Ünite 3: Tümellere İlişkin Kavramcı ve Adcı Kurallar

Giriş

Herhangi bir metafizik kuramını değerlendirmek ve başka kuramlarla karşılaştırmak için kuramın kendi dili ile birlikte gündelik dil kullanılır.

Kavramcı Tümel Kuramları

Tümellerin zihnin dışında bulunmayıp ancak zihnin içinde kavram olarak varolduğunu ileri süren görüş kavramcılıktır, bu görüşü savunan kuramlara kavramcı tümel kuramları denir. Bu kuramların temel kategorileri tikel olan somut nesne, zihin ve küme kategorileri ile tümel olan kavram kategorisi, türetilmiş kategorisi ise durum (ve olgu ) kategorisidir. Temel ontolojik ilişkileri ise, kavram örnekleme, kavram taşıma ve kavramın zihinde varolma ilişkileridir. Kavram örnekleme ilişkisi ya somut nesne ile kavramlar arasında ya da kavramlar ile kavramlar arasında bulunur. Kavram taşıma ilişkisi , somut nesneler ile kavramlar arasında bulunur.

Tür kavramı , örnekleyenleri olabilen, özellik kavramı da taşıyıcıları olabilen kavramlardır. Nesne türü kavramı önekleyenleri somut nesne olan, özellik türü kavramı ise örnekleyenleri özellik olan tür kavramlarıdır. Özellik türü kavramları belirlenebilir özellik kavramları olup, bunların örnekleyenleri bu belirlenebilirlerin altındaki belirlenmiş özellik kavramları dır.

Bir yüklemin kaplamı , o yüklemin gösterdiği kavramı örnekleyen ya da taşıyan somut nesnelerin kümesidir.

Türetilmiş “durum” kategorisi “kavram” ile “somut nesne” temel kategorilerinden türetilir. Yükleme İlişkisi şöyle tanımlanır: “ B kavramı, A somut nesnesine yüklenir” demek A şeyi B nesne türü kavramını örnekler demektir. Eğer B kavramı A somut nesnesine yüklenir ise, B yüklemi A somut nesnesine uygulanır, (A,B) durumuna gerçek durum yani olgu denir. Buna karşılık B kavramı A somut nesnesine yüklenir değilse (A,B) durumuna salt olanaklı durum denir.

Kavramcı tümel kuramlarında, belirlenmiş özellik kavramları da yinelenebilir sayıldığı için tüm kavramlar tümeldir. Kavramcı kuramlara ilişkin aksiyomları şöyle dile getirebiliriz:

• Aksiyom 1: Teklik Aksiyomu
• Aksiyom 2: Ayırma Aksiyomu
• Aksiyom 3: Metafizik Neden/Açıklama Aksiyomu
• Aksiyom 4: Çoğun Üzerinde Bir Aksiyomu

Zihin dışı tümellere yer vermeden, tümellerin işlevini yerine getiren kavramlara yer veren kavramcı kuramlar gerçekçi kuramlara göre daha tutumludur. Bu kavramcılığın olumlu yönüdür. Ancak aynı kavramın farklı zihinlerde varolmasını açıklamak kavramcı tümel kuramları için güçlük doğurur.

Adcı Tümel Kavramları

Adcı kuramlar tümellerin varlığını kabul etmeyen kuramlardır. Tümellerin işlevini görecek türetilmiş kategoriye de yer verilmeyen adcı kuramlar sıkı adcılık ve yüklem adcılığı olarak ikiye ayrılır. Tümellerin temel kategori sayılmadığı ancak onların ontolojik işlevini gören türetilmiş bir kategori ortaya konan adcılığın ise doğal küme adcılığı ve benzerlik adcılığı olmak üzere iki biçimidir.

Sıkı Adcılık : ‘somut nesne’ kategorisini tek temel ontolojik kategori olarak kabul eder. Öznesi somut nesne gösteren, yüklemi ise yalnız somut nesnelere uygulanabilen özneyüklem önermelerine temel önerme denir.

Bir temel olmayan önerme, bir temel önermeye dönüştürülebiliyorsa, böyle bir önermeye indirgenebilir özne-yüklem önermesi , metafizikçe temel olan bir önermeye dönüştürülebilmesi olanaksız ise, bu önermeye indirgenemez özne-yüklem önermesi denir.

