Ünite 6: Öğrenme Yönetim Sistemlerinde İçerik ve Organizasyonu

Giriş

Başta içerik yönetim sistemleri (İYS) ve öğrenme yönetim sistemleri (ÖYS) olmak üzere tüm bu sistemlerde “içerik organizasyonu” önemli bir konudur. İçerik organizasyonu ÖYS’nin kalbinde yer alır. İçerik organizasyon süreci en genel şekliyle kuruma ve hedef kitleye uygun üretim planı oluşturma, bu içeriği üretme/ürettirme/hazır alma, yayınlama, kontrol etme ve değerlendirme olarak düşünülebilir.

İçerik Türleri

Genel olarak bir ÖYS’de kullanılabilecek içerik türleri şu şekilde sıralanabilir;

• Metin; düz metin, biçimlendirilmiş metin
• Ses dosyaları (mp3, podcast)
• Görseller; fotoğraf, simge, şekil, resim, hareketli resim (gif), illüstrasyon, karikatür, infografikler, kavram haritaları, haritalar
• Videolar; canlı ders (eseminer) kayıtları, yüzyüze eğitim kayıtları, etkileşimli videolar
• Dosyalar; powerpoint sunumları, kılavuzlar, raporlar, ekitaplar, makaleler, biyografikler, takvimler
• Öğrenme nesneleri
• Soru; alıştırma, test
• Oyun
• Etkileşimli içerik; HTLM5, Flash
• Program, ders ve ünitelere ait bilgi paketleri; program tanıtımı ve amaçları, ders tanıtımı ve amaçları, ünite amaçları

İçerik, kaydedilmiş olan herhangi bir enformasyon olarak da tanımlanabilir. İçerik türleri çok farklı şekillerde sınıflandırılabilir. Bu sınıflandırma yaklaşımlarından bazıları şu şekilde özetlenebilir:

• İçerik türüne göre (metin, ses, video, v.b.)
• Dosya yapısına göre (html, pdf, epub)
• Üretim yerine göre (iç kaynaklar, dış kaynaklar)
• Öğrenme amaçlarına göre (ders, modül, bölüm, ünite)
• Seviyelerine göre (ilkokokul, lise, üniversite)

Gerektiğinde farklı bir yerde kullanılması gereken her içerik türünün özellikleri şu şekilde özetlenebilir;

• Hangi öğrenme amacına yönelik hazırlandığı net olarak bilinmeli,
• Uzunluk, süre, kapasite, üretildiği kaynak, üretim tarihi gibi meta verilere sahip olmalı,
• Nicelik (istatistiki bilgi) olarak takip edilebilmeli,
• Kolay bir şekilde tekrar ulaşılabilmeli,
• Değerlendirme sonuçlarını içerebilmeli ve
• Düzenlenerek tekrar kullanılabilmelidir.

ÖYS kapsamında içerik organizasyonu konusunu ele aldığımızda bu 4 içerik türü ortaya konabilir; hazır kaynaklar, öğrenme ürünleri, değerlendirmeye yönelik içerikler ve öğrenme nesneleri.

Kurumlar kendi imkanları ile görsel, ses ya da video üretmek yerine özel olarak hizmet veren stok siteleri aracılığı ile bu içeriklerden yararlanarak hazır kaynak yönetimi yapabilirler. E-öğrenme açısından ele alındığında kaynak yönetimi simgeler, yazı tipleri, şablonlar, görseller, ses efektleri, video klipler ve animasyonlar gibi tekrar kullanılabilen öğelerin yönetimini kasteder. Eğitimsel malzeme olarak kullanılan içeriklerden bazıları şu şekildedir;

• Görseller; Kavram haritaları veya infografikler bu kullanımlara örnek olarak verilebilir.
• Sesler; Ses efektleri, arka plan müzikleri, giriş (intro) ve çıkış sesleri bir arşivden hazır olarak alınarak kullanılabilir.
• Videolar; Kısa soru cevap videoları, konu anlatımları, canlı ders kayıtları, sınıf ortamında çekilen konu anlatım videoları, animasyon videoları ve etkileşimli videoları örnek verilebilir.
• Sorular; Soru türlerine bağlı olarak farklı test ya da alıştırma türleri de kullanılabilmektedir.

