Ünite 2: E-İşletme Sistemleri

Yeni Ekonomi

Yeni ekonomi kavramı, özellikle bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler sonucu ortaya çıkan, hizmet sektörüne dayalı ekonomik yapıyı ifade etmektedir.

Yeni ekonominin internet, bilgi ve iletişim teknolojileri ile dijital teknolojileri destekleyen altyapının oluşturulduğu 90’lı yıllarda başladığı kabul edilmektedir. Söz konusu teknolojiler tüketicilerin ve onlara mal ve hizmet üreten işletmelerin alışkanlıklarında radikal değişimlere yol açmıştır (s:20 Tablo 2.1).

Elektronik işletmecilik (E-İşletme); En önemli teknolojik gelişme olarak görülen İnternet, yeni ekonomik düzenin vazgeçilmez bir parçası olarak karşımıza çıkmaktadır. İnterneti bu denli önemli kılan zaman ve mesafe kısıtı olmadan, düşük maliyet ve hızla, bilgi, ürün ve hizmetin küresel olarak alışverişine imkân tanımasıdır. İnternetin sağladığı avantajlar sayesinde geleneksel ticaret yerini elektronik ticarete bırakmıştır.

Elektronik işletme (e-işletme), satın alma, satış, değişim gibi işletme fonksiyonlarına ilaveten diğer temel işletme fonksiyonları tarafından gerçekleştirilen işlemlerin mümkün olanlarını da bilgisayar destekli iletişim ağları üzerinden yürüten işletmeleri tanımlamak için kullanılan bir kavramdır.

Elektronikleşme seviyesi ile işletmeciliğin fiziksel ortamdan elektronik ortama dönüşüm boyutu kastedilmektedir. Buna göre işletmenin sattığı ürün veya hizmet, ürün veya hizmetin üretiliş biçimi ve ürün veya hizmetin alıcıya iletiliş biçimine göre işletmeleri ‘’tam elektronik işletme’’, ‘’kısmi elektronik işletme’’ ve ‘’normal işletme olarak üç grupta toplayabiliriz.

Tam e-işletme: işletmenin ürün veya hizmeti fiziksel değil de elektronik ise işletme bu ürün veya hizmeti elektronik ortamda üretmişse ve işletme bu ürün veya hizmeti muhatabına elektronik ortamda iletiyorsa bu işletmeler “safi elektronik işletme” veya popüler adıyla “sanal işletme” olarak adlandırılır.

Kısmi e-işletme: İşletmenin ürününün veya hizmetinin yapısı, işletmenin ürün veya hizmeti üretiş ve iletiş biçimlerinden herhangi biri elektronik ise bu işletmeler “kısmi e-işletme” olarak adlandırılır.

Normal işletme: işletmenin ürününün veya hizmetinin yapısı, işletmenin ürün veya hizmeti üretiş ve iletiş biçimlerinin hiçbirisinin elektronik olmadığı işletmeler “normal işletme” olarak adlandırılır.

Elektronik ticaret türleri; başlıca e-ticaret türleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• İşletmeden işletmeye e-ticaret (Business-toBusiness, B2B); işletmeden işletmeye (B2B) eticaret sadece işletmeler arasında söz konusudur. Yani alıcı ve satıcı taraflar işletmelerden oluşur. Ürünün veya hizmetin son kullanıcısı olan tüketiciler, taraflar içerisinde yer almaz. En yaygın B2B e-ticaret modelleri elektronik açık artırmacılık, bilgi aracılığı, elektronik tedarikçilik, elektronik dağıtımcılık, internet yayıncılığı, elektronik pazarlamacılık, üçüncü taraf piyasaları, iş birliği platformları, değer zinciri birleştiriciliği, değer zinciri hizmet sağlayıcılığı ve iştiraklerdir.
• İşletmeden tüketiciye e-ticaret (Business-toConsumer, B2C); işletmeden tüketiciye (B2C) eticaret türünde satıcı taraf işletme, alıcı taraf ise nihai tüketicidir. B2C, B2B’ye göre daha karmaşık ve zor bir e-ticaret türüdür. Bunun nedeni satıcı sayısına nazaran tüketici sayısının yüksekliğidir.
• Tüketiciden tüketiciye e-ticaret (Consumer-toConsumer, C2C); Tüketiciden tüketiciye (C2C) e-ticaret türünde alıcı ve satıcı taraflar bireylerden oluşur. Yani tek tek birer tüketici olan bireyler sahip oldukları bir ürün veya hizmeti bir başka bireye satar. En yaygın C2C eticaret modelleri elektronik açık arttırma ve elektronik kişisel ilanlardır.
• İşletmeden çalışana e-ticaret (Business-toEmployee, B2E); işletmeden çalışana (B2E) eticaret türünde işletme sadece çalışanlarına bilgi ve hizmet sunar. En yaygın B2E modelleri çalışanlara elektronik ortamda verilen eğitimler, sadece çalışanlara özel ürün ve/veya hizmet satışı yapan kapalı devre bilgisayar destekli iletişim ağları olarak sayılabilir.
• Devletten işletmeye e-ticaret (Government-toBusiness ve Devletten tüketiciye e-ticaret (Government-to-Consumer, G2C); devlet, işletmeler ve vatandaşlar taraflar› oluşturur. Devlet bazı bilgi ve hizmetleri bilgisayar destekli iletişim ağları vasıtasıyla vatandaşlara ve işletmelere sunduğu gibi, yine aynı yolla alım ve satım yapabilir. Vergilerin internet üzerinden ödenmesi, ihale duyuruları ve teklifleri, nüfus işlemleri gibi uygulamalar en yaygın örneklerdir.

