Ünite 8: Giysi Tasarımında Kalıp Hazırlama ve Örnek Bir Temel Giysi Kalıbı

Giriş

Giysi tasarımında, çizimlerin üç boyutlu bir ürün haline dönüştürülebilmesi için doğru ölçülerde ve doğru teknik kullanılarak kalıp hazırlama işleminin yapılması gerekmektedir. Kalıp, giysi ve aksesuarların kısımlarını belirtip, üretimden önce ne şekilde malzeme kesilmesi gerektiğini gösteren kağıt ya da kartondan yapılan düz şablondur. Modelist, modacının tasarım gücünü kalıplayan teknisyendir. Giysi tasarımlarının üretilmesinde modelistler ya da tasarımcılar giysi kalıplarını hazırlamada farklı teknikler kullanmaktadır. Bu tekniklerin doğru şekilde uygulanabilmesi ise öncelikle ölçülerin doğru olarak belirlenebilmesi ile mümkündür.

Kalıp Hazırlamada Kullanılan Araç Gereçler

Kalıp hazırlamada sıklıkla kullanılan araç gereçler, cetvel, iletki, gönye, mezura, eşel, pistole, riga, kavadora, pergel, makas ve mülaj kağıdı gibi araç gereçlerdir.

Kalıp Hazırlamada Ölçü Alma Teknikleri

Ölçüler doğru tekniklerle alındığında ve ölçü hesaplamaları doğru şekilde yapıldığında istenilen beden ölçüsünde ya da giysi dikilecek kişinin vücut özelliklerine ve ölçülerine en uygun şekilde kalıpların elde edilmesi mümkün olur. Ölçü alınırken farklı biçki sistemlerinin farklı ölçü alma teknikleri olduğu göz önünde bulundurulmalı ve bu teknikler hatasız uygulanmaya çalışılmalıdır. Hangi sistem kullanılırsa kullanılsın ölçü almada dikkat edilmesi gereken bazı temel noktalar vardır. Bunlar:

• Ölçüsü alınan kişi vücudu mümkün olduğunca saran düzgün bir iç giyime sahip olmalıdır.
• Diğer ölçülerin alınmasında bel yeri referans noktası olarak belirlendiği için ekstrafor ya da ince bir şeritle belin en ince yerinden yere paralel olarak bel şeridi bağlanmalıdır.
• Tüm ölçüler giysi giyilirken sürekli kullanılacak korse, sütyen gibi iç giyimler üzerinden alınmalıdır.
• Ölçüsü alınan kişi ayaklarını birleştirmiş olmalı ve onun ayakta, rahat bir şekilde duruşu sağlanmalıdır.

Ölçüler alınmadan önce yapılması gereken ilk işlem belin en ince noktasından geçecek şekilde ekstrafor ya da bel şeridinin yere paralel şekilde bağlanmasıdır.

Genişlik Ölçüleri: Kalıp hazırlamada üretimi yapılacak giysi türüne göre kullanılacak genişlik ölçüleri farklılık göstermektedir. Beden Genişliği (Göğüs) Ölçüsü, Bel Genişliği Ölçüsü, Ön Genişlik Ölçüsü, Kalça Genişliği Ölçüsü, Arka Genişlik Ölçüsüdür.

Beden Genişliği (Göğüs) Ölçüsü: Bu ölçü, mezura göğsün ve sırtın en geniş yerinden geçecek şekilde bel ekstraforuna ya da yere paralel olarak alınmalıdır.

Bel Genişliği Ölçüsü: Bu ölçü bele bağlanan bel şeridi ya da ekstrafor üzerinden yere paralel olarak alınmalıdır.

Ön Genişlik Ölçüsü: Göğüsün en geniş yerinden kolla bedenin birleştiği yere kadar iki kol arasında alınan ölçüdür.

Kalça Genişliği Ölçüsü: Bu ölçü, kalçanın en geniş yerinden varsa göbek çıkıntısı da dikkate alınarak bel şeridine ya da yere paralel olarak alınır.

Arka Genişlik Ölçüsü: Bu ölçü sırtın en geniş yerinden, mezura kürek kemikleri üzerinden geçecek şekilde iki kol arasından alınır.