Öğrenme nesneleri, farklı öğrenme ortamlarında tekrar kullanılabilecek küçük parçalara bölünmüş ve tek bir öğrenme amacına yönelik bağımsız yapılardır. Öğrenme nesneleri kavramı yerine dijital öğrenme nesnesi (Digital Learning Object), dijital öğrenme içeriği (Digital Learning Content), tekrar kullanılabilir öğrenme nesnesi (Reusable Learning Object), bilgi nesnesi (Knowledge Object), eğitsel nesne (Educational Object) terimleri de kullanılmaktadır. Bir öğrenme nesnesi farklı standartlara sahip olsa da aşağıdaki bilgileri içermelidir:

• Genel Bilgi; başlık, hedeflenen öğrenme amacı, önceden bilinmesi gereken konu ya da kavramlar, öğrenme nesnesi içeriği ve kullanım süresi hakkında bilgi, üstbilgi
• İçerik-Tekrar Kullanılabilir Bilgi Nesneleri (Reusable Information Object); gerçek, kavramlar, işlemler, süreçler, kurallar
• Özet
• Uygulama
• Değerlendirme

Öğrenme nesnelerinin kurum için faydaları; ekonomik fayda, standart oluşturması, üretim hızının artması, geliştirme ve bakım süreçlerinin kolaylaştırılması ve öğrenme süreçlerinin bireyselleştirilmesidir. Etkili öğrenme nesnelerinin oluşturulmasında dikkat edilmesi gerekenler kısaca şu şekilde listelenebilir: açık bir öğrenme amacı oluşturma, genel bilgi tanımının eksiksiz yapılabilmesi, küçük bir yapı çerçevesinde sunabilmek, genel amaçlı (bağlamsız)üretim veya özel amaçlı üretim, farklı seviyelerdeki öğrenme amaçlarına yönelik öğrenme nesnelerini ilişkilendirmek, aynı öğrenme çıktısına yönelik farklı öğrenme nesneleri oluşturmak, genel standartlara yönelik üretim yazılımları belirlemek ve esnek bir yapı sunmaktır. Öğrenme nesnelerinin kolay bir şekilde tekrar kullanılabilmesi, farklı sistemlerle çalışabilir hale gelmesi ve standartlarının yaygınlaşması için uluslararası seviyede çalışmalar sürdürülmektedir. Zamanla ortaya çıkan standartlardan bazıları; AICC, SCORM, xAPI ve Cmi5 (Computer Managed Instruction)’dır. Öğrenme nesnesi ambarları; belli standartları olan, kullanıma açık olarak sunulması gereken, etkili bir arayüz gerektiren ve sürekli olarak kendini yenilemesi gereken arşivlerdir.

Kurumsal İçerik Yönetimi

Kurumsal içerik yönetimi, kayıtlı bilginin tüm formlarını ve üstbilgilerini (metadata) içeren, kurum taksonomisine göre sınıflandırılmış ve uygun teknolojik ve yönetimsel alt yapı tarafından desteklenen strateji, yöntem ve araçları kapsar. Kurumsal içerik yönetiminin amaçlarını kurum dışı ve kurum içi olmak üzere ikiye ayrılır;

• Kurum dışı amaçlar; kurumun daha modern görünmesini sağlama (itibar), öğrenenler için hizmet ve ürünlerin kalitesini arttırma, dış kaynaklarla etkileşimi arttırma, belge yapı ve tasarımını standart hale getirerek ve kurumun marka ve kültürünü oluşturma.
• Kurum içi amaçlar; kağıt-tabanlı süreçlerin azaltılması, daha iyi karar verebilme, daha etkili bilgi işleme, süreçlerin geliştirilmesi, rekabet yeteneğinin geliştirilmesi, kurum içi işbirliği, anlamlı iş kültürü, daha iyi enformasyon kalitesi, daha düşük risk ve verimli bilgi dağıtımı ve daha iyi iletişim.

Organizasyon Süreci’nin Planlama aşamasında kurumu tanımak için kurumsal strateji, içerik kapsamı, üretim ve yayın süreci, teknoloji, analitik, içerik yapısı, içerik deneyimi, üstveri (metadata) ve sınıflandırma başlıkları altındaki sorulara cevap verilmelidir.

ÖYS İçerik Organizasyon Süreci

Karmaşık organizasyon süreçleri, belli aşamalara ve alt adımlara ayrılarak ele alınırsa çok daha kolay anlaşılabilir ve yönetilebilir. İçerik organizasyon süreci planlama, üretim, kontrol ve yayın, takip ve geri bildirim ve kullanımın değerlendirilmesinden oluşur.

