Ünite 2: Öğrenme Yönetim Sistemlerinde Ders Tasarımı

Giriş

Çevrimiçi bir ders tasarlarken göz önünde bulundurulması gereken en önemli konulardan biri öğrenenlerin etkinlik ve kaynaklara erişmek için kendilerince en kestirme yolu kullanmak isteyecekleri gerçeğidir. Bu yüzden çevrimiçi derslerde öğrenenlerden yapılması istenenler açık ve net bir şekilde belirtilmeli ve mümkün olan en kısa yolla gerçekleştirilecek şekilde tasarlanmalı ve içeriğe ve etkinliklere alternatif yollar sunulmalıdır.

Dersle İlgili Ayarlar

Dersin adı: Dersin adının kısa olmasında yarar vardır. Eğer ders adı uzunsa bir sonraki bilgi olan dersin kısa adında ders adı kısaltılarak yazılabilir. Dersin oluşturulmasında gerekli olan bir diğer bilgi ise dersin kodudur. Dersin kodu genelde dersin adında bulunan üç harfi, öğretim yılını, akademik yılı, dönemi veya şube bilgisini içermelidir. Ders ile ilgili veriler Öğrenci Bilgi Sisteminden (ÖBS) ÖYS’ye aktarılıyorsa Dersin Adı, Kısa Adı ve Kodu bilgileri ÖBS’de yer aldığı şekliyle ÖYS’de kullanılacaktır. Bu durumda bu bilgilerin manuel oluşturulmasına gerek kalmayacaktır.

Dersin kategorisi: Çevrimiçi ders oluşturulurken girilmesi istenen bir diğer bilgi ise dersin hangi kategori altında yer aldığıdır.

Ders kategorisi o dersin içinde yer aldığı bilim dalı, zorunlu, seçmeli ya da ortak ders olması ya da kurum içi veya dışı olabilir.

Dersin ait olduğu alt/üst hesap bilgileri: Alt/Üst Hesap bilgileri de çevrimiçi ders oluştururken girilmesi gereken bilgiler arasındadır. Alt/üst hesap bilgileri dersin okutulduğu Üniversite, Fakülte/Yüksekokul, Bölüm ya da Birim olarak ÖYS’de tanımlanabilir.

Dersler oluşturulmadan önce Alt/Üst Hesap hiyerarşisinin yapılandırılması önemlidir. Bu sayede oluşturulan ders(ler)in hangi hesap altında yer alacağı önceden belirlenmiş olur.

Dersi yayınlama: Çevrimiçi ders oluşturma sürecinde istenen bir diğer bilgi ise dersin yayınlanıyor olup olmamasıdır.

Genellikle öğretim üyelerinin ders ile ilgili hazırlıkları tamamlayabilmeleri amacıyla yeni ders oluşturma sürecinde dersin yayınlanıp yayınlanmayacağı ile ilgili seçenek bulunmaktadır. Bu seçenek, dersin erişilebilir olarak ayarlanacağı tarih aralığı ile karıştırılmamalıdır. Dersin erişilebilir olacağı tarih aralığı dersin başlangıç ve bitiş tarihlerinin belirlendiği bir aralıktır ve belirlenen bu tarih aralığında ders katılımcıların erişimine açık olur.

Ders görseli: Bazı ÖYS’lerde (Moodle ve Canvas) kullanıcı sisteme giriş yaptıktan sonra Kontrol Paneli (Dashboard) olarak adlandırabileceğimiz alanda kayıtlı oldukları dersleri görebilmektedirler. Bu dersler liste şeklinde gösterileceği gibi bir görsel eşliğinde de gösterilebilmektedir. Ders ile ilgili bir görselin eklenebileceği alan da yine ders oluşturma aşamasında belirlenebilir.

Ders ile ilgili bilgilerin çoğu ders oluşturulduktan sonra ayarlar altından değiştirilebilir. Kullanılan ÖYS’ye göre “Ayarlar” ifadesi değişiklik gösterebilir. Örneğin Sakai’de “Site Bilgisi”, Canvas’ta “Ayarlar”, Moodle’da “Ayarları Düzenle” ve BlackBoard Learn’de “Özellikler” ve “Öğretme Stili” olarak ifade edilmektedir.

Dersin dönemi: Dersin belirli dönemde farklı türden katılımcıların erişimine açık olması özelliği, ders oluşturulurken ayarlanabilir özelliklerdendir (Canvas ve BlackBoard Learn). Bu özellik sayesinde derslerin ait olduğu dönem (örneğin 2017 Güz) oluşturulduktan sonra öğrenci, öğretim elemanı, asistan öğretmen gibi farklı ders rollerine sahip kullanıcıların erişebileceği tarihler belirlenir. Daha sonra oluşturulan ders için ilgili dönem seçildiğinde, dönem erişim özellikleri derse de yansıtılır. Aşağıdaki şekilde açık kaynak kod bir ÖYS’de (Canvas) dönem oluşturma gösterilmektedir.

