Ünite 8: Şirketlerde Tasfiye ve Birleşme

Şirketlerde Tasfiye

Tasfiye; bir şirketin varlıklarını nakde çevirmesi, alacaklarını tahsil etmesi, borçlarını ödemesi ve kalan tutar varsa ortaklara dağıtılması işlemidir. Tasfiye, dağılma ve dağıtma olmak üzere iki şekilde olur.

Dağılma (infisah), yasada ve/veya ana sözleşmede öngörülen nedenlerden birinin gerçekleşmesi ile bir karar alınmasına ve ihbarda bulunulmasına gerek kalmadan bir şirketin kendiliğinden faaliyet ortamının sona ermesidir.

Dağıtma (fesih); yasa ve/veya ana sözleşmede yer alan hükümlerden birine dayanarak mahkemenin, kamu otoritesinin, ortakların aldığı bir kararla şirketin varlığının sona erdirilmesidir. Dağılmanın hukuki sonucu olarak tasfiye veya tasfiyesiz (birleşme) dağılma işlemi yapılır. Tasfiye işlemleri şahıs ve sermaye şirketlerinde birbirinden farklılıklar gösterir.

Şahıs Şirketlerinde Tasfiye İşlemleri ve Kayıtları

Kolektif ve komandit şirketlerde tasfiye süreci birbirine benzerdir. Ancak şirket sözleşmesinde aksine bir hüküm bulunmadıkça komanditer ortağın ölümü veya kısıtlanması, şirketin sona ermesi sonucunu doğurmaz. Sözleşmede öngörülmüş olan sürenin bitiminden sonra ortaklık, ortakların örtülü iradesiyle sürdürülürse belirsiz süreli ortaklığa dönüşür.

Kolektif şirketler, Türk Borçlar Kanunu’nda şu sebeplerden birinin gerçekleşmesiyle sona erer:

• Ortaklık sözleşmesinde öngörülen amacın gerçekleşmesi veya gerçekleşmesinin imkânsız duruma gelmesiyle,

• Sözleşmede ortaklığın mirasçılarla sürdürülmesi konusunda bir hüküm yoksa ortaklardan birinin ölmesiyle,

• Sözleşmede ortaklığın devam edeceğine ilişkin bir hüküm yoksa bir ortağın kısıtlanması, iflası veya tasfiyedeki payının cebri icra yoluyla paraya çevrilmesiyle,

• Bütün ortakların oy birliğiyle karar vermesiyle,

• Ortaklık için kararlaştırılmış olan sürenin bitmesiyle,

• Ortaklık sözleşmesinde feshi bildirme hakkı saklı tutulmuş veya ortaklık belirsiz bir süre için ya da ortaklardan birinin ömrü boyunca kurulmuşsa bir ortağın fesih bildiriminde bulunmasıyla,

• Haklı sebeplerin bulunması hâlinde her zaman başkaca koşul aranmaksızın fesih istemi üzerine mahkeme kararıyla sona erer.

Kolektif şirketin tasfiyesi, iflas dışındaki sona erme hâllerinde tasfiye memurlarına aittir. Tasfiye kararı alındıktan sonra, kolektif şirketin tasfiye işlemlerini, iflas dışındaki sona erme hâllerinde tasfiye memurları yerine getirir. Tasfiye memuru, ortaklardan ya da üçüncü kişilerden biri olabilir. Ortaklar oy birliği ile tasfiye memurunu seçer. Oy birliğine ulaşılmadığı takdirde temsilcinin atanması mahkemeye aittir. Tasfiyesine karar alınan şirketin normal faaliyet dönemi sona erer. Şirket, tasfiye dönemine girmiş olur.

Tasfiye memurlarının yapacağı işlemler:

Tasfiye memurları, tasfiye hâlinde bulunan şirketin bütün mal ve haklarının korunması için basiretli bir iş adamı gibi gerekli önlemleri almakla ve tasfiyeyi olabildiğince en kısa zamanda bitirmekle yükümlüdür.

• Tasfiyeye başlamadan önce şirketin envanterini yapar ve “Tasfiyeye Başlama Bilançosu” nu çıkarır.

• Şirketin tutması gereken defterleri tutar.

• Şirketin henüz sonuca bağlanmamış işlerini tamamlar. Ancak tasfiyenin gerçekleşmesi ile ilgili olmayan işler yapamaz.

