Ünite 8: Durumlar, Olgular ve Olanaklı Dünyalar

Durum ve Olgu

Genel olarak durum ve olgu anlayışları

• soyutcu durum anlayışı
• somutçu durum anlayışı

olmak üzere ikiye ayrılır.

Durum ve Olgu Çeşitleri İle Anlayışları

Durum ve Olgu Çeşitleri

Genel biçimi Durum ve Olgular;

• Tekli Nesne ve ya Çoklu Nesne olma Durumu ; A şeyinin t anında ve u yerinde B olma durumu olarak düşünüldüğünde A, Ahmet gibi yalın bir nesne olduğu gibi, Ahmet, Cevdet.ıgibi çoklu bir nesne olabilirıBurada A yalın nesne olduğunda, B bir özellik, çoklu nesne olduğunda B, Bn (n 2) biçiminde bir n’li özellik olur.
• Soyut Somut Nesne olma Durumu Durumlar somut nesnelere ilişkin olduğu gibi troplar ve olaylar gibi somut tikellere ya da soyut nesneler ile tümellere de ilişkin olabilirı
• Zorunlu veya olumsal Nesne olma Durumu zorunlu veya olumsal önermelerin karşılığı olmaları bakımından örneklenirse iki sayısının çift sayı olduğu olgusunda, “2 sayısı çift sayıdır” a priori zorunlu doğru önermesinin karşılığı olan bir olgudur.
• Yalın ve yalın olmamama Durumu Yalın durum (olgu), yalın özne-yüklem önermesinin karşılığı olan durumdurı

Durum ve Olgu Anlayışları

Durum ve olguların doğası konusunda başlıca iki farklı anlayış vardırı

• Soyutçu durum anlayışı; soyut tikeller olup uzay ve zaman dışında yapı taşları arasında somut şeyler bulunmazıBu soyut durumlar ya gerçektir ya da salt olanaklıdırıYani gerçek durumlardır.
• Somutçu durum anlayışı; somut nesneler ile somut nesne özellikleri ve bağıntıları olan yapılardırıYani her yalın durum, ya bir somut nesne taşıdığı bir birli özelliğin oluşturduğu yapıdırıSomutçu durum anlayışının, olanakçı (possibilist) ile varolancı (actualist) durum anlayışları olmak üzere iki çeşidi vardır.

Armstrong’un Olgu Kuramı

Temel kategorileri Somut Nesne, Özellik ve Olgu’durıTemel ontolojik ilişkisi ise Taşıma’dırıArmstrong’a göre özellikler soyut tümel olup, yalnız belirlenmiş olanları vardırıOlgular ise, Somut Nesne’nin belli bir anlayışı ile özdeşleştirileceğinden, somut tikel (yinelenemez) nesnelerdirıHangi belirlenmiş özelliklerin varoldukları da priori olarak değil, bilimsel kuramlara bağlıdır.

Armstrong doğru kılıcı ilkesi dediği ilkeyi savunur.

Bu ilkeye göre; Her olumsal doğru önerme için, önermeyi doğru kılan dil dışı bazı şeylerin varolması gerekirıBu şeylere doğru kılıcı denirıHer özne-yüklem önermesinin doğru kılıcısının karşılığı olan olgusu vardır. Örneğin “ A, B dir” önermenin doğru-kılıcısı, A somut nesnesinin Bolma özelliğini örnekleyen B*-olma belirlenmiş özelliğini dolaysız taşıması olgusudur .

Armstrong ayrıca aşağıda belirtilen iki temel ilkeyi kabul eder.

• Taşınma İlkesi: Özellikler yalnız somut nesneler tarafından taşınması yoluyla var olmalıdır. Yani hiçbir somut nesne tarafından taşınmayan özellik bulunmaz.
• Çıplak Taşıyıcının Yadsınması İlkesi: Hiçbir olgunun yapı taşı olmayan somut nesne bulunmaz.

Armstrong, olgunun temel bir kategori olmasına ve de bu iki ilkeye dayanarak, dünyanın olgulardan oluşan bir dünya olduğu önerisini ortaya koyar.