Uzunluk Ölçüleri: Kalıp hazırlamada uzunluk ölçüleri, genişlik ölçülerinde olduğu gibi kalıbı hazırlanacak giysiye ve kullanılacak kalıp sisteminin esaslarına uygun olarak vücut üzerinden alınmakta ya da hesaplanarak bulunmaktadır. Bütün Boy Ölçüsü, Göğüs Düşüklüğü Ölçüsü, Ön Uzunluğu Ölçüsü, Arka Uzunluğu Ölçüsü, Kalça Düşüklüğü Ölçüsü, Kol Uzunluğu (Kol Boyu) Ölçüsüdür.

Bütün Boy Ölçüsü: Bütün boy ölçüsü kişinin boyunu ifade etmektedir. Bu ölçü alınırken öncelikle kişi çıplak ayaklı olmalıdır. Sırtı dönük şekilde, mümkün olduğunca yaklaşarak duvarla paralel halde ve rahat bir pozisyonda durmalıdır. Başının en yüksek noktasından geçecek şekilde duvara gönye yerleştirilerek işaret alınmalı ve kişi çekildikten sonra mezura ile bu işaretten başlayarak yere kadar olan mesafe ölçülmelidir.

Göğüs Düşüklüğü Ölçüsü: Bu ölçü boyun ile omuzun birleştiği noktaya mezura yerleştirilerek göğsün en yüksek noktasına kadar alınan ölçüdür. Müller biçki sisteminde bu ölçüye göğüs düşüklüğü II adı da verilmektedir. Ayrıca, aynı sistemde arka yakadan (sırtta boyun omurunun orta noktası) başlayarak alındığında göğüs düşüklüğü I olarak adlandırılan ölçüye ulaşılmaktadır.

Ön Uzunluğu Ölçüsü: Ön uzunluğu ölçüsü de göğüs düşüklüğü ölçüsü gibi boyun ve omuzun kesiştiği noktaya mezura yerleştirilerek göğsün en yüksek noktasından geçecek şekilde bele kadar alınan ölçüdür. Yine Müller biçki sisteminde bu ölçüye ön uzunluğu II adı da verilmektedir. Aynı ölçü sırtta boyun omurunun orta noktasından başlayarak yaka çevresinden geçecek şekilde alındığında ön uzunluğu I ölçüsü elde edilir.

Arka Uzunluğu Ölçüsü: Arka uzunluğu ölçüsü, sırtta yukarıda boyun omuruna (omuz hizasında) mezura yerleştirilerek sırt omuru boyunca bele kadar alınan ölçüdür.

Kalça Düşüklüğü Ölçüsü: Bu ölçü arka uzunluğu ölçüsü alınırken mezura kaldırılmadan belden kalçanın en yüksek noktasına kadar alınan ölçüdür.

Kol Uzunluğu (Kol Boyu) Ölçüsü: Bu ölçünün alınmasında ölçüsü alınan kişinin kolunu dirsekten hafifçe bükmesi istenir. Daha sonra omuz başında bulunan kemik çıkıntısına mezura yerleştirilerek kol uzunluğunca dirsekten geçirilir ve bilek kemiğine kadar ölçü alınır.

Artık Ölçü: Genişlik ölçülerinden beden genişliği ölçüsü 100 cm’den fazla olması durumunda bu ölçü ortaya çıkmaktadır. Örneğin, ölçüsü alınan kişinin beden genişliği ölçüsü 105 cm ise artık ölçü 5 cm’dir. Kalıp çiziminde bu ölçü dikkate alınmalıdır.

Bolluk Ölçüleri: Temel kalıp çizimlerinde ve model uygulama çalışmalarında bazı ölçülere, model özelliğine, beden hareket durumuna, kumaş esnekliğine ve kullanılan sistemin esaslarına göre fazladan eklenen ölçüdür. Örneğin, Müller biçki sisteminde bu ölçü temel beden kalıpları için 8 cm’den 2mm’ye kadar değişebilmektedir.

Kalıp Hazırlama Teknikleri

Giysi tasarımında, model özelliklerine, üretim biçimine ve tercihe göre farklı kalıp hazırlama teknikler kullanılmaktadır. Kalıp hazırlamada kullanılan bu teknikler:

• Biçki ile,
• Biçki sistemleri kullanarak,
• Drapaj yöntemi ile,
• Hazır kalıplar kullanılarak,
• Giysi üzerinden,
• Bilgisayar ile,
• Pratik yol ile kalıp hazırlama şeklinde sıralanabilir.