• Alacakları tahsil eder. Vadesi gelmemiş alacakların vadesini beklemeden peşin değerleri (iskontolu değer) üzerinden tahsil eder.

• Mevcutları paraya çevirir. Taşınabilir (menkul) mallar pazarlıkla ve açık artırma ile satılır. Taşınmazlar (gayrimenkuller) açık artırma ile satılabilir. Ortaklar oy birliği ile karar vermedikçe mallar toptan satılamaz.

• Şirketin borçlarını öder, taahhütlerini yerine getirir. Vadesi gelmemiş borçları, peşin değer üzerinden öder. Alacaklılar peşin değeri kabul etmek zorundadır.

• Tasfiye sonunda “Tasfiye Sonu Bilançosu” düzenler. Bu bilançoya göre her bir ortağın şirketten alacağını hesaplar ve nakit olarak öder.

• Eğer şirketin paraya çevrilen mevcutları ve alacakları şirketin borçlarını ödemeye yetmezse kalan kısım için ortaklara başvurur.

• Tasfiye işlemleri bittikten sonra tutulan muhasebe defterlerini ortaklardan birine ya da notere teslim eder.

• Şirketin ticaret unvanının Ticaret Sicilinden silinmesi için gerekli işlemleri yapar; tasfiye işlemlerinin bittiğini ve şirketin kapandığını, vergi dairesine ve ilgili diğer kurumlara yasal süre içinde bildirir.

Bir kolektif şirketin varlığı, borçlarının tamamına yetmediği takdirde kalan şirket borçlarının ödenmesini sağlamak için tasfiye memurları ortaklara başvururlar. Tasfiye memurları yaptıkları işler dolayısıyla üçüncü kişilere ve ortaklara verdikleri zararlardan sorumludurlar.

Tasfiye İşlemlerinin Muhasebe Kayıtları

• Tasfiyeye başlama bilançosu hazırlanır.

• Yasal defterler tutulur.

• Varlıklar nakde çevrilir.

• Alacaklar tahsil edilir.

• Borçlar ödenir.

• Verilmesi gereken beyannameler verilir.

• Tasfiye sonu bilançosu çıkarılır. Kolektif şirket ortakları gelir vergisi mükellefi oldukları için tasfiye sonu şirket için bir vergi hesabı yapılmaz.

• Tasfiye sonu kalan tutar, ortaklara ödenir ve hesaplar kapatılır.

• Defterler bir ortağa ya da notere teslim edilir.

Tasfiye işlemlerine ilişkin muhasebe kayıtları, tasfiye memurunun tasdik ettireceği yeni defterlere ya da şirketin eski defterlerine yapılabilir.

Tasfiye işlemleri ile ilgili muhasebe kayıt örnekleri kitabınız S.179, 180’de incelenebilir.

Sermaye Şirketlerinde Tasfiye İşlemleri ve Kayıtları

Limitet Şirketlerde Tasfiye:

Limitet şirketlerin tasfiyesi konusunda tasfiye usulü ile şirket organlarının yetkileri, tasfiye memurlarının görevleri hakkında anonim şirketlere ilişkin hükümler uygulanır. Limitet şirketin tasfiye nedenleri;

• Şirket sözleşmesinde öngörülen sona erme sebeplerinden birinin gerçekleşmesiyle,

• Genel kurul kararıyla,

• İflasın açılmasıyla,

• Kanunda öngörülen diğer sona erme hâllerinde.

Şirket organlarının eksikliği: Şirkette uzun süreden beri şirketin kanunen gerekli organlarından biri mevcut değilse veya genel kurul toplanamıyorsa ortaklardan ve ya şirket alacaklılarından birinin şirketin feshini istemesi üzerine şirket merkezinin bulunduğu yerdeki Asliye Ticaret Mahkemesi, müdürleri dinleyerek, buna rağmen durum düzeltilmezse, şirketin feshine karar verir.

