda ve gelirlerin beklenenin üzerinde

artırılmasında veya sunulan hizmetlerin etkinlik

ve kalitesinin yükseltilmesinde somut olaylara ve

verilere dayalı olarak katkı sağladıkları tespit

edilen memurlara, merkezde bağlı veya ilgili

bakan, illerde valiler, ilçelerde kaymakamlar

tarafından başarı belgesi verilebilir. Türk Silahlı

Kuvvetlerinde görevli Devlet memurları için

Milli Savunma Bakanı bu yetkisini devredebilir.

Üç defa başarı belgesi alanlara üstün başarı

belgesi verilir. Üstün başarı belgesi verilenlere,

merkezde bağlı veya ilgili bakan ve illerde valiler

tarafından uygun görülmesi hâlinde en yüksek

Devlet memuru aylığının (ek gösterge dâhil) %

200’üne kadar ödül verilebilir.