Ünite 2: Menkul Kıymet Yatırımlarında Bilgi Kullanımı

Bilgi

Bilgi, öğrenme, araştırma veya gözlem yolu ile çaba sarf edilerek veya çaba sarf edilmeksizin dışarıdan ulaşılan olguların bütününü kapsamaktadır.

Bilginin temel özellikleri şu şekildedir:

• Yenilik: Alana yeni ve önemli bilgilerin eklenmesi
• Doğrulama: Var olan bilgiyi tasdik ederek güven duygusunu artırması
• Miktarının artması: Mevcut olan bilgilere yenilerinin eklenmesi
• Düzeltici olması: Eski veya yanlış bilgileri düzeltmesi.

Bilgi türleri şu şekilde sınıflandırılır:

• Gündelik Bilgi: Duyu organları aracılığıyla elde edilen, tecrübeye ve gözlemlere dayanan sübjektif bilgilerdir.
• Teknik Bilgi: Temel ihtiyaçları karşılamak üzere, günlük yaşamı kolaylaştırmada yarar sağlayan bilgilerdir.
• Sanat Bilgisi: Duyguya ve sezgiye dayanan, yönelinen nesneye ilgiden doğan bilgidir.
• Manevi Bilgi: Tanrı ve insanın konumu hakkındaki dogmatik bilgidir.
• İstenmeyen Bilgi: Kişiye yarar sağlamayan ve geçici şekilde gelişigüzel edinilen bilgidir.
• Felsefi Bilgi: İnsanın, evrenin yapısı hakkında gözlemlerine dayanarak düşünmesi sonucu ortaya çıkan sübjektif ve eleştirici bilgidir.
• Bilimsel Bilgi: Akıl yürütme ve bilimsel yöntemlerle elde edilen nesnel ve evrensel bilgidir.

Finansal Bilgi ve Kaynakları

Finansal bilgi; bir şirketin finansal durumu ve faaliyet sonuçları ile ilgili, para ile ifade edilen ve bağımsız denetimden geçirilerek, ilgililere şirketin finansal tablo, raporlar ve özel durum açıklaması şeklinde sunulan bilgidir. Her bireyin finansal bilginin ne olduğunu, nasıl okunması ve yorumlanması gerektiğini bilmesi gerekir.

Finansal tablo türleri şöyle sıralanabilir:

• Bilanço
• Gelir Tablosu
• Satışların Maliyeti Tablosu
• Fon Akım Tablosu
• Nakit Akım Tablosu
• Kar dağıtım Tablosu
• Öz Kaynak Değişim Tablosu

Diğer finansal bilgi kaynakları ise şunlardır:

• Kamu kurum ve kuruluşları (SPK, KAP, Borsa İstanbul, BDDK vb.) tarafından yayımlanan belgeler ve raporlar
• Finansal hizmet sağlayan şirketler tarafından sunulan raporlar (Standard & Poor’s, Moody’s, Morgan Stanley, Goldman Sachs, JP Morgan vb.)
• İş ve finans dünyasına ilişkin dergiler (Forbes, Ekonomist, Fortune vb.) ve gazeteler (The Wall Street Journal)
• Günlük gazetelerin ekonomi bölümleri
• Televizyon
• İnternet kaynakları
• Akademik yayınlar.

Finansal Raporların Kullanıcıları

İlgili kişilere bir organizasyonun finansal durumu ve performansına ilişkin bilgileri aktaran raporlar, finansal rapor olarak tanımlanmaktadır. Finansal raporları kullanan pek çok grup bulunmaktadır.

• Yatırımcılar: Şirket hisselerine yatırım yapan bireysel ve kurumsal yatırımcılar sermaye kazancı elde etmek için
• Çalışanlar: Mevcut görevlerinin devamlılığı ve güvenilirliğini denetlemek ve çalıştıkları kurumun kârlılığına göre ücret taleplerini belirlemek için
• Bankalar gibi fon sağlayıcı kurumlar: borç verdikleri şirketlerin faiz ve anapara ödemelerini gerçekleştirip gerçekleştiremeyeceklerini belirlemek için
• Tedarikçiler: ödemelerin zamanında yapılacağından emin olmak için
• Müşteriler: satın aldıkları ürünlerin devamlılığı konusunda emin olabilmek için
• Kamu kurumları: resmi işlemler için
• Gazeteciler: finansal raporları takip ederek ekonomin genelini, sektörlere ilişkin gelişmeleri veya bir işletmenin durumunu analiz etmek için
• Halkın içinden pek çok farklı kişi: örneğin öğrenciler çalışmalarında kullanmak için veya yerel halk işletmedeki veya iş çevrelerindeki değişimlerin etkilerini analiz etmek için

finansal raporları takip edebilmektedir.