Planlama; organizasyon sürecinde ilk ve en önemli basamağıdır. Planlama sürecinde; kurum temel amaçları (vizyon ve misyon), kurumun kaynak, imkan ve durumu, hedef kitle analizi, öğrenme amaçları, içerik türleri(ihtiyaçlar), içerik standartları, iş bölümü (işlev değişimine uygun), ortak takvim, ve iş akış planları konuları netleştirilmelidir. Kurumun temel amaçları şu sorulara yanıt verebilmelidir: “Kar amaçlı mı yoksa toplumsal fayda mı gözetilecek?”, “Hangi alanda faaliyet gösterecek?”, “Kime yönelik hizmet sunacak?” ve “Kalite anlayışı esası ne olacak?”. Kurum kaynak ve imkanları başlığı altında şu unsurlara yer verilmedir; çalışan sayısı ve durumu, destek alınabilecek uzman durumu, sunucu altyapısı, bilgisayar birimleri ve maddi kaynak. İçeriğin sunulacağı hedef kitle ile ilgili olarak şu sorular akla gelebilir; “İçerik lisans öğrenimini alan öğrencilere mi sunulacak?”, “Uzmanlık için başvuran, bir işte çalışan yetişkinlere mi sunulacak?” ve “Çok farklı yaş ve sosyoekonomik dağılıma sahip büyük bir kitleye mi sunulacak?”. Öğrenme amaçları kapsamında Kurumların ve programların öğrenenler için belirledikleri genel hedeflerden, ders, bölüm, modül ve öğrenme nesnelerinin hitap edeceği en alt amaçlara kadar çok net bir şekilde belirlenmesi gerekir. Öğrenenlere sunulacak olan içerik türleri şu ölçütlere göre belirlenebilir: hedef kitle özellikleri, ders içerikleri ve konu uzmanlarının özellikleri. İçerik standartları; farklı içerik türleri için geçerli olan evrensel standartlar bulunmaktadır. Bunun dışında, video, ses, elektronik belge, ofis belgeleri, sıkıştırılmış dosyalar, HTML sayfaları ve etkileşimli içerikler için şu standartlar kullanılabilir; görseller için JPEG,PNG ve GIF, videolar için H264, 4:3 ve 16:9 formatları, ses dosyaları için Mp3, elektronik belge için PDF ve ePUB, ofis belgeleri için özel ofis yazılımları formatları, sıkıştırılmış dosyalar için ZIP, RAR ve 7zip, HTML sayfaları için HTML5 standartları ve etkileşimli içerik (animasyon) için HTM5. İş bölümü sadece içerik üretim ve organizasyon sürecinde değil, tüm işletmeler için önemli bir planlama unsurudur. Ortak takvim; Kurumların ihtiyaç ve amaçlarına yönelik olarak belirleyeceği üretim planlarının takip edilebilmesi, istenen sürede ve doğru zamanda yetiştirilebilmesi için iş ya da üretim takvimlerine ihtiyaçları olacaktır. İş akış planları; Her içerik türünün kendine has özellikleri, üretim yapısı ve kontrol döngüsü olacaktır. Bu nedenle hem karmaşık üretim süreçlerinin netleştirilmesi hem de gereksiz ve hatalı süreçlerin ortaya çıkartılabilmesi adına iş akış planlarının oluşturulması büyük önem taşımaktadır.

Üretim; Bir ÖYS’de içerik, kurum dışı kaynaklardan temin edilebileceği gibi, kurum içi kaynaklar kullanılarak da üretilebilir. Üretim sürecinde; üretim kaynaklarının belirlenmesi, üretim araçlarının (yazılımların) belirlenmesi, üretim sırasının belirlenmesi ve künye ve depolama adımlarından oluşur. Üretim kaynaklarının belirlenmesi; üretim süreci kurumun kendi imkanları, Farklı kurumlardan hizmet veya içerik alımı ve küçük çaplı ya da bireysel (ev-içi üretim) kaynaklar seçenekleri üzerinde yapılabilir. Üretim araçlarının (yazılımların) belirlenmesi; üretimde kullanılacak yazılımların belirlenmesinde, “Planlama” aşamasında belirlenen standartlar yol gösterici olacaktır. Üretim sırasının belirlenmesi; ÖYS’ yi kullanacak eğitim kurumları ya da şirketler bu sıralamayı belirlerken şu konuları değerlendirmelidir: temel malzemeler, ders/kurstaki öğrenci sayısı: ders/kurstaki başarı sayısı, temel kaynak üretim tarihi, ders/kursların yayın tarihi ve uzman durumu. Künye ve depolama; İçerik organizasyonunun belki de en kritik konularından birisi künyeleme ve depolamadır. İçeriğin depolanmasında her bir dosyaya verilecek takip kodu ya da dosya ismi, o dosya hakkındaki temel bilgileri takip edebilecek özellikte olmalıdır. İlgili malzeme hakkında ayrıntılı üretim bilgilerine ulaşılabilecek künye (takip kodu) şu şekillerde tutulabilir: dosya adı içinde, dosya adına bağlı bir tabloda ve dosyanın kendi içinde.

