Ünite 1: Meteorolojik Tanımlar ve Meteorolojinin Tarihçesi

Giriş

Meteoroloji genelde atmosfer bilimi olarak tanımlanmaktadır. Dünyamızı saran atmosferde meydana gelen olaylarla ilgilenen meteoroloji bilimi insan yaşamı için gerekli olan birçok alanda karşımıza çıkmaktadır. Havacılığın her dalında meteoroloji var olmak zorundadır. Hava yolu taşımacılığında yaşanan gecikmelerin nedenleri incelendiğinde ilk üç sırada her zaman “meteorolojik nedenler” bulunmaktadır.

Meteorolojinin Tanımı

Meteoroloji, atmosferin fiziksel özelliklerini, atmosferdeki kısa süreli süreçleri, olayları ve bunlardaki değişimleri, atmosfer ve yeryüzü arasındaki karşılıklı etkileşimleri ile birlikte inceleyen bilim dalıdır. Meteoroloji, iklimbiliminden farklı olarak daha kısa süreli olay ve süreçleri incelemektedir. Atmosfer bilimi ise hem meteoroloji hem de iklim bilimini içermektedir. Meteorolojinin en çok bilinen alt dalları:

• Dinamik meteoroloji
• Fiziksel meteoroloji
• Sinoptik meteoroloji
• Hava analizi ve tahminleri

Meteorolojinin farklı alt dallarının olmasının yanı sıra farklı endüstriler içinde alt dalları bulunmaktadır. Bu alt dallardan birisi de havacılık meteorolojisidir. Havacılık meteorolojisi, uçuş faaliyetlerini etkileyen meteorolojik olay ve değişkenlerin gözlem ve tahminlerini kapsamına alan ve meteorolojinin havacılıkla ilgilenen dalıdır.

Hava seyrüseferi için meteorolojik hizmet sağlamak üzere havalimanlarında havacılık meteoroloji ofisleri bulunmaktadır. Havacılık meteoroloji ofisleri havalimanlarındaki uçuşlara destek sağlamak amacıyla aşağıdaki görevleri yerine getirir:

• Bulunduğu havalimanlarındaki uçuşlarda kullanması için gerekli tahminleri hazırlar.
• Diğer havalimanlarının rasat ve tahminlerini alır.
• Anlık hava gözlemi ve ölçümleri yapar.
• Uçucu personel ve uçuşlar ile ilgili diğer personel için doküman hazırlar, sağlar ve brifing verir.
• Mevcut meteorolojik bilgi ve ürünleri gösterime hazır tutar.
• Tahmin hazırlamakla görevli olduğu havalimanlarındaki meteorolojik şartları devamlı takip eder.
• Gerektiğinde meydan ihbarlarını hazırlar ve dağıtımını yapar.
• Volkanik aktivitelerle ilgili rapor alındığında gerekli yerlere bilgi verir.
• Volkan aktiviteleriyle ilgili rapor hazırlar.

Ülkemizde Ankara Esenboğa ve İstanbul Atatürk Havacılık Meteoroloji Ofisleri Meteoroloji Gözlem Ofisi olarak faaliyet göstermektedir. Uluslararası hava seyrüseferinde kullanılmak için gözlem yapan ve elde ettiği meteoroloji raporlarını kullanıcılara sunan ünitelere ise havacılık meteoroloji istasyonu denir.

Sabit havacılık hizmetinin bir parçası olarak, anlık ve üst hava tahminlerini dijital formda direkt olarak hazırlamak ve küresel olarak yayınlamak üzere görevlendirilmiş ve Dünya Saha Tahmin Merkezi olarak isimlendirilmiş olan meteoroloji merkezleri bulunmaktadır. Dünya Saha Tahmin Merkezleri Washington ve Londra’dır.

Diğer bazı önemli tanımlar şunlardır:

Konsültasyon: Uçuş faaliyetleri ile ilgili mevcut ve/veya beklenen meteorolojik durumların bir meteorolojist veya konusunda uzman kişiler arasında tartışılmasıdır.

Meteorolojik bilgi: Mevcut veya beklenen meteorolojik durumlarla ilgili olarak yapılan rapor, analiz, tahmin gibi her türlü yazılı veya sözlü ifadedir.

Meteoroloji raporu: Belirli bir zaman ve yer ile ilgili olarak rasat edilen meteorolojik şartların ifade edilmesidir.