Haklı sebepler: Haklı sebeplerin varlığında her ortak, mahkemeden şirketin feshini isteyebilir. Fesih davası açıldığında mahkeme, taraflardan birinin istemi üzerine gerekli önlemleri alabilir. Limitet şirketin sona ermesi, iflastan ve mahkeme kararından başka bir sebepten ileri gelmişse müdür, birden fazla müdürün bulunması hâlinde en az iki müdür, bunu Ticaret Siciline tescil ve ilan ettirir

Anonim Şirketlerde Tasfiye:

Anonim şirketlerde sona erme nedenleri;

• Sürenin sona ermesine rağmen işlere fiilen devam etmek suretiyle belirsiz süreli hâle gelmemişse esas sözleşmede öngörülen sürenin sona ermesiyle,

• İşletme konusunun gerçekleşmesiyle veya gerçekleşmesinin imkânsız hâle gelmesiyle,

• Esas sözleşmede öngörülmüş herhangi bir sona erme sebebinin gerçekleşmesiyle,

• Alınan genel kurul kararıyla,

• İflasına karar verilmesiyle,

• Kanunlarda öngörülen diğer hâllerde sona erer.

Anonim şirkette uzun süreden beri şirketin kanunen gerekli olan organlarından biri mevcut değilse veya genel kurul toplanamıyorsa pay sahipleri, şirket alacaklıları veya Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nın istemi üzerine mahkeme, şirketin feshine karar verir.

Haklı sebeplerin varlığında sermayenin en az onda birini ve halka açık şirketlerde yirmide birini temsil eden payların sahipleri, mahkemeden şirketin feshini isteyebilir. Anonim şirketin tasfiyesi için tasfiye memurları atanır. Esas sözleşme veya genel kurul kararıyla ayrıca tasfiye memuru atanmadığı takdirde tasfiye, yönetim kurulu tarafından yapılır. Şirketin feshine mahkemenin karar verdiği hâllerde tasfiye memuru mahkemece atanır. Faaliyeti sona eren bir şirket, tasfiye dönemine girer, ticaret unvanını “tasfiye hâlinde” ibaresi eklenmiş olarak kullanır.

Tasfiyede Tasfiye Memurlarının Yapacakları İşler:

• Başlangıç bilançosunu düzenlerler. Tasfiye memurları şirketin finansal durumunu gösteren bir envanter ile bilanço düzenler ve genel kurulun onayına sunarlar.

• Alacaklılara çağrı yaparlar. Yerleşim yerleri bilinen kişiler taahhütlü mektupla, diğer alacaklılar için, şirketin internet sitesinde, Ticaret Sicili Gazetesi’nde ve üç ilanla şirketin sona ermiş bulunduğu konusunda bilgilendirme yaparlar.

• Şirketin süregelen işlemlerini tamamlamak, gereğinde pay bedellerinin henüz ödenmemiş olan kısımlarını tahsil etmek, aktifleri paraya çevirmek ve şirket borçlarının, ilk tasfiye bilançosundan ve alacaklılara yapılan çağrı sonucunda anlaşılan duruma göre, şirket varlığından fazla olmadığı saptanmışsa bu borçları ödemekle yükümlüdürler.

• Tasfiye sonucunun dağıtımını yaparlar. Tasfiye hâlinde bulunan şirketin borçları ödendikten ve pay bedelleri geri verildikten sonra kalan varlığı, esas sözleşmede aksi kararlaştırılmamışsa pay sahipleri arasında, ödedikleri sermayeler ve imtiyaz hakları oranında dağıtılır

• Tasfiyenin sonunda defterler ve tasfiyeye ilişkin olanlar da dâhil belgeler saklanır, şirkete ait ticaret unvanının sicilden silinme istemi tescil ve ilan edilir.

Anonim şirket genel kurulu aksini kararlaştırmamışsa tasfiye memurları, şirketin aktiflerini pazarlık yoluyla da satabilirler. Önemli miktarda aktiflerin toptan satılabilmesi için genel kurulun kararı gereklidir.

Tasfiye sürecinde yapılacak muhasebe işlemleri:

• Tasfiyeye başlama bilançosu düzenlenir.

• Tasfiye dönemindeki yevmiye ve büyük defter kayıtları yapılır.

• Tasfiye sonu bilançosu düzenlenir.

• Tasfiye kârı oluşmuşsa kâr üzerinden kurumlar vergisi hesaplanır ve vergi dairesine ödenir. Tüm tasfiye süreci tamamlandığında da tasfiye sonucunun kârlı ya da zararlı olmasına göre gerekli işlemleri yapar. Kârlı ise ödemesi gereken kurumlar vergisini öder, zararlı bir sonuç olmuşsa daha önce ödemiş olduğu vergilerin iadesini vergi dairesinden ister.