Finansal Bilgilerin Kalitesi

Anlaşılabilirlik: finansal tablolarda yer alan bilgilerin açık, tam ve anlaşılır olması gerekmektedir.

İhtiyaca Uygunluk ve Önemlilik: Özellikle geçmiş, şimdiki ve gelecekteki olayların değerlendirilmesine bağlı olarak finansal bilginin ihtiyaca uygunluğu ele alınmaktadır.

Güvenirlilik: İşlem ve olayları kanıtlanabilir şekilde, doğru olarak gösteren ve tarafsızlık gözetilerek tam olarak sunulan finansal bilgiler güvenilir kabul edilir. Bir finansal bilginin güvenilir olması için doğru gösterim, kanıtlanabilirlik, tarafsızlık ve tam açıklama şartlarını taşıması gerekmektedir.

• Doğru gösterim: işlem ve olayların finansal tablolarda gerçek durumu belirtir şekilde olmasını ifade eder.
• Kanıtlanabilirlik: Aynı ölçme yöntemlerini kullanan farklı yatırımcıların önemli düzeyde benzer sonuçlar elde edilebilmesini ifade eder.
• Tarafsızlık: Finansal bilgilerin, karar sürecini belirli bir yönde etkilemeyi amaçlamaksızın sunulması gerekmektedir.
• Tam Açıklama: Tam açıklamanın sağlanması için gerekli bilgiler mümkün olduğu ölçüde muhasebe kayıtlarından üretilip raporlanmalı, aksi durumlarda ise muhasebe kayıtları dışında belirlenen bilgiler, dipnot ve açıklamalarda gösterilmelidir.

Zamanlama: Finansal bilgilerin gecikmeli olarak iletilmesi veya iletilmemesi, yatırım kararı sürecini olumsuz yönde etkileyeceği için finansal tabloların kamuya hızla ve zamanında açıklanması gerekmektedir.

Tek Düzenlik: Finansal bilginin sunulmasında, aynı prosedür, değerleme, sınıflandırma, metot ve raporlama biçimlerini kullanan farklı işletmelerin benzer çıktılar üretmesini ifade etmektedir.

Asimetrik Bilgi ve Gürültü

Bir piyasada sözleşme yapan tarafların sözleşmeye konu olan varlık hakkında sahip oldukları bilgi düzeyine göre simetrik-asimetrik bilgi durumu ortaya çıkmaktadır. Simetrik bilgi; tarafların sözleşmeye konu olan varlık hakkında aynı bilgiye sahip olmalarını, asimetrik bilgi ise taraflardan birinin diğerine göre daha fazla bilgiye sahip olma durumunu ifade etmektedir.

Etkin Piyasa

Etkin piyasalar hipotezi, finansal varlıkların var olan tüm bilgiyi yansıttığını, yeni bir bilgi gelmesi hâlinde ise bu durumun hızla fiyatlara yansıdığını savunmaktadır. Bu bağlamda var olan bilgi, fiyatlara eksiksiz olarak yansıdığı için normalin üzerinde getiri elde etmek mümkün değildir.

Etkin piyasalar hipotezinin dayandığı varsayımlar:

• Piyasada yer alan taraflar rasyonel davranırlar ve karlarını maksimize etmeyi amaçlarlar.
• Piyasada çok sayıda alıcı ve satıcı bulunmaktadır ve buna bağlı olarak hiçbiri piyasayı tek başına etkileyecek güce sahip değildir.
• Piyasada vergi ve işlem maliyetleri yoktur.
• Piyasada yer alan taraflar, bilgiye maliyetsiz olarak aynı anda erişebilirler.
• Piyasaların kurumsal yapısı gelişmiştir ve istikrarlı şekilde çalışmaktadır.

Etkinlik türleri

Zayıf Formda Piyasa Etkinliği: Piyasada yer alan tüm alıcı ve satıcılar, geçmişteki fiyat bilgilerine tam olarak sahiptir. Bu nedenle söz konusu piyasada geçmiş bilgilerini kullanarak ortalamanın üzerinde bir getiri sağlamak mümkün değildir.