Meydan klimatoloji özeti: İstatistiki bilgiler ışığında, bir meydandaki meteorolojik eleman ve parametrelerin özet olarak açıklamasıdır.

Tahmin kartı (Prognostic chart): Hava sahasının bir bölümü veya belirlenmiş bir yüzeyin, belirli bir zaman veya zaman aralığında, belirli meteorolojik eleman veya elemanların grafiksel olarak gösterilmiş şeklidir.

Rasat (Gözlem): Bir veya birden çok meteorolojik unsurun değerlendirilmesidir.

Tahmin: Belirli bir bölgede veya belirli bir hava sahasında, belirlenmiş bir zamanda veya zaman süresince beklenen meteorolojik şartların ifadesidir.

SIGMET (SIGnificant METeorological information): önemli meteorolojik bilgi) bilgisi: Meteoroloji gözlem ofisleri tarafından yayınlanan, uçuş operasyonlarının emniyetini etkileyebilecek ve belirli bir rotada hava olaylarının meydana gelmesi veya meydana gelmesinin beklenmesiyle ilgili olan bilgilerdir.

Hâkim rüyet: Gözle görülen mesafede görülen en iyi görüştür.

Pist görüş mesafesi (RVR: Runway Visual Range): Uçak pist orta çizgisindeyken pilot tarafından pist orta çizgisini gösteren ışıkları veya yüzey işaretlerini görebildiği mesafedir.

Uçak gözlemi: Uçuş hâlindeki bir uçaktan bir veya daha fazla meteorolojik bilginin değerlendirilmesi ve bir rapor hâlinde ilgili meteoroloji otoritesi veya ünitesine verilmesidir.

VOLMET: Uçuştaki uçaklara verilen meteorolojik bilgidir

Meteorolojinin Tarihçesi

Meteorolojinin Milattan Önce (M.Ö.) 3000’li yıllarda Hindistan’da ortaya çıktığını eski Hint metinlerinden öğrenmekteyiz. M.Ö. 600’e gelindiğinde Yunan filozof Thales ilk meteorolojist olarak kabul edilebilir. Thales, ilk mevsimsel tahminleri yayınlamıştır. M.Ö. 340 yılında meteorolojinin babası olarak tanımlanan Aristo “Meteorologica” isimli eserini yazmıştır. Aristo da o zamanki birçok düşünür gibi mantık ve sebep sonuç ilişkisiyle doğruya ulaşacağını düşünmekteydi bu nedenle kitabının büyük kısmı yanlışlarla doluydu. Yüzyıllar sonra bilim adamları doğa olaylarını anlayabilmek için ölçüm ve analiz yapılması ile kayıt tutulmasının gerekli olduğunu fark etmişlerdir.

Meteorolojinin bilim olarak ortaya çıkması ancak 17. yüzyılın başlarında yapılan icatlarla mümkün olmuştur. 1607 yılında Galileo Galilei ilk termometreyi icat etmiştir. Civalı barometrenin icadı, basıncın yükseklik ile düştüğünün keşfedilmesi, Avrupa’da bazı şehirlere meteoroloji istasyonlarının kurulması, rüzgar yönünü ölçen anemometre cihazının icadı aynı yüzyılda gerçekleşmiştir.

18. yüzyılda civalı termometre ve higrometre (nemölçer) icat edilmiş, havanın hacmi ile sıcaklık ilişkisi ortaya konmuş ve meteorolojik gözlemler için ilk ağ kurulmaya çalışılmıştır.

19. yüzyılda rüzgâr hızları sınıflandırıldı, dünyanın dönüşünün atmosferik hareketlere olan etkisi gösterildi, rüzgâr ve fırtına ayrımları ortaya atıldı, ilk iklim analizi ve ortalama sıcaklıklar haritası yapıldı, telgrafın icadı ile meteorolojik gözlemlerin daha hızlı iletilmesi sağlandı, eş basınçları birleştiren izobar eğrisi keşfedildi ve Viyana’da Uluslararası Meteoroloji Örgütü kuruldu.