Ders kotası: Ders kotası, ders içinde kullanılabilecek içeriklerin (pdf, ppt, scorm, xapi, docx vb.) ve dersin yedek/arşiv dosyalarının olabileceği maksimum boyutu belirlemek için kullanılır.

Ders dili: Ders oluşturulurken yapılabilecek bir diğer ayar ise derste yer alan ve varsayılan olarak gelen menü ve araçların kullanıcıya gösterileceği dili belirlemektir. Dil seçeneği dersin katılımcılarının oluşturdukları içeriklerin dilinden bağımsızdır.

Zaman dilimi: Gelişen bilgi ve iletişim teknolojileri sayesinde dünyanın başka bir yerinde çevrimiçi sunulan derslere erişimi mümkün hale gelmiştir. Bu derslerde özellikle son tarih ve saati olan etkinlikler için zaman diliminin belirlenmesi son derece önemlidir.

Kullanıcı disk kotası: Kullanıcı kotası belirlemek suretiyle katılımcıların ÖYS içinde kişisel ya da ders içerikleri ile ilgili saklayabilecekleri dosyaların boyutları belirlenebilir. Burada dikkat edilmesi gereken bir nokta bu alanın katılımcılara ders dışındaki kişisel dosyaları için verilmiş bir depolama alanı olmadığı vurgusunun yapılmasıdır. Zaten ÖYS’nin üzerinde çalıştığı sunucunun performansını olumsuz etkilememesi açısından kullanıcı kotasını düşük tutmakta yarar vardır. Özellikle kullanıcı sayısı fazla olan sistemlerde kullanıcı kotasını minimum düzeyde tutularak kullanıcıları kişisel bulut depolama alanlarını kullanmaya yönlendirmekte yarar vardır.

Dersin kullanım hakları: Öğrenme Yönetim Sistemlerinin özelliklerinden biri de oluşturulan derslerin uluslararası ortamlarda olmasıdır. Bu amaçla çevrimiçi ders oluşturma aşamasında oluşturulacak derste bu bilginin de yer alması doğru bir yaklaşım olacaktır. Bu bilgi sayesinde dersin ve/veya içeriklerinin tamamının ya da bir bölümünün kullanıcılar tarafından ne şekilde kullanılabileceği belirtilmektedir. Aşağıdaki görselde açık kaynak kodlu bir ÖYS’de (Canvas) ders oluşturma ekranında içeriğin kullanımı ile ilgili lisans bilgileri yer almaktadır.

Ders formatı: ÖYS’lerde ders oluştururken belirlenebilen bir başka ayar ise dersin formatıdır. Dersin formatı ile dersin kullanıcı tarafından kullanım ve görünüm şekli belirlenebilmektedir. Örneğin dersin yüz yüze eğitime destek olarak mı, haftalık ya da sosyal formatta mı yapılandırılacağı bilgisi bu bölümde belirlenmektedir.

Belirlenen ders formatına göre görünüm ve ders araçları ayarlanabilmektedir. Aşağıdaki görsellerde iki farklı açık kaynak kod ÖYS’de (Moodle ve Canvas) çevrimiçi ders oluşturma aşamasında ders formatı belirleme ekranları gösterilmektedir.

Derse misafir erişim: Çevrimiçi derslere misafir öğretim üyesi ya da öğrenci erişimine ihtiyaç olması durumunda misafir erişimine izin verilebilir. Katılımcıların dersin içeriğinin tamamını ya da izin verilen bölümünü incelemeleri ve derse kayıt olup olmayacaklarına karar vermeleri ya da dışarıdan misafir öğretim üyesi davet edildiği durumlarda bu özellik seçilebilmektedir.

Bazı ÖYS’ler misafir erişimine ek olarak gözlemci erişimi de sağlayarak özellikle öğrenci danışmanları ya da velilerinin sorumlu oldukları öğrencilerin dersteki ilerleme durumlarını izlemelerini sağlamaktadır. Misafir hesabından farklı olarak gözlemci hesabı yalnızca içeriğe değil aynı zamanda belirli kullanıcı(lar)ın dersteki etkinlik raporlarına da erişimini mümkün kılmaktadır.

