Ünite 7: Olay Kategorisi

Olay

Genel olarak somut nesnelerin var oldukları ve buna karşılık olayların meydana geldiği söylenir.

Bazı felsefecilere göre Olay, temel ontolojik kategorisi , bazılarına göre ise türetilmiş ontolojik kategori olduğu savunulur.

Olay kategorisini, temel ontolojik kategori olduğunu savunanlardan felsefecilerden bazıları Olay’ı tek temel ontolojik kategori(tekçi kuram) olduğunu savunurken, bazıları ise hem Olay’ı hem de Somut Nesne’yi temel ontolojik kategori saylar.

Çoğulcu Olay Kuramı

Davidson Kuramı (Tikel Niceleyicinin Değeri Olarak Olay)

Bu kuramındaki temel kategoriler, somut tikel olan Somut Nesne ile Olay kategorileridir. Yani Sıkı Adcılık’ın tek kabul ettiği Somut Nesne kategorisine yine somut tikel olan Olay kategorisini eklemekle elde edilen bir kuramdır. Bu nedenle Davidson’un kuramı Sıkı Adcılık’ıın bir uzantısı sayılmaktadır.

Bu kuramda mantıksal yapı, yalnız somut nesnelere değil olaylara da dayanmaktadır.

Örneğin, “Ahmet’in bu akşam mutfakta bir ekmek dilimine bıçakla yavaşça tereyağı sürmesi” olayında;

• Ahmet bu akşam mutfakta bir ekmek dilimine tereyağı sürdü.
• Ahmet mutfakta bir ekmek dilimine tereyağı sürdü.
• Ahmet bu akşam bir ekmek dilimine tereyağı sürdü.

gibi önermeler oluşturulabilir.

Davidson, hem somut nesneler hem de olaylara ilişkin türetilen önermeleri dönüştürerek; “ E gibi öyle bir olay ve A gibi somut nesne vardır ki A bir ekmek dilimidir ve E tereyağı sürme olayı Ahmet tarafından yapılmış ve E akşam meydana geldi ve E olayı bıçak ile yapıldı ve E olayı mutfakta meydana geldi ve E olayı yavaş yapılmıştır.” demektedir.

Olayların tikel niceleyicilerle bağlanmasını gerektiren başka dilsel yapıya örnek verilirse,

“Ahmet, Ayşe’nin gülüşünü gördü” olayında;

E gibi bir olay (Ayşe’nin gülüşü) vardır ki ve Ahmet E ’yi gördü. Bu önermenin doğru olması için E olayının, varlığı gerekir. Özdeşlik ölçütünde Davidson’a göre E ve E* olaylar, F , bir değişken olduğunda, E = E* ancak ve ancak, her F için yani F, E olayının nedenidir ancak ve ancak F, E* olayının da bir nedenidir. Başka bir değişle ancak ve ancak bu iki olayın nedenleri ve etkileri tamtamına aynı ise, iki olay özdeştir.

Davidson’un bu özdeşlik koşulu biri biçim diğeri içerik açısından eleştirilmiştir.

Davidson bu eleştiriler sonrası Quine’ın özdeşlik koşulunu benimsemiştir. E ve E* iki olay, Ut değerleri uzay-zaman bölgeleri olan bir değişkendir. Yani iki olay özdeştir ancak ve ancak bu olaylar aynı uzay-zaman bölgesini kaplar ise.

Türetici Olay Kuramı

Kim’in Olay Kuramı ( Taşıma Olarak Olay)

Bu kuramda ki temel kategoriler; temel tikel olan Somut Nesne ile Zaman kategorileridir. Olay kategorisi ise, üç kategoriden türetilmiştir.

Kim’e göre olay teriminin genel olarak değişimi içerir çoğu değişimler ise somut nesnelerde gerçekleşir.

Genel kabule göre, bir somut nesnenin değişimi, o nesnenin daha önce sahip olmadığı bir özelliği edinmesi, ya da önceden sahip olduğu bir özelliği yitirmesi demektir. Kim’e göre Somut nesneye gerek duyulmaz ve olay kuramı nesneyi gerektirmez.

Bu durumda herkesin somut nesne olarak kabul ettiği masalar, sandalyeler, atomlar, canlı varlıklar gibi bireyler ile bir parça tunç, bir miktar su, bir miktar hava gibi kitleler Kim’in kuramında da somut nesnelerdir.