Sonuçta taşıma ilişkisi gereği, özellikler(tümeller), yalnız somut nesneler tarafından taşındığından, taşınan bu aynı özellik hep bir olgunun yapı taşı olarak var olur. Bunu sağlamak için, hiçbir özellik taşımayan ve aralarında hiçbir bağıntı bulunmayan çıplak taşıyıcıların da, bulunmaması gerekir. Çünkü çıplak taşıyıcılar olsaydı var olan her şey bir olgu olmaz, dünya da salt olgulardan oluşan bir şey olmazdı.

Trop Kuramları ve Olgu Katagorisi

Armstrong, önceleri hem ince somut nesne-trop kuramının hem de trop demeti kuramının, ayrıca Olgu kategorisine gereksinimi olduğunu savunmuştur. Daha sonra da bir çıplak taşıyıcılı trop kuramı savunucusu olan C. B. Martin’in bir görüşüne dayanarak, trop kuramlarının Durum ve Olgu kategorilerine gereksinimi olmadığını savunmuştur.

Genel olarak,

• ince somut nesne-trop kuramında, A somut nesnesinin B-tropu nu taşıdığını
• trop-demeti kuramında, A ’nın karşılığı olan trop demetinin, B tropu ile bir arada olma ilişkisi olduğu

varsayılırsa, her iki kuramda da A ve B-tropu dışında “A, B’dir” önermesinin doğru olduğunu açıklayabilmek için, tümel kuramlarında olduğu gibi, ayrıca doğru-kılıcı olarak durumlara gereksinim vardır.

Sonuçta nesne-trop kuramında, A ’nın B-tropu nu taşıması, trop-demeti kuramında A ’nın karşılığı olan trop demetinin B-tropu ile bir arada olma ilişkisi bulunması, A ve Btropu nun varlığını gerektirir.

Gerçek Dünya Yalın Durumlar Arasındaki İlişkiler

Bir metafizik kuramda, somut nesneler, nesne özellikleri ve yalın olguların tümüne gerçek dünya denilir.

Gerçek dünyada yalın durumlar, bazen metafiziksel ve bilimsel yasalardan kaynaklanan bağımlılık ilişkileri bulunur. Ancak farklı yalın durumlar arasında mantıksal yasalardan kaynaklanan ilişkiler bulunamaz.

Bu bağımlılık ilişkileri ikiye ayrılır.

• Bağdaşmazlık ilişkisi; Örnek verilirse “bir elmanın kabuğunun tümünün aynı zamanda hem kırmızı hem yeşil olmaması”, yani elma kabuğunun aynı zamanda, hem kırmızı renkte hem de yeşil renkte olması gerçek olamaz. Bu durum bağdaşmazlığıdır. Biri bir olgu ise, diğeri salt olanaklı bir durumdur.
• Gerektirme ilişkisi; metafizik gerektirme ile örnek verilirse “Bir elmanın kırmızı olması durumunun bir olgu olması, bu durumun yapı taşlarından biri olan elmanın var olmasını gerektirir. Yani genel olarak, bir durumun olgu olması, bu durumun yapı taşı olan bir somut nesnenin var olama özelliği taşıması bir olgu olmasını gerektirir. Bu da önemli bir metafizik gerektirme ilkesidir.

Gerçek dünyada var olan somut nesneler, gerçek dünyanın olgularının yapı taşları arasında yer alırlar. Ayrıca salt olanaklı durumların da yapı taşları olabilirler.

Ayrıca, hiçbir olgunun yapı taşı olmayan somut nesneler de gerçek dünyada bulunur. Ancak bu somut nesneler birer varlık değil, salt olanaklı şeyler olduğu kabul edilir.

Gerçek dünyada var olan (birli veya çoklu) özellikler, gerçek dünyanın olgularının yapı taşlı olan özellikleri ile salt olanaklı durumların yapı taşı olan özelliklerinin tümüdür.

Olanaklı dünyaları tanımlamak için üç kümeyi kullanılır

• Durumlar kümesi ; Gerçek dünyada olgu olan durumlar ile salt olanaklı durumlardan oluşur(K1)
• Nesneler kümesi; Gerçek dünyada var olan ve var olmayıp salt olanaklı olan tüm somut nesnelerden oluşur(K2).
• Özellikler kümesi; Gerçek dünyanın olgularının yapı taşı olan (birli ya da çoklu) özellikler ile salt olanaklı durumların yapı taşı olan (birli ya da çoklu) özelliklerden oluşur(K3).