E-işletmecilik modelleri; işletme modeli, işletmenin sürekli bir biçimde nasıl para kazanacağının ve büyüyeceğinin tasarlanmasıdır. E-işletmecilik modeli ise geleneksel işletmeciliğin elektronik ticaretin gereklerine adapte edilerek uygulanmasıdır.

Birkaç kişi tarafından kolaylıkla teşkil edilip uygulanabilir nitelikte e-işletmecilik modelleri olduğu gibi oldukça karmaşık yapıya sahip ve ciddi işbirlikçileri sayesinde hayata geçirilebilen e-işletmecilik modelleri de bulunmaktadır.

Başlıca e-işletmecilik modelleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Elektronik Vitrin (E-Vitrin/E-Mağaza)
• Elektronik Alışveriş Merkezleri (E-Avm)
• Elektronik Açık Arttırma/Açık Eksiltme(e-Açık artırma/Eksiltme)

Elektronik Vitrin(E-Vitrin/E-Mağaza): Tek bir mağazayı temsil eden bir web sayfası üzerinden satıcı ile tüketicilerin doğrudan etkileşimde bulunduğu modeldir.

Elektronik Alışveriş Merkezleri (E-Avm): Farklı farklı işletmelerin e-vitrinlerinin bir arada sunulduğu bir e-işletmecilik modelidir.

Elektronik Açık Arttırma /Açık Eksiltme (e-Açık arttırma /Eksiltme): E-Açık Arttırma/e-açık eksiltme modelinde açık arttırma/eksiltme işini organize eden bir web sitesi üzerinden belli bir ürün veya hizmetin en fazla/en düşük fiyatı veren kişiye satılması işlemidir.

Kurumsal Kaynak Planlama Sistemleri, KKPS (Enterprise Resource Planning Systems, ERPS)

Günümüzde işletmelerin çoğu, sağladığı avantajlardan faydalanmak için bilgi sistemlerine ilgi göstermektedir. İşletmeler tarafından kullanılabilecek birçok bilgi sistemi içinde de genellikle ‘’Fonksiyonel Alan Bilgi Sistemleri’’ adı verilen, işletme organizasyonunun belli bir bölümü veya belli bir fonksiyonu için oluşturulan bilgi sistemlerinin daha yoğun kullanıldığı görülmektedir.

Fonksiyonel alan bilgi sitemleri tarihi süreç içerisinde birbirinden bağımsız biçimde, sadece kendi ihtiyaçlarını gözeterek geliştirilmiştir. Bu durum işletmelerde her bir fonksiyon için oluşturulmuş farklı bilgi sistemlerine ait birbirinden kopuk birçok bilgi deposunu ortaya çıkarmıştır. Fonksiyonun etkinliğini artırma amacı taşıyan sistemler, birbirinden bağımsız ve kopuk işlev gördüklerinden ve birbirleriyle olan iletişimlerini genellikle kağıt evraklar kullanarak gerçekleştirdiklerinden dolayı işletme organizasyonunun bütünlüğünün etkinliğinin azalmasına ve maliyetlerin artmasına yol açmışlardır. Bu sıkıntıların aşılması için ‘’Kurumsal Kaynak Planlama Sistemleri, KKPS’’ geliştirilmiştir.

KKPS, işletmenin tüm kaynaklarını en etkin bir biçimde kullanarak karlılığını arttırmak için, ortak bir yazılım platformu ve veri tabanı vasıtasıyla işletmenin tüm fonksiyonlarını birbirine entegre eden bilgi sistemleridir.

KKP sistemlerinin gelişimi; işletmenin tüm süreçlerini ve fonksiyonlarını bir bütün olarak ele alan ve bunları entegre hale getiren KKP sistemleri geliştirilmiştir. Bu tür, yani sadece işletme içi işlemlere, bu işlemlerden üretilen verilere ve işletme içi karar vericilere odaklı KKP sitemleri ‘’Geleneksel(Temel) KKP Sistemleri’’ veya ‘’Büro Arkası KKP sistemleri olarak adlandırılmaktadır. Diğer bir tür olan KKP sistemlerinde ise işletmeyi tedarikçileri, diğer iş ortakları ve müşterileri ile bir arada ele alan ve işletmenin KKP sitemini tedarikçi, iş ortakları ve müşterinin KKP sistemleri ile entegre etmeyi amaçlayan ‘’Genişletilmiş KKPS’’, ‘’KKPS II’’ veya ‘’Büro Önü KKPS’’ dir. (s:25 Şekil 2.2.)