20. yüzyılda hava kütlesi ve cephe kavramı keşfedildi, yüksek atmosfer balonu ile sıcaklık, basınç ve nem ölçüldü, askerî uçaklar jet akımlarını keşfetti, atmosferin davranışları yüksek hızlı bilgisayarlarla, matematik formülleri yardımıyla tanımlanmaya başladı, ilk meteoroloji uydusu Tiros uzaya yerleştirilerek hava tahmininde sayısal modeller kullanılmaya başlandı ve çok amaçlı radarların yerini doppler radarlar alarak fırtına bulutlarının ayrıntısı keşfedildi.

Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk meteorolojik gözlemler 1847-1858 yılları arasında yapılmıştır. İstanbul’da Kandilli Rasathanesi kurulması, Uluslararası Meteoroloji Kongresi’ne Osmanlı Devletinin çağrılması, meteoroloji ağının kurulmasına karar verilmesi ve Osmanlı Devletinin de gözlem yapılacak şehirlerini belirlemesi bu çağa rastlamaktadır.

Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı’na Almanya ile birlikte girmesiyle beraber Almanya, ihtiyaç duyduğu yerlerde meteoroloji istasyonlarının kurulmasını istemiştir. Bütün meteoroloji istasyonları, Alman alet ve cihazları ile kurulmuştur.

1918’de İstanbul’da bir meteoroloji kongresi toplanmış fakat savaşın sona ermesi ile kongrede alınan kararlar uygulanamamıştır.

Cumhuriyet kurulduğunda meteoroloji alanında kalan tek birim Kandilli Rasathanesi’dir. Cumhuriyetin ilanından sonra ülkenin kıt kaynaklarının en iyi şekilde değerlendirilmesi için yapılan ve yapılacak olan tüm yatırımlarda öncelikle meteorolojik bilgilerin elde edilmesi, sonrasında yatırımların gerçekleşmesi yöntemi izlendi.

Türkiye’de meteorolojik hizmetlerin tek elden yürütülmesi çalışmaları 1936 yılında ele alınmıştır. Devlet Meteoroloji İşleri Umum Müdürlüğü 1937 yılında kurulmuştur. II. Dünya Savaşı sonrasında Dünya Meteoroloji Teşkilatına 31 Mayıs 1949 tarihinde üye olmuştur.

Devlet Meteoroloji İşleri Umum Müdürlüğünün kuruluş kanununda Müdürlüğün vazifeleri olarak şunlar listelenmiştir:

A. Türkiye’nin hava ve deniz yollarında askeri ve sivil seferleri korumak üzere rasat ve hava istidlalleri yapmak ve uluslararası rasat emisyonları almak ve vermek;

B. Memleketin sağlık ve sosyal, ziraat, endüstri, ekonomi, finans, adliye, kültür, bayındırlık ve şehir işleriyle ilgili iklim tesirlerini meydana çıkaracak surette büyük ve küçük iklim tesirlerini meydana çıkaracak surette büyük ve küçük iklim bölgelerinin karakterlerini elde etmek üzere hava, su ve iklim rasatlarıyla lüzumu olan yerlerde deniz seviyeleri ve mıknatıs inhirafları rasatları yapmak;

C. A, B fıkralarındaki rasatlara, incelemelere ait elde edilen bilgilerin icap edenlerini broşürler, bültenler, haritalar ve grafiklerle yaymak;

D. Memleketin meteoroloji işleriyle ilgili olan uluslararası çalışmalara iştirak etmek,

E. A, B fıkralarındaki rasatları yapmak üzere memleketin lüzum görülen yerlerinde istasyonlar açmak ve çalıştırmak.

Bu kanunla Müdürlük altısı teknik, ikisi idari olmak üzere 8 şubeden ve 6 dereceden meteoroloji istasyonlarından oluşmuştur. Bu şubelerden teknik olanlar şunlardır:

a) Hava hizmetleri şubesi,

b) Klimatoloji şubesi

c) Hidrometeoroloji şubesi

d) Mikroklimatoloji şubesi

e) Tetkik ve yayım şubesi

f) Aletleri kontrol ve ayarlama şubesi

İdari şubeler şunlardır:

a) Muamelat ve muhaberat şubesi

b) Zat işleri, sicil ve levazım şubesi

Meteoroloji istasyonları ise şunlardır:

1. Mıntıka istasyonları
2. Birinci sınıf istasyonlar
3. İkinci sınıf istasyonlar
4. Üçüncü sınıf istasyonlar
5. Dördüncü sınıf istasyonlar
6. Yardımcı rasat postaları