• Tasfiye sonu kapanış işlemleri yapılır.

Tasfiye işlemleri ile ilgili muhasebe kaydı örneği, kitabınız S.185-188 ‘de incelenebilir.

Şirketlerde Birleşme

Ticaret şirketlerinin birleşme nedenlerini genel olarak üç grupta toplayabiliriz:

• Şirketler, aralarındaki rekabeti ortadan kaldırmak için birleşebilirler.

• Şirketler, birbirlerini tamamlayan işlerle uğraşıyorlarsa girdi akışını kolaylaştırmak için birleşebilirler.

• Şirketler, daha büyük sermaye sağlamak için birleşebilirler.

Şirket birleşmelerinde iki veya daha fazla sayıda şirket bir araya gelerek tek bir şirket oluşturur. Birleşen şirketlerden bir ya da birkaçı hukuki olarak tamamen ortadan kalkar. Şirket birleşmeleri iki şekilde gerçekleşebilir:

• Devralma şeklinde birleşme

• Yeni kuruluş şeklinde birleşme

Şirketler, bir şirketin diğerini devralması yoluyla birleşebilir; buna “devralma şeklinde birleşme” denir. Şirketlerin yeni bir şirket içinde bir araya gelmelerine “yeni kuruluş şeklinde birleşme” denir. Birleşmede kabul eden şirkete “devralan”, katılan şirkete “devrolunan” şirket denir. Birleşme, devrolunan şirketin malvarlığı karşılığında bir değişim oranına göre devralan şirketin paylarının, devrolunan şirketin ortaklarınca kendiliğinden iktisap edilmesiyle gerçekleşir.

Birleşmeyle, devralan şirket devrolunan şirketin mal varlığını bir bütün hâlinde devralır. Birleşmeyle devrolunan şirket sona erer ve Ticaret Sicilinden silinir.

Hangi şirketin hangi şirketle birleşebileceğini gösteren birleşme ilkeleri şöyledir:

Sermaye şirketleri;

• Sermaye şirketleriyle,

• Kooperatiflerle ve

• Devralan şirket olmaları şartıyla kolektif ve komandit şirketlerle birleşebilirler.

Şahıs şirketleri;

• Şahıs şirketleriyle,

• Devrolunan şirket olmaları şartıyla sermaye şirketleriyle,

• Devrolunan şirket olmaları şartıyla kooperatiflerle birleşebilirler.

Kooperatifler;

• Kooperatiflerle,

• Sermaye şirketleriyle ve

• Devralan şirket olmaları şartıyla şahıs şirketleriyle birleşebilirler.

Tasfiye hâlinde ve borca batık bir şirketin de birleşmeye katılması mümkündür. Tasfiye hâlindeki bir şirket, mal varlığının dağıtılmasına başlanmamışsa ve devrolunan şirket olması şartıyla birleşmeye katılabilir.

Birleşmede Ortaklık Payları ve Hakları

• Devrolunan şirketin ortaklarının mevcut ortaklık paylarını ve haklarını karşılayacak değerde, devralan şirketin payları ve hakları üzerinde istemde bulunma hakları vardır

• Ortaklık paylarının değişim oranları belirlenirken devrolunan şirketin ortakları na tahsis olunan ortaklık paylarının gerçek değerlerinin onda birini aşmaması şartıyla bir denkleştirme ödenmesi öngörülebilir.

• Devrolunan şirketin oydan yoksun paylarına sahip ortaklarına aynı değerde, oydan yoksun veya oy hakkını haiz paylar verilir.

• Devrolunan şirkette mevcut bulunan paylara bağlı imtiyaz hakları karşılığında devralan şirkette eş değerde haklar veya uygun bir karşılık verilir.

• Devralan şirket; devrolunan şirketin intifa senedi sahiplerine eş değerli haklar tanımak veya intifa senetlerini, birleşme sözleşmesinin yapıldığı tarihteki gerçek değeriyle satın almak zorundadır.