Biçki ile Kalıp Hazırlama: Bu teknikte giysi dikilecek kişi üzerinden uzunluk ve genişlik ölçüleri alınarak belli oranlara göre temel beden kalıpları hazırlanmaktadır. Hazırlanan temel giysi kalıpları üzerine ise giysi tasarım özelliklerine göre model uygulama çalışmaları yapılmaktadır. Bu teknik, uzman bilgisi gerektirmekte olup, oldukça zahmetli ve zaman alıcıdır. Kalıp ve dikiş konusunda deneyimli olmayanlar tarafından uygulanması doğru değildir.

Biçki Sistemleri Kullanarak Kalıp Hazırlama: Giysi tasarımında kalıp elde edebilmede özellikle Avrupa ülkeleri tarafından farklı sistemler geliştirilmiştir. Günümüzde hala kullanılmakta olan bu sistemler, uzun süreli araştırma ve uygulama çalışmalarının sonucudur. Literatürde bu sistemlere Müller, Pfaff, Metrik, İngiliz, Fransız gibi isimlerle ulaşmak mümkündür. Kalıp hazırlama sistemlerinde genellikle ölçülerin standardizasyonu ve formüller yardımı ile hesaplanması söz konusudur. Bu ölçüler kullanılarak ve sistemlere özgü kurallar izlenerek giysi kalıpları elde edilmektedir. Bazı çalışmalar olmakla birlikte, ülkemize ait ölçü standartları ya da kalıp sistemi henüz mevcut değildir. Bu nedenle giysi kalıplarının hazırlanmasında diğer ülkelere ait kalıp sistemleri tercih edilmektedir.

Drapaj Yöntemi ile Kalıp Hazırlama: Drapaj, Fransızca bir kelime olan ve giysilere yapılan çeşitli pililer, büzgüler ya da verilen şekil anlamına gelen drapeden türeyerek dilimize yerleşmiş bir sözcüktür. Bolluklar vermek ya da drape yapmak anlamındadır. Bu teknik, daha çok model özelliği karmaşık, asimetrik, drapeli ya da çok kesikli tasarımların kalıplarının hazırlanmasında kullanılmaktadır. Uzun süren bir uygulama olabileceği için genellikle cansız manken üzerine, amerikan, patiska, astar, tülbent gibi kumaşlar ya da mülaj kağıdı kullanılarak kalıplar uygulanmaktadır.

Hazır Kalıplar Kullanılarak Kalıp Hazırlama: Bu teknikte bazı dergilerin ekinde yer alan hazır kalıplardan yararlanılarak ya da hazır giyim firmalarının sahip oldukları giysi kalıpları üzerinde değişiklikler yapması ile kalıpların elde edilmesi söz konusudur. Elde edilen kalıpların bazı kısımlarında vücut özelliklerine göre düzeltmeler yapılması gerekebilir.

Giysi Üzerinden Kalıp Hazırlama: Üretilmiş bir giysi üzerinden de kalıp elde edilmesi mümkündür. Bu teknikte kalıbı elde edilmek istenen giysi düz bir zemine yerleştirilerek ya da cansız mankene giydirilerek üzerine ince bir kağıt ya da kumaş yerleştirilir. Kalıp elde edilecek kısmın kopyası alınır ya da pens ve bollukları verilerek iğnelenen kısmın dikiş yerlerinin işaretleri alınarak kalıp elde edilmiş olur.

Bilgisayar ile Kalıp Hazırlama: Bu teknik isminden de anlaşılabileceği gibi giysi kalıplarının elde edilmesinde bazı bilgisayar yazılımlarının kullanılması ilkesine dayanmaktadır. Bilgisayar yardımı ile kalıpların çizimi ve model uygulama çalışmaları ya da hazır kalıpların bilgisayar ortamına aktarılması ile model uygulama çalışmaları, farklı bedenleri elde etmede serileme ve pastal yani kesim planının oluşturulması gibi işlemlerin kısa sürede ve hatasız gerçekleştirilmesi söz konusudur. Ayrıca kalıp arşivi oluşturma, hazırlanan kalıpları saklama ve çoğaltmaya da olanak veren bu teknik, günümüzde yaygın olarak kullanılmaktadır.