Yarı Güçlü Formda Piyasa Etkinliği: Zayıf formda etkinlikte olduğu gibi, tüm alıcı ve satıcılar mali tablolar, fiyat kazanç oranları, makroekonomik göstergeler gibi kamuya açıklanan bilgilere tam olarak ulaştığı için söz konusu bilgileri kullanarak ortalamanın üzerinde bir getiri sağlamak mümkün değildir.

Güçlü Formda Piyasa Etkinliği: Menkul kıymetlere ait kamuya açıklanan ve kamuya açıklanmayan tüm özel bilgilerin cari fiyatlara yansıdığı piyasa türüdür.

Asimetrik Bilgi Sorununa Yol Açan Faktörler

Faiz oranlarının yükselmesi: Faiz oranlarının yükselmesi, para arzının azalmasına bağlı olarak ters seçim sorununa yol açabilmektedir.

Bilançoların bozulması: Finansal kurumlar, yaşanan finansal sorunlara bağlı olarak sermaye yeterliliklerini kaybetmeleri durumunda finansal piyasaları kredilendirmeyi azaltabilirler ya da sermaye artırımını tercih ederler.

Menkul kıymet borsalarının çökmesi: Şirketlerin uzun süreli fon ihtiyaçlarını karşıladığı menkul kıymet borsalarının çökmesi durumunda hem şirketlerin piyasa değeri azalır hem de likidite sorunu baş gösterir.

Ekonomik belirsizliklerin artış göstermesi: Enflasyon veya faiz oranların artması, bütçe açığı, işsizlik vb. sorunlar nedeniyle ekonomide belirsizliklerin artması durumunda asimetrik bilgi sorunu ortaya çıkar ve finansal piyasalarda yer alan tarafların karar vermeleri zorlaşır.

Asimetrik Bilgi Sonucu Ortaya Çıkan Problemler

Ters Seçim: asimetrik bilgi nedeniyle alternatifler arasında aslında tercih edilmeyecek olanın seçilmesini ifade eder. Bu durumda düşük kaliteli varlıkların, yüksek kaliteli varlıkları piyasadan dışlamasına bağlı olarak fiyat ve kalite düşmektedir.

Ahlaki Tehlike: sözleşme taraflarından biri, sahip olduğu bilgiyi saklayarak karşı taraftan elde ettiği kaynağı bireysel kazancı için istismar etmektedir.

Temsilcilik Sorunu: Sözleşme taraflarından birinin bazı işlemlerin ve faaliyetlerin gerçekleştirilmesi için başka bir kişiye yetki vermesi, diğer ifade ile vekil ataması sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bunun temel nedeni ise her bireyin kendi kişisel çıkarını ön plana almasına bağlı olarak asil ve vekil çıkarlarının çatışmasıdır.

Gürültücüler (Noise Traders)

Son yıllarda iki yatırımcı tipi olduğu yönünde bir yaklaşım kabul görmektedir.

1. Rasyonel yatırımcılar: bu tip yatırımcılar kararlarında sahip oldukları bilgiyi kullanırlar.
2. İrrasyonel yatırımcılar: yatırım kararlarında bilgiyi kullanmayan ve gürültü tacirleri olarak isimlendirilen yatırımcılardır. Gürültücülerin sürü güdüsüyle benzer şekilde aşırı risk almaları, diğer piyasa katılımcıların da benzer şekilde hareket "etmesine neden olarak fiyatların ortalama değerden uzaklaşmasına ve oynaklığın artmasına yol açmaktadır.

Gürültücülerin temel özellikleri şunlardır:

• Duygusal karar almak
• Sürü güdüsüyle işlem yapmak
• Aşırı iyimse veya kötümser davranmak
• Gereğinden fazla karalardan emin olmak
• Aşırı risk almak
• Geçmiş kayıpları hatırlamama eğilimi

Finansal Bilginin Değerlendirilmesi

Yatırımcılar karar süreçlerinde finansal bilgi kaynaklarından elde ettikleri bilgileri değerlendirerek, alternatifler arasından risk ve beklentilerine bağlı olarak tercih yaparlar. Bu süreçte finansal tablolardan elde edilen bilgilerin yanı sıra makroekonomik göstergelere ve yatırım yapmayı düşündükleri sektöre ait bilgi ve verilerin de analiz edilmesi gerekmektedir.