Roller ve izinler: Roller ve izinler çevrimiçi ders oluştururken yapılması gereken önemli ayarlar arasındadır. Genellikle sistem düzeyinde önceden tanımlanmış roller ve bu rollere atanmış izinler bu amaçla kullanılabilir. Ders oluşturma aşamasında bu rollerin ne şekilde kullanılacağı iyi planlanmalı ve ders oluşturulduktan sonra ders içerisinde hangi rolün ne tür içerik ve etkinliğe hangi düzeyde erişeceği ayarlanmalıdır. Roller ve izinler öncelikle sistem genelinde belirlenir.

Ders içerisinde ise sistem genelinde belirlenmiş roller kullanılabilir. Derste olmayan fakat sistemde olduğu bilinen ders rolü derste kullanılmak istenirse sistem yöneticisi ile iletişime geçilmelidir.

Gruplar ve şubeler: ÖYS’lerde çevrimiçi ders oluşturma sırasında yapılabilecek ayarlardan bir diğeri de gruplar ve şubelerin belirlenmesidir. ÖYS’de grup özelliği öğrenenlerin işbirliği halinde birlikte çalışmaları amacıyla kullanılmaktadır. Örneğin grup ödevleri ya da işbirliğine yönelik olarak ortak belgeler üzerinde çalışma takımları oluşturmak amacıyla gruplandırma özelliği kullanılabilir. Öğrenci grupları sayesinde öğrenciler grup olarak projelerini ve taslaklarını organize edebilirler. Belirli büyüklükteki gruplara öğrenciler rastgele atanabilir ya da gruplar manuel olarak oluşturup düzenlenebilir.

Ders içindeki gruplar ile şubeler birbirlerinden farklı bileşenlerdir. Gruplar sayesinde öğrenenler gruplar halinde bir ödev, proje ya da belge üzerinde birlikte çalışabilmektedirler. Şubeler ise yüz yüze okul sistemindeki sınıflar gibidir. Belirli sayıdaki öğrenen genelde harf (A, B ve C gibi) ya da rakam (101, 102 ve 103 gibi) ile belirlenmiş sanal sınıflarda kayıtlıdır. Bazı ÖYS’lerde (örneğin Moodle) grup bileşeni şube olarak kullanılmaktadır.

Uyarılar (Öğrenci takip merkezi): ÖYS’lerin yakın zamanda öne çıkan özelliklerinden biri de uyarılardır. Uyarılar sayesinde belirli kriterleri sağlamamış öğrenenler olası başarısız olarak değerlendirilip çok geç olmadan bu öğrenenlere, öğretim elemanlarına ve hatta gözlemcilere uyarı gönderilebilmektedir (Moodle ve Blackboard Learn). Bu uyarıların benzeri öğretim elemanları için de yapılandırılabilmektedir (Canvas). Örneğin öğretim elemanı belirli bir süre sisteme girmemişse ya da öğrenenlerin gönderilerini belirli bir süre içerisinde notlandırmamışsa veya öğrenenlerle belirli bir süre etkileşime geçmemişse belirlenen roldeki katılımcılara uyarı mesajı gönderilebilmektedir.

Ders ile İlgili Bilgiler

Ders ana sayfası: Derse kayıtlı öğrenenlerin derse giriş yaptıktan sonra karşılandığı ekrandır. Genelde kullanıcılara ders hakkında bilgiler bu sayfada verilir. Bazı ÖYS’lerde ayarlar bölümünden dersin ana sayfasının neresi olacağı belirlenebilmektedir.

Ders ile ilgili bilgiler kısmında verilen bilgiler sayesinde öğrenenlerin ders hakkında bilmek istedikleri hemen her şeyin açık ve net şekilde belirtilmesi amaçlanmalıdır.

Ders hakkında: Ders hakkında başlığı altında dersin kısa açıklaması verilebilir. Bu açıklamada dersin hedef kitlesi ve önerilen tamamlama süresi, planlanmışsa çevrimiçi görüşme zamanları gibi bilgiler yer alabilir. Öğretim elemanının adı ve iletişim kurma yöntemleri de bu alanda yer alabilir. İstenirse ders ile ilgili bir görsel ya da slogan bu başlık altında verilebilir. Ayrıca akademik ve teknik destek alma amacıyla öğrenenlerin ne tür yollar izleyebileceği bilgisi de bu bölümde verilebilir.

Dersin amacı: Bu başlık altında dersin amaçları öğrenenlere açık ve net bir şekilde ifade edilmelidir. Dersin amaçlarına ulaştıktan sonra öğrenenlerin edinebilecekleri olası kazanımlar da burada verilebilir.