Pratik Yol ile Kalıp Hazırlama: Bu teknik biçki sistemleri ya da drapaj yolu ile kalıp elde etmede uzmanlaşmış olmayı gerektirmektedir. Teknikte, kağıt ya da kumaş üzerine, vücut ve model özelliğine göre ölçülerden yararlanılarak ya da göz kararı ile kalıpların çizimi söz konusudur.

Temel Etek Kalıbı Hazırlama

Etek, boru veya koni şekilli, belden tutturulan, genellikle kadınların giydiği, çeşitli uzunluklarda bulunan alt beden giysisidir. Bu giysinin ve tüm giysi türlerine yönelik kalıp hazırlama çalışmalarının sağladığı bazı faydalar bulunmaktadır. Bunlar:

• Biçkide yani kesim ve dikim çalışmalarında güveni artırır.
• Zamanın verimli kullanımını sağlar.
• Kumaşın verimli kullanımını sağlar.
• Enerjinin verimli kullanımını sağlar.
• Beceri gelişir ve pratiklik kazandırır

Temel etek kalıbı gibi tüm temel giysi kalıplarının hazırlanmasında ise dikkat edilmesi gereken bazı noktalar vardır. Bunlar:

• Ölçüler bolluk verilmeden, kalıp sisteminin esaslarına uygun olarak doğru tekniklerle alınmalı ya da hesaplanmalıdır.
• Önce genişlik sonra uzunluk ölçüleri alınmalıdır.
• Elde edilen temel ölçülere vücut tipine, model özelliğine, kumaş yapısına ve kullanılan kalıp hazırlama sisteminin esaslarına göre bolluk ilaveleri verilmelidir.
• Beden numarası, beden genişliği ölçüsünün yarısından altı çıkarılarak bulunmaktadır. Bu formülde çıkan sayı tek ise bir üst sayıya tamamlanarak beden numarası belirlenmektedir.
• Temel kalıp çizimleri üzerine, üretim yapılan kişinin vücut özelliklerinin gerektirdiği düzeltmeler yapıldıktan sonra model uygulama çalışmaları yapılmalıdır.

Temel Etek Kalıbı Çizimi: Temel etek kalıbı çizilmeden önce yapılması gereken en önemli işlem pens hesaplamasıdır. Kalıp terimi olarak pens, en basit tanımı ile giysinin vücuda oturmasını sağlayan üçgen biçimli dikiştir. Tüm temel beden kalıplarında öncelikle giysi türüne, kumaş özelliğine, model özelliğine ve kullanılan kalıp sisteminin esaslarına uygun olarak gerekli ölçülere bolluk paylarının eklenmesi gerektiğinden daha önce bahsedilmişti. Etek için bolluk payı eklenmesi gereken ölçüler ise bel genişliği ve kalça genişliği ölçüleridir.

Pens Hesaplaması: Müller biçki sistemine göre temel etek kalıbı çiziminin yarısının yapılması tüm etek kalıbının elde edilmesinde yeterli olmaktadır. Pens dağılımında bilinmesi gereken en önemli nokta ön ve arka pens genişliklerinin genellikle 3 cm’den fazla olmaması gerektiğidir. Eğer bel ve kalça genişliği ölçüleri arasındaki fark çok büyük ise ve pens paylarının dağıtımında ölçüler 3 cm’yi aşıyor ise özellikle arka bedende ikinci bir pensin eklenmesi en doğru yol olacaktır.

Pens paylarının dağılımı yapıldıktan sonra temel etek kalıbı çizim işlem basamaklarına geçilebilmektedir. Dik ve dik açı uygulanarak çizilen yatay hatların çiziminde cetvel, kavisli hatların çiziminde ise pistole ya da riga kullanınız.

Temel Etek Kalıbı Açılımı: temel etek kalıbının ön ortası, arka ortası, yan dikiş, bel hattı ve pens çizgileri esas çizgileridir. Bu çizgiler üzerinden mülaj kağıdına kopya alarak ön ve arka olmak üzere temel etek kalıbının açılımı elde edilmektedir. Açılım ile model uygulama, şablonlama ya da kesim işlemlerinin yapılması mümkün olabilmektedir. Kalıp açılımlarının yapımında kopya alınırken tüm ölçülere, dik açılara, ön ve arka kalıpların orta noktalarına ve düz boy ipliğe (D.B.İ) dikkat edilmelidir. Gerekli yazı ve işaretlerin açılım üzerinde yer alması sonraki kalıp çalışmaları için büyük önem taşımaktadır.