KKP sistemi modülleri; KKP sistemleri “modül” adı verilen ayrı ayrı bilgi sistemlerinden oluşur. Geleneksel (temel) KKP sistemleri “Muhasebe-Finansman”, “Üretim ve Operasyon” ve “İnsan Kaynakları” modüllerinden oluşur. Genişletilmiş KKP sistemlerinde ise bu üç modüle ilaveten “Müşteri İlişkileri Yönetimi”, “Tedarik Zinciri Yönetimi”, “İşletme İstihbaratı” ve “Elektronik İşletme” modülleri de yer alır.

Geleneksel (Temel) KKP Sistemi Modülleri:

• Muhasebe-Finansman Modülü
• Üretim ve Operasyon Modülü
• İnsan Kaynakları Modülü

Genişletilmiş KKP Sistemi Modülleri

Yukarıda sayılan temel modüllere ilaveten aşağıdaki modüller de yer almaktadır.

• Müşteri İlişkileri Yönetimi (MİY) Modülü
• Tedarik Zinciri Yönetimi (TZY) Modülü
• İşletme İstihbarat Modülü
• Elektronik İşletme (E-İşletme) Modülü

KKP Sistemlerinin Avantajları

Yüksek Esneklik ve Hız: KKP sistemleri, aralarındaki kopukluk nedeniyle işletmenin etkinliğini düşüren ve işletmeyi hantallaştıran fonksiyonel alan bilgi sistemlerini ortadan kaldırarak ve tedarik zinciri yönetimi ve müşteri ilişkileri yönetimi sistemleri vasıtasıyla işletmeler arası iletişimi kurarak işletme organizasyonunun değişen şartlara daha hızlı tepki vermesini ve ortaya çıkan fırsatları en kısa sürede değerlendirmesini sağlar.

• Tam Koordinasyon: Fonksiyonlar arasında bilgi akışını koordine ederek karar vermenin etkinliğini artırır.
• Artan Kalite ve Verimlilik: Toplam kaliteyi ve işletmenin verimliğini yükseltir.
• Düşen Maliyetler: Maliyetlerin düşmesini sağlar.
• Yönetim Kolaylığı: KKP sistemleri işletmenin çeşitli kademelerindeki yöneticilere, kendilerine verilen yetki doğrultusunda kendileri için gerekli olan bilgilere anında ulaşarak işletme mekanizmasının istenildiği gibi çalışıp çalışmadığını görmelerine imkan tanır.

KKP Sistemlerinin Dezavantajları

• Yüksek İlk Kurulum Maliyeti: Toplam maliyet, donanım, yazılım, alınan danışmanlık hizmetleri, personel eğitimi, ilk kurulum, bakım-onarım ve güncelleme maliyetlerini içerir. KKP sistemlerinin toplam maliyeti oldukça yüksektir.
• Yüksek Başarısızlık Riski: İşletmenin KKP sistemine adapte olamama riski, hata riski ve değişime karşı işletme personelin göstereceği direnç riski gibi faktörler KKP sistemlerinin başarısızlığına yol açabilecek durumlardır.

E-İşletmecilik/E-Ticaret ve KKP sistemleri ve muhasebe; teknolojik gelişmeler, elektronik işletmecilik uygulamaları, özellikle bilgisayara dayalı iletişim ağları ve KKPS gibi entegre bilgi sistemleri muhasebe verilerine ulaşmayı, bu verilerden muhasebe bilgisi üretmeyi, üretilen muhasebe bilgilerinin taraflara iletilmesini hızlandırmış, ucuzlatmış ve kolaylaştırmıştır. Artık daha fazla muhasebe verisinden, daha az hata, daha az personel, daha az materyal, daha az zaman ve maliyetle daha fazla doğru, güvenilir, zamanlı muhasebe bilgisi üretilir hale gelmiştir. Benzer şekilde gerek işletme içerisindeki bilgi kullanıcıları gerekse işletme dışı bilgi kullanıcıları muhasebe bilgilerine daha kısa zamanda ve daha düşük maliyetle ulaşma imkanına sahip olmuştur. Nitelikli muhasebe bilgisinin zamanında elde edilmesi bilgi sahiplerinin verdikleri kararlarda yanılgı payını azaltmıştır.

Teknolojik gelişmelerin muhasebe üzerinde bir takım sorunları da beraberinde getirmesi kaçınılmazdır. Bunları; bağımsız veya entegre çalışan muhasebe bilgi sistemlerinin ilk kuruluş maliyetlerinin yüksek olması, muhasebe bilgisi üreten personelin teknolojiye ayak uydurma zorunluluğu, teknoloji cehaleti nedeniyle teknolojik ortamlarda gerçekleştirilebilecek su istimallerin gözden kaçma ihtimalinin yüksekliği şeklinde sıralamak mümkündür.