Dersin yapısı: Bu alanda dersin işleyiş yapısı hakkında bilgiler verilmelidir. Örneğin dersin haftalık mı, ünite ya da konu bazlı mı ya da birkaç ünite veya konuyu içeren modüler bir yapısı mı olacağı bu başlık altında verilebilir.

Öğrenme çıktıları: Öğrenme çıktıları genel olarak ifade edilen dersin amaçlarının biraz daha özele indirgenerek maddeler halinde ifade edilmesidir. Dersin sonunda öğrenenlerin kazanması hedeflenen bilgi ve beceriler burada belirtilebilir.

Bazı ÖYS’lerde (Canvas, Moodle ve BlackBoard) öğrenme çıktıları ile ders içerisindeki etkinlikler eşleştirilip gözlemlenebilir öğrenme yeterlilikleri raporlanabilmektedir.

Ön koşullar: Ön koşullar teknik ya da akademik olabilir. Teknik koşullara örnek olarak İnternet bağlantısı, kamera ve mikrofon (canlı dersler için) ya da donanım/yazılım gereksinimleri verilebilir.

Sistemi kullanma: Öğrenenlerin ÖYS’yi etkili bir şekilde kullanmaları için diledikleri zaman başvurabilecekleri bir sistem kullanma kılavuzundan yararlanılabilir. Sistem yöneticisi ile irtibata geçilip bu kılavuzun bağlantısı ya da kendisi kullanıcılarla paylaşılmalıdır.

Öğrenenlerden beklenenler: Haftalık okumaların yapılması, tartışmalara ve canlı derslere katılım, ödevleri zamanında teslim etme ve bilimsel etik kurallarına uyma gibi davranışlar bu beklentilere örnek verilebilir.

Temel ve yardımcı ders kaynakları: Öğrenenlerin derste kullanacakları temel ve yardımcı kaynakların isimleri ve varsa bu kaynaklara erişim bağlantıları bu bölümde verilebilir. Burada dikkat edilmesi gereken bir durum telif hakkı olan ders malzemelerine doğrudan erişim bağlantısının verilmemesidir.

Başarının değerlendirilmesi: Öğrenenlerin dersten başarılı sayılabilmeleri için tamamlamaları gereken notlandırılmış etkinlikler (örneğin tartışmalara ve canlı derslere katılma, ödev gönderme, canlı ders, çevrimiçi kısa sınav vb.) ve bu etkinliklerin genel not ortalamasına katkısı yüzde ve/veya harf notu olarak belirtilmelidir.

Not defterinde/merkezinde tartışma forumu, ödev, kısa sınav gibi notlandırılmış etkinlikler otomatik olarak oluşturulur ve puanlanan etkinlikler bu alanda toplu olarak görülebilir.

Telif hakkı ve paylaşım kuralları: Çevrimiçi derslerde yapılan paylaşımlar ve paylaşılan içeriklerle ilgili kurumsal politika ve etik kuralların belirtilmesi çok önemlidir. Paylaşılan içeriklerin özgün olması, telif hakkı olan bir kaynaktan yararlanılmışsa referans vermeye özen gösterilmesi, yapılan yorumlar ve gönderilen mesajlarla ilgili bireysel, kurumsal ve ulusal düzeyde dikkat edilmesi gereken hususlar bu alanda belirtilmelidir.

Ders İçeriklerinin Oluşturulması ve Sunulması

Ders gezinme menüsü: Ders menüsü öğrenenlerin ÖYS’lerde içerik ve etkinliklere erişmek için kullanabilecekleri bir alandır. Bu alanda içerik ve etkinlikler Dersin Yapısı altında anlatılan formata göre (haftalık, ünitelere göre, modüler vb) yapılandırılırlar. Ders menüsünü yapılandırırken öğrenenlerin içerik ve etkinliklere en kolay şekilde erişmeleri amaçlanmalıdır.

Duyurular: Ders menüsündeki ilk öğe Duyurular olabilir.

Duyurular ders etkinlikleri hakkında öğrenenlere bilgi verme amaçlı kullanılabilecek bir araçtır. Bir ders aracı olmasına rağmen duyurular menü öğesini ders bilgileri bölümünde en üst sırada kullanmak öğrenenlerin derse girdiklerinde hızlı bir şekilde erişebilmeleri açısından önemlidir.

Ders tanıtımı: Ders menüsünde yer alması gereken ikinci bölüm ders ile ilgili bilgilerin yer aldığı Ders Tanıtımı’dır. Bu bölümde öğrenenlere ders ve dersin işleyişi hakkında bilgiler verilmelidir. Dersin Ana Sayfası başlığı altındaki bilgiler bu alanda verilebilir.