Kemer Çizimi: Kemerler eteğin bele sabitlenmesini ya da üste giyilen giysinin içine yerleştirilerek düzgün görüntü oluşturulmasını sağlayan ek parçalardır. Günün modasına uygun şekilde kemerlerin kalınlıkları değişebilmekle birlikte eteklerde kemersiz modeller de mümkündür. Bu modellerin kalıp çiziminde pervaz (üretimde kalıp kenarlarının temizlenmesinde dikilen ve içe doğru döndürülen ek parça) çiziminin yapılması gerekmektedir.

Temel Etek Kalıbı Şablonlama ve Şablonu Kumaşa Uygulama

Kesim ve üretim için çizimi yapılan kalıplara dikiş payları vererek gerekli yazıların yazılması ve işaretlerin yerleştirilmesi ile elde edilen kalıba şablon, bu işleme ise şablonlama adı verilmektedir. Kullanım şekillerine göre şablon çeşitleri dört gruba ayrılmaktadır. Bunlar kesimde, işaretlemede, ütülemede ve dikimde kullanılan şablonlardır.

Kesimde Kullanılan Şablonlar: Pastal planı hazırlamada, çizimde ve kesimde kullanılan dikiş payları verilerek hazırlanmış şablonlardır.

İşaretlemede Kullanılan Şablonlar: Kesilip çıkartılarak ya da çizilerek kalıplar , kumaş ya da şablonlar üzerinde cep yeri, ilik yeri gibi parçaların işaretlenmesinde kullanılan şablonlardır.

Ütülemede Kullanılan Şablonlar: Genellikle çeşitli parçaların düzgün şekilde ütülenebilmesinde kullanılan paysız şablonlardır. Şablon ütülenecek parçaya yerleştirilmekte ve dikiş payları şablon üzerine katlanarak ütü yapılmaktadır.

Dikimde Kullanılan Şablonlar: Dikim işlemi sırasında düzgün sonuçlar elde edilmesinde bazı parçalara yerleştirilerek kenarlarından dikim işlemi yapılan şablonlardır.

Şablonda Bulunması Gereken Yazı ve İşaretler: Kalıplar açılım işleminden sonra diliş payları verilerek gerekli yazılar yazılarak ve işaretler yerleştirilerek şablonlanmaktadır. Şablonlamada kalıplar üzerinde bulunması gereken yazı ve işaretlere ise şöyledir:

• Parça ismi
• Beden numarası
• Kaç adet kesileceği
• Çıt işaretleri
• Düz boy iplik işareti
• Varsa delgi işareti
• Model adı ya da numarası
• Tarih

Temel Etek Kalıbı Şablonlama: Kalıp şablonlamada yapılan ilk işlem dikiş paylarının verilmesidir. Dikiş payları ise model özelliğine, dikiş türüne, üretim sistemine, kumaş miktarına ve kumaşın ekonomik kullanımına dikkat edilerek belirlenmektedir. Özellikle hazır giyimde, çok sayıda üretim gerçekleştirildiği için dikiş payları, kumaş fire miktarında oldukça etken olmaktadır.

Temel Etek Şablonunu Kumaşa Uygulama: Temel etek gibi tüm giysilere ait kalıpların kumaşa uygulanarak kesilmesinden önce kesilecek kumaşların özelliklerine göre kesime hazırlanması gerekmektedir. Bazı kumaşlar dokundukları lif türüne göre yıkandıktan sonra çekebilirler, bazı kumaşların ise dokunuşları atkı ve çözgü yönünde düzgün olmayabilir. Bu durumların ortadan kaldırılmasında kumaşlar kesime, ıslatarak, ıslak bezle ütüleyerek, iplik yönü düzeltilerek ve kumaş doğrudan ütülenerek hazırlanmaktadır. Kullanılacak kumaş hazırlandıktan sonra şablon ya da kalıpların kumaşa yerleştirilmesi işlemi gerçekleştirilebilecektir. Bu işlemde kumaşın tek en ya da çift en olması önem taşımaktadır. Kalıplar ölçülerek kumaş eni ile kıyaslanmalı ve uygun uzunlukta kumaş tercih edilmelidir.