Temel Analiz: Temel analiz veya diğer bir ifadeyle içsel değer yöntemi ekonomik, finansal ve diğer niceliksel ve niteliksel faktörleri analiz ederek bir menkul kıymetin içsel değerini belirlemeye yarayan bir yöntemdir. Söz konusu yöntemde temel varsayım menkul kıymetin her bir zaman diliminde kazandırma potansiyeline bağlı olan içsel bir değeri olduğudur.

Menkul kıymetin gelecekte kazandırma potansiyeli ise yönetim kalitesi, ekonominin ve endüstrinin durumu gibi pek çok faktöre bağlıdır. Temel analiz menkul kıymetin değerini etkileyebilecek makroekonomik, endüstriyel ve şirkete özgü (hem finansal hem de yönetimsel) tüm faktörleri değerleme sürecine dâhil etmektedir. Temel analiz üç aşamadan oluşmaktadır:

Ekonomi analizi: temel analizin ilk aşaması şirketin içinde bulunduğu ekonominin durumunu analiz etmektir. Ancak bundan önce yatırımcı global ekonomik koşulları değerlendirerek, yatırım yapmak için uygun bir zaman olup olmadığını analiz etmelidir.

Ekonomi analizinde kullanılabilecek değişkenler şunlardır:

• Gayrisafi yurtiçi hasıla
• Para politikası ve likidite
• Enflasyon
• Faiz oranları
• Maliye politikası
• Döviz kuru politikaları
• Vergi politikaları
• Teşvikler
• Uzun dönemli beklentiler
• Kısa dönemli beklentiler

Sektör analizi: ekonomi analizinin ikinci aşaması sektör analizidir. Bazı sektörler ekonomideki koşullardan bağımsız hareket edebilmekte, söz konusu sektörde yer alan şirketlerin performansı diğer şirketlere göre daha yüksek olabilmektedir. Bu bağlamda sektörlerin ekonomik gelişmelere tepkilerinin, duyarlılıklarının belirlenmesi ve ekonomik gelişmelerin endüstriler üzerindeki spesifik etkilerinin tespiti yatırımcının beklentilerinin karşılanması açısından önemlidir. Sektör analizi temelde sektörlerin mevcut durumuna ve ekonomik koşullara karşı tepkilerine odaklanan bir araştırmayı ifade etmektedir.

Şirket analizi: temel analizin üçüncü ve son aşaması şirket analizidir. Bu aşama diğer iki aşamadan farklı olarak doğrudan yatırımcının amacına uygun olan veriyi sağlayan aşamadır. Çünkü yatırımcı aslında ekonomi veya sektöre değil, şirkete yatırım yapmaktadır. Diğer iki aşama ise şirketin değerini etkileyen, diğer bir ifadeyle dolaylı etkilere sahip olan faktörleri analiz etmektedir.

Şirket analizinin iki temel bileşeni bulunmaktadır; finansal ve finansal olmayan faktörlerin analizi. Finansal olmayan faktörlerin analizinde şirketin tarihçesi, yönetim kadrosu, gelecek planları ve ar-ge faaliyetleri gibi değişkenler dikkate alınmaktadır. Finansal faktörlerin analizinde ise sayısal veriler ve teknikler kullanılarak işletmenin finansal durumu, kazançları ve kârlılık durumu gibi niceliksel değişkenleri analiz edilir.

Menkul Kıymet Analizinde İhtiyaç Duyulan Bilgilerin Elde Edilmesi

Yatırımcılar finansal bilgi kaynaklarından elde ettikleri veri türlerine bağlı olarak kararlarını değiştirebilirler. Kamu kuruluşları gibi benzer türdeki kaynaklardan açıklanan veriler bazı yatırımcılar açısında oldukça güvenilir bulunup sıklıkla kullanırlarken bazı yatırımcılarda üçüncü kişilerin analizleri yoluyla elde edilen verilere güvenerek yatırım kararı almayabilirler.

Birincil veri kaynakları: Yatırımcılar tarafından doğrudan elde edilen, masraflı ve zaman isteyen veriler birincil verilerdir. Örneğin anket yoluyla toplanan veriler, birincil veri kaynaklarıdır.

İkincil veri kaynakları: Birincil kaynaklardan düzenlenmiş ve birincil kaynağı yorumlayan veri kaynaklarıdır. Bilanço, gelir tablosu, dönemsel analiz raporları gibi önceden ilgili kurumca derlenmiş olan sınıflandırılmış veriler örnek olarak verilebilir.