Ders içerikleri: Ders içerikleri menü öğesi, dersin yapısına göre içeriğin öğrenenlere mümkün olan en hızlı şekilde sunulması amacıyla kullanılır. Haftalık olarak önerilen içerik ve etkinlikler aşağıdaki gibidir:

• Haftaya başlarken: Bu bölümde öğrenenlerin ilgili hafta işlenecek konu(lar) ve tamamlamaları beklenen etkinlikler hakkında bilgi verilmelidir.
• Okuyunuz: Başlıktan da anlaşılacağı üzere öğrenenlerin ilgili haftada yapmaları istenen okuma(lar) bu bölümde verilmelidir.
• Tartışınız: Bu bölümde öğrenenlerin ilgili haftada yapmaları istenen tartışma(lar) yer almalıdır. Bu etkinlik eş zamansız olarak katılımcıların verilen konu(lar) ile ilgili fikir alışverişinde bulunabilecekleri bir forum ortamıdır.
• Katılınız: Canlı dersler çevrimçi derslerde öğrenenler ve öğretim elemanının İnternet ortamında belirli aralıklarla bir araya gelmesi amacıyla kullanılmaktadır.
• Ders araçları: Ders araçları bölümünde ders içerisinde kullanılan ve katılımcıların kullanımına sunulan araçlar yer almalıdır.
• Canlı ders: Canlı ders araç bağlantısı ders menüsünde ders araçları bölümünde yer alabilir. Canlı ders etkinlikleri için ÖYS’ye entegre edilmiş video konferans araçları (örneğin BigBlueButton, Adobe Connect, Collaborate Ultra, Openmeetings ve WizIQ) kullanılmaktadır.
• Tartışmalar (Forum): Çevrimiçi derste eşzamansız tartışmalar forum aracı ile gerçekleşmektedir.
• Harici web sayfaları: ÖYS’de olmayan ve araç olma özelliği olan Web sayfaları da menüde ders araçları bölümünde kullanıcılara sunulabilir. Bu kullanıma örnek olarak üniversite kütüphanesi, yazım kontrol araçları ve açık erişim ders malzemelerinin sunulduğu Web sayfaları verilebilir.
• Notlarım: Ders içinde yapılandırılmış ödev, kısa sınav, tartışma (forum) gibi notlandırılmış etkinliklerden öğrenenlerin aldıkları notları görebilecekleri ders menüsünde araçlar bölümünde yer alan öğe Notlarım’dır.
• Takvim: Ders içinde başlangıç ve bitiş tarihi belirtilerek yapılandırılmış duyuru, ödev, kısa sınav, tartışma (forum) gibi zamanlanmış etkinliklerin gösterildiği ders menüsü aracı Takvim’dir.
• Dosyalar: Öğrenenlere ders dosyalarına erişim izni verilmişse Dosyalar menü öğesine tıklayarak burada yer alan dosyalara erişmeleri sağlanabilir. Ders dosyaları içeriği görseller, powerpoint sunular, pdf belgeler, Word belgeler gibi klasörler altında düzenlenip öğrenenlere sunulabilir.
• Katılımcılar: Ders menüsünde yer alabilecek diğer bir menü öğesi Katılımcılar’dır. Katılımcılar menü öğesi sayesinde dersteki kayıtlı kullanıcıları bir listesine erişilip kullanıcıların izin verilmiş profil bilgileri görüntülenebilir ve izin verilmişse seçilen kullanıcıya(lara) doğrudan mesaj gönderilebilir.
• Sözlük: Ders ile ilgili kavram ve terimlerin öğrenenlerle paylaşılabileceği ve tüm ders katılımcılarının kavram(lar) oluşturabilecekleri Sözlük aracı özel kavram ve terimlerin kullanıldığı derslerde kullanılması önerilen araçlardandır.
• Raporlar: Ders ve ders içeriklerine erişim, etkinlikler ve katılımcıların durumları ile ilgili verilerin alınması için ÖYS’lerde farklı türden raporlar alınabilmektedir. Bu raporlar sayesinde katılımcıların derse son erişim tarihleri, içerik ve kullanıcı etkileşimi, etkinlik ve kullanıcı etkileşimi, kullanıcı ve kullanıcı etkileşimi, içerik, etkinlikler ve sistemde geçirilen süre gibi raporlamalar yapılabilmektedir.
• Yardım: Ders Menüsünde araçlar bölümünde yer alması gereken son öğe ise Yardım’dır. Yardım aracı sayesinde öğrenenler teknik ve akademik konularda destek alabilecekleri alanlara yönlendirilebilirler.