Gerçek dünyayı tam olarak betimlemek için temel mantığa dayalı ideal dilde, K2 nesneler kümesinin her bir öğesinin bir ve yalnız bir özel adı bulunmalıdır. Ayrıca K3 özellikler kümesinin öğesi olan her bir özelliği gösteren bir ve yalnız bir tek yüklem bulunmalıdır. Bu özel adlar ve yüklemler yardımıyla, dilde K1 durumlar kümesinin öğesi olan her bir durumun karşılığı olduğu bir ve yalnız bir tek özne-yüklem önermesi oluşur. Eğer durum olgu ise, karşılığı olan özne-yüklem önermesi doğru, yoksa yanlış olur. Böylece dilde her olgunun karşılığı olduğu bir doğru özne-yüklem önermesi ve her salt olanaklı durumun karşılığı olduğu yanlış bir özne-yüklem önermesi bulunur.

Olanaklı Nesneler, Olanaklı Durumlar ve Olanaklı Dünyalar

Olanakçı durum anlayışında, gerçek durumlar ile bunların ilişkin olduğu var olan somut nesnelerin yanı sıra gerçek olmayan salt olanaklı durumlar ve var olmayan salt olanaklı somut nesnelerin bulunduğunu bilinmektedir. Bu salt olanaklı şeyler, gerçek dünyada bulunmadığı için, bunları gerçek dünyanın çerçevesinde yerleştirmek bir sorun yaratır. Bu sorunun çözümü, gerçek dünyadan farklı, gerçek olmayan bir olanaklı dünyayı tasarlanmasıdır.

Ilımlı var olan anlayışta ise var olmayan nesneler kabul edilmemekle birlikte gerçek olmayan salt olanaklı durumlar kabul edilmektedir. Bu durumda gene salt olanaklı durumlar ancak olanaklı bir dünyada yer bulabilir.

Sıkı var olan anlayışta, var olmayan hiçbir nesne ve gerçek olmayan hiçbir durum kabul edilmediğinden sorunla karşılaşılmaz.

Gerçek dünyanın kendisi bir olanaklı dünya sayılır, çünkü gerçek olan veya var olan her şey olanaklıdır, ama tersi değil.

Gerçek dünyadan farklı bir olanaklı dünyaya salt olanaklı dünya denilmektedir.

Salt olanaklı dünya, gerçek dünya gibi, o dünyada var olan somut nesneleri ve gene o dünyada olgu olan durumları kapsar.

Bir salt olanaklı dünyada var olan bir nesne, gerçek dünyada var olan bir nesne olabildiği gibi, var olmayan salt olanaklı bir nesne de olabilir.

Bu konuyla ilgili türetilen tanımlar;

• Tanım 1: Bir önermenin mantıkça olanaklı olması, bu önermenin en az bir mantıkça olanaklı dünyada doğru olması demektir.
• Tanım 2: Bir önermenin mantıkça zorunlu olması, bu önermenin bütün mantıkça olanaklı dünyalarda doğru olması demektir.
• Tanım 3: Bir önermenin mantıkça olanaksız olması, bu önermenin hiçbir mantıkça olanaklı dünyada doğru olmaması demektir.
• Tanım 4: Bir önermenin metafizikçe olanaklı olması, bu önermenin en az bir metafizikçe olanaklı dünyada doğru olması demektir.
• Tanım 5: Bir önermenin metafizikçe zorunlu olması, bu önermenin bütün metafizikçe olanaklı dünyalarda doğru olması demektir.
• Tanım 6: Bir önermenin metafizikçe olanaksız olması, bu önermenin hiçbir metafizikçe olanaklı dünyada doğru olmaması demektir
• Tanım 7: Bir önermenin fizikçe olanaklı olması, bu önermenin en az bir fizikçe olanaklı dünyada doğru olması demektir.
• Tanım 8: Bir önermenin fizikçe zorunlu olması, bu önermenin bütün fizikçe olanaklı dünyalarda doğru olması demektir.
• Tanım 9: Bir önermenin fizikçe olanaksız olması, bu önermenin hiçbir fizikçe olanaklı dünyada doğru olmaması demektir.
• Tanım 10: Bir önermenin fizikçe olumsal olması, bu önermenin en az bir fizikçe olanaklı dünyada doğru olması ve en az bir fizikçe olanaklı dünyada yanlış olması demektir.