Ünite 7: Meteorolojik Hadiseler

Giriş

Meteorolojik hadiseler (meteorlar), içinde yaşadığımız atmosferde meydana gelen yeryüzüne ulaşan ya da ulaşmayan hava olaylarının bütününe denir. Meteorlar çok değişik karakterlere sahip olduklarından dört ana gruba ayrılarak tanımlanırlar. Bunlar hidrometeorlar, lithometeorlar, photometeorlar ve elektrometeorlardır.

Hidrometeorlar

Serbest hâlde havada hareketsiz duran veya atmosferden aşağı doğru düşen, rüzgâr tarafından yeryüzünden yukarıya doğru kaldırılan, yeryüzünde cisimler üzerinde toplanan katı ve sulu parçacıklara sahip meteorlara hidro meteor denir.

Hidrometeorlara ek olarak uçuş emniyetini etkileyen bir başka unsurda buzlanmadır. Uçak yüzeyinde buzlanma özellikle iniş ve kalkış esnasında, operasyonun emniyetli şekilde gerçekleşmesini engeller. Uçağın gövdesi üzerinde gerçekleşen buzlanma uçağın kanatları üzerinden düzgün akan havayı engeller ve uçağın, havada emniyetli bir şekilde tutunabileceği hızın artmasına sebep olur. Kanatlar üzerinde gerçekleşen buzlanma taşıma kuvvetini %30 azaltmakta, sürüklemeyi %40 arttırmaktadır. Bu durum uçağın kontrolünü zorlaştırmakta ve özellikle iniş ve kalkış aşamasında uçuş emniyetini tehlikeye sokmaktadır. Taşıma kuvveti aerodinamik kuvvetin hava hızına dik bileşeni iken sürükleme kuvveti aerodinamik kuvvetin hava hızına paralel bileşenidir. Buzlanmanın uçağın sürat, basınç gibi ölçüm noktalarında ya da radyo anteni üzerinde gerçekleşmesi durumunda uçağın mevcut hızı, yerden yüksekliği gibi önemli konularda pilota yanlış bilgi ulaşmasına ya da pilotun yer ile iletişiminin kaybolmasına neden olabilmektedir.

Sulu olmayan katı parçacıkların toplanmasından meydana gelen meteorlara lithometeor denmektedir.

Uçuş emniyetini olumsuz etkileyen meteorlara ek olarak türbülans, windshear ve volkanik kül gibi olaylar sıralanabilir.Halk arasında hava boşluğu olarak bilinen türbülans kabaca hava akımlarının düzensizliği olarak açıklanabilir. Türbülansın sebebi ani, küçük ölçekli rüzgârın hızı ve yönündeki değişmelerdir. Türbülans ortaya çıkabilecek hava akımlarının bilinmesi ile tahmin edilebilmektedir. Ancak en doğru bilgi pilot raporları ile elde edilmektedir. Pilotların bildirdikleri türbülans bilgilerinde konum ve saat bilgisinin yanı sıra irtifa uçak tipi ve irtifa bilgisi de yer almaktadır.

Bir objenin diğeri üzerindeki hareketi sırasında sürtünme meydana gelir, aynı durum iki hava kütlesi ile diğer bir obje arasında da geçerlidir ve bu sürtünme hava kütleleri arasında girdaplardan oluşan karışıklık alanı oluşturarak windsheara sebep olur. Alçak irtifalarda meydana gelen windshear uçuş emniyetini olumsuz şekilde etkilemektedir. Havalimanları etrafında gerçekleşen windshearlar alçak irtifada bulunan ve düşük hızla alçalmakta olan uçağın ani irtifa kaybetmesine sebep olarak düşmesine sebep olabilmektedir. Havacılık tarihi boyunca pek çok ölümlü kazanın sebebi olarak windshearlar görülmektedir.

Jet akış yukarı troposferde veya aşağı stratosferde yarı yatay bir eksen boyunca oluşan kuvvetli dikine ya da yatay rüzgâr kesmesi ile karakterize edilen kuvvetli ve dar bir hava akımıdır. Havacılık açısından özellikle jet akışı olan bir bölgede uçuş düzenlerken bu akımın içerisinde hava akımıyla aynı yönde uçuş düzenlemek uçuş süresini kısaltarak yakıt tüketimini düşüreceği gibi tersi bir durumda uçak için yakıt kritiği gibi istenmeyen durumlar oluşturacağından mutlaka dikkate alınması gereken bir etmendir.