İndirgenemez özne-yüklem önermelerinin bulunmadığını savlayan sıkı adcılıkta, öznesi soyut tekil terim olan özneyüklem önermeleri indirgenememektedir.

Yüklem Adcılığı : nesne kategorisi tek temel ontolojik nesne kategorisidir. Ancak temel ontolojik ilişkinin işlevini gören dilin yüklemleri ile somut nesneler arasında uygulama ilişkisi vardır.

Genel olarak yüklem tipi ile onu örnekleyen yüklem örnekleyenlerini ayırt etmek gerekir. Dolayısıyla, yüklem adcılığında, bir yüklem bir somut nesneye ya da somut nesnelerden oluşan bir çokluğa uygulandığında, aslında bir yüklem tipine ait olan bir örnekleyeninin bu nesneye ya da çokluğa uygulandığını anlarız. Yükleminin ilkörneklere uygulandığını dile getiren önermeler analitik a priori’dir. Buna karşılık, aynı yüklemin ilkörnek olmayan somut nesnelere uygulandığını dile getiren önermeler sentetik a posteriori’dir.

Sıkı adcılıkta olduğu gibi temel olmayan önermeler temel önermelere dönüştürmek yoluyla indirgenmelidir. İndirgenemez önermelerin kavramcılıkta da bulunmasının yanı sıra, bütün özellikleri dilde bulunan yüklemlerle sınırlı saymak zorunda olması ve yüklem tiplerini açıklama durumunda kalması kavramcılığın diğer zorluklarıdır.

Doğal Küme Adcılığı : Temel kategorileri somut nesne, soyut küme ve doğal küme kategorileridir. Bu kuramda tümellerin işlevini gören bu tümellerin kaplamlarıdır. Tümel nesne türü ise kaplamı soyut nesnelerin kümesidir. Tümel özellik ise iki tür kaplamı vardır; biri özellik türünün örnekleyenlerini oluşturan belirlenmişlerin kümesi, diğeri o özellik türünü taşıyan somut nesnelerin kümesidir. Doğal küme adcılığının varsaydığının aksine, bir somut nesnenin bir özelliği taşımasını o özelliği taşıyan diğer nesnelerle aynı kümede olmasıyla açıklamak yerine, somut nesneyi o özelliği taşıması nedeniyle söz konusu kümenin elemanı saymak daha akla uygundur.

Benzerlik Adcılığı: Temel kategorileri somut nesne kategorisi ve küme kategorisi, temel ontolojik ilişkisi ise benzerlik ilişkisidir. Bu kuramda tümellerin işlevini gören, öğeleri benzerlik ilişkisi’ne dayanarak tanımlanmaya çalışılan benzer somut nesne kümeleridir.

Tümellerin işlevini benzerlik kümeleri görür.

1. Benzerlik kümeleri benzerlik aksiyomlarını yerine getirmelidir.
2. Terimin anlamına uygun olması için anlamı belirlemekte kullanılmış tüm ilkörnekleri kapsamalıdır.

benzerlik kümesi olan bütün somut nesne kümeleri birer benzerlik dairesidir ancak her benzerlik dairesi bir benzerlik kümesi değildir. Benzerlik adcılığının ikinci amacı her bir yüklemin gösterdiği benzerlik kümesini belirlemektir. Benzerlik adcılığının temel güçlüklerinden biri, özellikleri açıklamak için ihtiyaç duyduğu benzerlik kümelerini tanımlamaktır. İkinci güçlük ise bir yüklemin anlamını belirleyen ilk örnekler kümesinin alt kümesi olduğu bir tek benzerlik dairesini saptamak için genel bir yöntemin bulunamamasıdır. Doğal Küme Adcılığı’nda yüklemlerin gösterdiği kümeler bir temel kategori oluşturur. Bu kategoriye hangi somut nesne kümelerin ait olup olmadığını belirleyen bir ölçüt verilmemiştir. Buna karşılık Benzerlik Adcılığı’nda, yüklemlerin gösterdiği kümelerin Benzerlik İlişkisi yardımıyla belirlenmesi amaçlanır.