Kontrol ve yayın; yayınlama sürecinde ortaya çıkacak temel konuları şu şekildedir; “İçerik hangi ders/derslerde yayınlanacak?”, “İçeriği kim yayınlayacak?”, “İçerik ne zaman yayınlanacak?” ve “İçerik nasıl yayınlanacak?”. ÖYS’de içerik yayınlama yöntemleri; yayınlanacak olan bir dosya ise, ilgili ders altındaki klasöre yüklenecek (upload) ve sonrasında ise bu dosyanın bağlantısı ders yapısı içinde istenen yerde bağlantı olarak verilebilecektir. Bu bağlantı bir HTML dosyası içindeki kelime ya da nesneye verilebilir ya da doğrudan dosya öğesi olarak öğrenenlere sunulabilir. Bu en temel yayın seçeneği dışında şu seçeneklerden yararlanılabilir: içerik öğesi (WYGIWYS), embed kodlarının kullanımı (Iframe), WebDav Kullanımı, dosya olarak sunum, FTP olarak sunum ve HTML tabanlı içerik yayınlama.

Takip; takip sistemi, şu raporlama ve kullanım özelliklerine sahip olmalıdır; bir ders altında hangi içeriklerin yer aldığı görülebilmeli, bir içerik türünden ne kadar yayında olduğu anlaşılabilmeli, belli tarih aralıklarında ne kadar içeriğin yayınlandığı görülebilmeli, farklı ölçütlere göre (program, öğrenci sayısı, ders başarısı) malzemeler sıralanabilmeli, yayından kaldırılan içerikler takip edilebilmeli, bu sisteme farklı kullanıcılar, çevrimiçi olarak erişebilmeli ve kullanıcıların sistem üzerindeki yetkileri düzenlenebilmelidir. Çevrimiçi tabloların kullanımı; takip amaçlı olarak hesap tablolarının ortak bir şekilde kullanımı ise beraberinde birçok fayda sağlayabilmektedir. Videoların takibi; Ücretsiz video platformlarında ya da kurumsal medya sunucularında yayınlanacak olan videoların takibinde özel bir yazılım ya da çevrimiçi tablolar kullanılabilir. Geri bildirim ve kullanım değerlendirmesi, öğrenenlerden farklı şekillerde toplanan tüm kullanım ve görüşlerin, en azından dönemlik olarak ilgili birimlere iletilmesi gerekmektedir. Öğrenciye geri bildirim sunabilme; ÖYS’den yararlanacak öğrenenlerin, kendi ilerleyiş hızlarına ve durumlarına göre başarılarının değerlendirilebilmesi, hatalarından öğrenmeleri için onlara bir fırsat sunacaktır. Öğrenen görüşlerinin değerlendirilmesi; bir ÖYS’ de yer alabilecek farklı türler hakkında öğrenenlerin düşünceleri değerlendirilebilir. İçerik kullanımın değerlendirilmesi; özellikle eğitim ortamlarında öğrenenlerin ifade ettikleri görüşler ile kullanım verileri arasında büyük farklar bulunabilir. Öğrenenlerden alınan görüşler ve kullanım bilgilerinin değerlendirilmesi sonunda, şu seçenekler uygulanabilir: İçerikte değişiklik yapmadan yayınlama, içerikte basit değişikliklerle güncelleme yaparak yayınlama, içeriğin çok fazla hata içermesi nedeniyle tekrar üretilmesi ve içeriğin yayından kaldırılması.

Raporlama; raporlama sürecinin bir kurum açısından ne kadar gelişim gösterildiğini ne kadar malzeme üretildiğini ve yayınlandığını ortaya koyabilmesi gerekir. Raporların, düzenli bir şekilde bilimsel kullanıma ve başvuruya uygun bir şekilde yayınlanması, akademik çalışmaların yapılmasını kolaylaştıracaktır.