Uçuş emniyetini etkileyen bir diğer olay da volkanik küllerdir. Rüzgârla birlikte yayılan volkanik kül bulutu uçakların motorlarındaki oksijen yanmasını engellemekte ve kül partikülleri motora ciddi zararlar vermektedir. Bu sebeple uçuş sırasında uçağın motorlarının durması söz konusudur. Ayrıca küller kokpit camlarına yapışabilir ve uçak bulutu terk ettiği zaman, pilotun dışarıyı görmesini engelleyebilir.

Güneş ve ay ışıklarının yansıması, kırılması ve tekrar yansıması sonucunda meydana gelen olaylara photometeor denir. Hale, serap, gökkuşağı gibi olaylar bu sınıf içerisinde yer almaktadır. Photometeorlar ise uçuş operasyonlarına büyük olumsuz etkisi olmayan meteorolojik hadiselerdir.

Haleler atmosferde bulunan buz sisi ve buz kristallerinden ışığın yansıması ve kırılması neticesinde ortaya çıkan ışık saçan sütunlar, kavisler ve daireler şeklinde görünürler. Güneş ışıklarının kırılması ile meydana gelen hale farklı renklerde olabilirken Ay ışığından meydana gelen hale olayının hepsi beyazdır. Hale olayı görsel güzelliği olan bir olay olmakla birlikte havacılık emniyetini olumsuz etkilememektedir. Gök kuşağı Güneş veya Ay ışığının atmosferdeki su damlalarının teşkil ettiği perde üzerinde mordan kırmızıya kadar sıralanan renklerle meydana getirdiği kavisli çizgi demetidir. Bu olay ışığın yansıması veya kırılması ile olur.

Serap uzak objelerin kararlı veya dalgalı, tek veya çok, dik veya kıvrımlı, büyük veya küçük görülmesine sebep olan optik bir olaydır. Serap içinde görülen cisimler bazen ufka nazaran gerçekte olduğundan çok yüksek veya alçak bir yerde görünür. Bu fark 10° içinde değişir. Serap yeryüzü sıcaklığının hava sıcaklığından oldukça farklı olduğu zamanlar görülür. Serap kuvvetli ısınmış su yüzeyleri, toprak, kum veya yollar üzerinde veya soğuk deniz yüzeyleri üzerinde meydana gelir.

Elektrometeorlar atmosferdeki elektriğin görünür veya duyulur bir şekil almasına denir. Oraj, şimşek, gök gürültüsü ve kutup aurorası gibi olaylar bu sınıf içerisinde yer almaktadır.

Şimşek bir bulut içinde veya bazen de yer veya dağlar üzerindeki yüksek araziden husule gelen ani elektrik boşalması ile ortaya çıkan bir aydınlıktır. Üç tip şimşek bulunmaktadır. Bunlar, yer boşalmaları, bulut boşalmaları ve hava boşalmalarıdır. Yer boşalmaları; halk arasında yıldırım olarak bilinirler. Şimşek yer ile bulut arasında meydana gelir ve zikzaklı bir yol çizerek aşağı doğru iner. Bulut boşalmaları; oraj bulutu içinde meydana gelir ve genellikle görünmeyen dağınık bir aydınlık meydana getirir. Hava boşalmaları; havada yılan kavisi gibi bir yol izler ve yere çarpmaksızın doğrudan havaya geçer.

Havacılık otoritelerinin yaptığı araştırmaya göre yolcu uçaklarına ortalama yılda bir kere yıldırım çarpmaktadır. İş jetleri ve küçük uçaklarda bu oran daha düşüktür. Şimşek, eğer uçak üzerinde koruyucu sistemler varsa önemli bir etki oluşturmamaktadır. Ancak bazen yakıt depolarına gelmesi veya pilotların görüş açılarını etkilemesi nedeniyle kaza meydana gelebilmektedir.

Oraj bir ışık parlaması (şimşek) ile görülebilir hâle gelen ve kuvvetli veya gürültülü bir ses (gök gürültüsü) ile birlikte meydana gelen ani elektrik boşalmasıdır. Orajlar, konvektif bulutlar ile ilgili olup, genellikle yağışla birlikte meydana gelir ve bu yağış yeryüzüne ulaştığı zaman sağanak, kar, kar paleti, buz paleti veya dolu hâlini alır.

Aurora yüksek atmosferde yay, şerit veya perde şeklinde görülen bir ışık olayıdır. Kutup aurorası güneşte meydana gelen manyetik fırtınaların dünyaya ulaşması ile yüksek atmosferdeki nadir gazlar üzerinde yansımasıyla oluşur.