Birincil veri kaynakları güvenilirlik açısından genellikle ikincil veri kaynaklarına tercih edilse de ikincil kaynaklar birçok kaynağın özetlenmiş hâli olduğu için zaman açısından fayda sağlamaktadır.

Finansal Danışmanlık ve Finansal Danışman

Finansal işlemler günümüzde karmaşık hâle gelmiş ve değişen vergi kanunlarının, iletişim teknolojilerinde yaşanan değişimlerin finans sektörüne yansımalarının ve ihtiyaçlara uygun olarak ortaya çıkan finansal ürünlerin takip edilmesi güçleşmiştir. Bu nedenlerden dolayı yatırımcılar finansal danışmanlık hizmeti alma yoluna gitmektedir.

Finansal danışman en genel hâliyle yatırımcıya tavsiyelerde bulunan ve bu tavsiyelere bağlı olarak alım satım işlemleri gerçekleştirebilen profesyoneller olarak tanımlanmaktadır.

Finansal hizmetler karşılığında ücretler altı farklı şekilde talep edilebilmektedir;

1. Müşterinin hesap tutarı üzerinden alınan yüzde
2. Saat başına yapılan ödemeler
3. İşlem miktarına göre değişmeyen sabit ücret
4. Çeyreklik, yıllık gibi sabit ödemeler
5. İşlem başına alınan komisyonlar
6. Hem ücret hem de komisyon ödemeleri

Finansal danışmanla çalışmanın en büyük faydalarından biri müşterilerine perspektif kazandırmalarıdır. Müşteriler danışmanların gerçekleştirdikleri işlemleri anlamak ve işlemlerin olası sonuçlarını analiz etmek için çaba harcarken aynı zamanda bilgi düzeyleri artmaktadır.

Yatırımcının finansal danışmana sorduğu sorular şunlardır:

• Bireysel olarak mı çalışıyorsunuz veya herhangi bir kurumla bağlantınız var mı?
• Eğitim geçmişiniz nedir?
• Sertifikalarınız, referanslarınız ve belgeleriniz nelerdir?
• Ne kadar süredir finansal danışmanlık hizmeti veriyorsunuz?
• Herhangi bir hukuki engeliniz veya hakkınızda açılmış bir disiplin soruşturması var mı?
• Hangi finansal hizmetleri sunuyorsunuz?
• Kaç müşteri ile çalıştınız?
• Tazminat ve hizmetlere ilişkin bir sözleşmeniz var mı?
• Minimum ücret talebiniz var mı?
• Komisyonları nasıl belirliyorsunuz?

Finansal Danışman Türleri

Kayıtlı yatırım danışmanları: sermaye piyasası kurumu, menkul kıymetler ve borsa komisyonu veya devlete bağlı ilgili kuruma kayıtlı olan ve müşterilerine karşı vekalet sorumluluğu bulunan finansal danışmanlardır.

Sertifikalı finansal planlayıcılar: müşterilerinin finansal amaçlarını gerçekleştirebilmek amacıyla finansal planlama sürecini yürüten, etik kurallara ve düzenleyici standartlara bağlı kişilerdir.

Yetkili finansal analist: yetkili finansal analist (Chartered Financial Analyst-CFA) enstitüsü tarafından düzenlenen profesyonel yeterlik sertifikasyonu programı sınavlarından başarılı olan ve belirli düzeyde iş tecrübesi bulunan kişilere verilen sertifikaya sahip profesyonellerdir.

Yeminli mali müşavir: işletmelerin muhasebe sistemlerini kuran ve geliştiren, faaliyet sonuçlarını ilgili mevzuat çerçevesinde denetleyen, mali tabloların ve beyannamelerin yasa ve yönetmelik hükümleri, muhasebe ilkeleri ve standartlarına uygunluğunu ve hesapların denetim standartlarına göre incelendiğini onaylayan ve resmî mercilere sunulmasından sorumlu bulunan kişidir.

Yeminli hayat sigortacısı: ilgili sertifika programından başarı derecesi almış olan, hayat sigortası satan ve müşterisine planlama hizmetleri sunan bireylerdir.

Yeminli finansal danışman: yoğun bir eğitim ve uygulama tecrübesinin ardından alanında uzman olduğu girdiği sınavlarla kanıtlanmış muhasebe ve ekonomi profesyonelleridir.

Kişisel finans uzmanı: bireylere finansal hizmet sunmak amacıyla, gerekli eğitimleri alarak devlet tarafından zorunlu tutulan sertifika programlarını başarıyla tamamlayan kişilerdir.