Ayrılma Akçesi: Birleşmeye katılan şirketler; birleşme sözleşmesinde ortaklara, devralan şirkette pay ve ortaklık haklarının iktisabı ile iktisap olunacak şirket paylarının gerçek değerine denk gelen bir ayrılma akçesi arasında seçim yapma hakkı tanıyabilirler.

Birleşme Şekli: TTK’ye göre birleşme, devralan şirketin sermaye artırımı yoluyla veya yeni bir şirket kurma yoluyla olabilir. Sermaye artırımı yoluyla birleşme veya devralma yoluyla birleşmede devralan şirket, sermayesini devrolunan şirketin ortaklarının haklarının korunabilmesi için gerekli olan düzeyde artırmak zorundadır.

Yeni şirket kurma yoluyla birleşmede, birleşen şirketler tasfiye olunarak yeni bir şirket kurulur.

Birleşme işleminin başlaması için birleşecek şirketlerin ilgili organlarında birleşme kararının alınması gerekir.

• Genel kurullar, anonim ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerde, esas veya çıkarılmış sermayenin çoğunluğunu temsil etmesi şartıyla, genel kurulda mevcut bulunan oyların dörtte üçüyle,

• Bir kooperatif tarafından devralınacak sermaye şirketlerinde, sermayenin çoğunluğunu temsil etmesi şartıyla, genel kurulda mevcut bulunan oyların dörtte üçüyle,

• Limitet şirketlerde, sermayenin en az dörtte üçünü temsil eden paylara sahip bulunmaları şartıyla, tüm ortakların dörtte üçünün oylarıyla,

• Kooperatiflerde, verilen oyların üçte ikisinin çoğunluğuyla ana sözleşmede ek ödeme ve başka edim yükümlülükleri ya da sınırsız sorumluluk kabul edilmiş veya bunlar mevcut olup da genişletilmişse kooperatife kayıtlı tüm ortakların dörtte üçünün kararıyla onaylanmalıdır.

• Kolektif ve komandit şirketlerde birleşme sözleşmesinin oy birliğiyle onaylanması gerekir. Ancak şirket sözleşmesinde birleşme sözleşmesinin bütün ortakların dörtte üçünün kararıyla onaylanması öngörülebilir.

Sermayesi paylara bölünmüş bir komandit şirketin başka bir şirketi devralması hâlinde oyların dörtte üçüne ilaveten komanditelerin tamamının birleşmeyi yazılı olarak onaylamaları gereklidir.

Daha sonra bir sözleşmenin yapılması, birleşme raporunun hazırlanması, birleşme sözleşmesi ve birleşme raporunun işlem denetçisi tarafından denetlenmesi ve son olarak birleşmenin Ticaret Siciline tescil ve ilanı işlemleri yapılarak birleşme tamamlanır.

Sermaye Şirketlerinin Kolaylaştırılmış Şekilde Birleşmesi

Devralan sermaye şirketi, devrolunan sermaye şirketinin oy hakkı veren bütün paylarına veya bir şirket ya da bir gerçek kişi veya kanun yahut sözleşme dolayısıyla bağlı bulunan kişi grupları, birleşmeye katılan sermaye şirketlerinin oy hakkı veren tüm paylarına sahiplerse sermaye şirketleri kolaylaştırılmış düzene göre birleşebilirler

Devralan sermaye şirketi, devrolunan sermaye şirketinin tüm paylarına değil de oy hakkı veren paylarının en az yüzde doksanına sahipse azınlıkta kalan pay sahipleri için;

• Devralan şirkette bu payların denk karşılığı olan paylar verilmesi, şirket payları yanında şirket paylarının gerçek değerinin tam dengi olan nakdi bir karşılık verilmesinin önerilmiş olması ve

• Birleşme dolayısıyla ek ödeme borcunun veya herhangi bir kişisel edim yükümlülüğünün yahut kişisel sorumluluğun doğmaması hâlinde birleşme kolaylaştırılmış usulde gerçekleşebilir.

Birleşme Oranı ve Değiştirme Oranı

Devralma yoluyla birleşmede birleşme oranı bulunarak yeni şirketteki pay oranı bulunur. Birleşme oranı öz kaynak yöntemine göre şu formül aracılığıyla belirlenebilir:

Birleşme Oranı

Şirketlerde birleşme işlemlerinin muhasebeleştirilmesi örneklerini S.194-197’de inceleyebilirsiniz.