Somut nesnelerdeki değişime; “Ahmet’in yirmili yaşlarda siyah olan saçlarının, ellili yaşlarda beyazlaması”, nesnelerin durumuna “Ahmet’in 65 kg ağırlığında olması” örnek verilebilir.

Kim’e göre bir olay, bir somut nesnenin belli bir zamanda bir niteliksel özellik taşması ya da birden fazla somut nesneden oluşan sıralı n-linin belli bir zamana bağlı özellik taşımasıdır.

Bu durumda her olay üç öğeden oluşur.

• A gibi bir somut nesne ya da A1, ..., An, n ? 2, somut nesnelerinden oluşan (A1, ... , An) sıralı n-lisi (bileşik nesnesi),
• B gibi bir niteliksel özellik ya da Bn, n ? 2, gibi bir bağıntı özelliği
• t gibi bir zaman anı.

Sonuçta Kim’in olay kuramının iki ilkesi bulunur.

• Olayın varlık (meydana geliş) koşulu
• Olayın özdeşlik koşulu

Bennett’in Olay Kuramı (Trop Olarak Olay)

Bennett’in olay kuramı Kim’in olay anlayışında yapılan bazı değişiklikler sonucu ortaya çıkmıştır. Kim’in kuramında bir olay, bir somut nesnenin belli bir zaman anında bir özellik taşıması iken, Bennett’in kuramında, bir olay belli bir uzay-zaman bölgesinin bir tümel özelliğin ya da bağıntının örneği olan bir nitelik ya da bağıntı tropu taşıması demektir.

Chisholm’un Olay Kuramı (Durum Olarak Olay)

Chisholm, olayları olgu olarak tanımlar. Bu durumda bir olay , A gibi bir (birli ya da bileşik) somut nesnenin belli bir t anında B gibi bir özelliği ya da bağıntıyı taşımas ı durumudur.

Lombard’ın Olay Kuramı (Değişim Olarak Olay)

Lombard’ın olay kuramında Somut Nesne ile Olay temel tikel kategorilerdir. Lombard’ın kuramında somut nesnelerin taşıdığı özellikler durağan (statik) ve değişim (dinamik) olmak üzere ikiye ayrılır. Ayrıca Dinamik özellikler Anlık ve süreli diye 2 ye ayrılır.

Lombard somut nesnelerin değişimine göre olay;

• A somut nesnesi Krm kuramına göre bir atoma benzer nesnedir. Ancak ve ancak Krm kuramına göre A var olan bir somut nesnedir ve A’dan farklı olup A’yı oluşturan başka somut nesne yoktur.
• Kümesi Krm kuramına göre bir atomsal nitelik uzayıdır ancak ve ancak K bir nitelik uzayıdır ve öğeleri Krm kuramının atomsal nesnelerinin taşıyabildiği özelliklerdir

Tekçi Olay Kuramı

Whitehead’in Olay Kuramı

Whitehead’in olay kuramında gerek somut nesneler gerekse uzay bölgeleri olaylar yardımıyla küme kuramsal olarak yapılandırılır. Bu yapılandırma önce noktasal zaman anlarının (moment) ve uzay noktalarının tanımlanması ile başlar. Sonra da zaman süreleri, zaman anları kümeleri olarak, uzay bölgeleri de uzay noktaları kümeleri olarak tanımlanır. Genel olarak da zaman, tüm zaman anlarının kümesi, her zaman anındaki uzay ise o zamana ilişkin uzay noktalarının kümesidir. Whitehead göre doğa, yalnız tek tek somut şeyler olan olaylardan oluşur.

Her olayın belli bir zamansal uzanımı ve belli bir uzaysal uzanımı vardır. Hem zamansal hem uzaysal uzanımı sonlu olan olaya, sonlu olay, öyle olamayana da sınırsız olay denir.

• alt kümesidir” önermesidir.
• “A1” ve “A2” iki somut nesne adı ise, “A1 ve A2’nin B-lik’i aynıdır” önermesinin metafizik açıklayıcısı, “A1’in B-lik’i ve A2’in B-lik’i, tam benzer troplardır” önermesidir.