Ünite 5: Öğrenme Yönetim Sistemlerinin Bileşenleri

Giriş

Eğitim kurumlarında ders içeriklerinin öğrenenlere sunulmasında yöneticiler ve öğretim elemanları için öğrenme sürecinde yararlı olabilecek araç ve özellikleri barındıran öğrenme yönetim sistemleri açık ve uzaktan öğrenme süreçlerinde sıklıkla kullanılan araçların başında yer almaktadır. Öğrenme yönetim sistemleri (ÖYS) bünyesinde bileşenler ulaşılmak istenen hedeflere bağlı olarak farklılık ve çeşitlik göstermektedir.

ÖYS’lerdeki İletişim ve Etkileşim Bileşenleri

ÖYS’de yer alan iletişim ve etkileşim bileşenleri, öğrenen-öğreten, öğrenen-öğrenen, öğrenen-içerik ve öğreten-içerik arasındaki eş zamanlı ya da eş zamansız iletişim ve/ veya etkileşimi sağlamak amacıyla kullanılır. ÖYS’de yer alan iletişim ve etkileşim bileşenleri, eşzamansız (asenkron) ve eşzamanlı (senkron) araçlar olarak iki kategoride incelenebilir:

• Eşzamansız iletişim ve etkileşim araçları arasında dahili mesajlaşma, ders duyuruları, ÖYS içi eposta, tartışma forumu, wiki, blog ve dosya paylaşımı gibi araçlar bulunmaktadır.
• Eşzamanlı iletişim araçları arasında ise sohbet (anlık mesajlaşma), beyaz tahta ve canlı dersler yer almaktadır.

ÖYS’de kullanılan iletişim ve etkileşim bileşenleri şu şekilde listelenebilir.

• Dahili mesajlaşma öğrenenlerin öğretim elemanına ve diğer öğrenenlere, benzer şekilde öğretim elemanının öğrenenlere, diğer öğretim elemanlarına ve sistemdeki diğer kullanıcılara sistem içerisinden mesaj göndermelerini ve kendilerine gönderilen mesajları cevaplamalarını sağlayan bir araçtır.
• Anlık mesajlaşma, kullanıcıların eşzamanlı olarak birbirlerine mesaj gönderdikleri iletişim ve etkileşim aracıdır. Anlık mesajlaşma hem birebir karşılıklı iki kullanıcı arasındaki mesajlaşmaya hem de birden fazla kullanıcının katılabileceği sohbet odaları yoluyla çoklu mesajlaşmaya olanak tanımaktadır.
• Tartışma forumu öğrenenlerin diğer öğrenenler ve dersin öğretim elemanı ile dersin geneli, dersin belirli bir ünitesi veya ünitenin belirli bir konusuna ilişkin eşzamansız olarak iletişim ve etkileşime girebilecekleri platformlardır.
• Dosya paylaşımı, öğrenenlerin sisteme kendi dosyalarını yüklemelerine ve diğer öğrenenler ve öğretim elemanıyla bu dosyaları paylaşmalarına olanak tanıyan ÖYS işlevidir. Mesajlaşma ve tartışma forumlarında yer alan dosya ekleme özelliğinden farklı olarak, dosya paylaşım aracıyla yüklenen dosyalara tüm alanlardan erişim sağlanabilir.
• Canlı ders, öğrenenlerin dersin öğretim elemanıyla ve diğer öğrenenlerle çevrimiçi ve eşzamanlı olarak bir araya geldikleri ve genellikle derse ilişkin haftalık akademik danışmanlık aldıkları iletişim ve etkileşim bileşenidir.
• Elektronik portfolyolar (ePortfolyo) öğrenenlerin derse ilişkin çalışmalarını ve ürünlerini bir araya toplamalarına ve öğretim elemanı veya diğer öğrencilerle paylaşmalarına olanak tanıyan araçlardır.
• SMS bildirim işlevi, kullanıcılara (öğrenenlere ve diğer paydaşlara) ÖYS üzerinden SMS gönderilmesini sağlayan araçtır.
• Google Drive, Dropbox ve Microsoft OneDrive gibi bulut tabanlı araçlar ÖYS’ye entegre edilerek kullanıcıların söz konusu bulut alanlarına yükledikleri dosyalara ÖYS üzerinden erişim sağlanabilmektedir.

ÖYS’deki Yönetsel Bileşenler

ÖYS’de yer alan sistem yöneticilerinin yapılandırabildiği yönetsel bileşenler kullanıcıların rollerine göre farklı araçlar içermektedir. Yönetsel bileşenler ile öğretim elemanı dersin arayüzünü kişiselleştirebilir; ilgili araçları, içerikleri ve kaynakları kullanıcıların erişimine açabilir veya kapatabilir; derse ilişkin dosyaları yönetebilir, içeriğin yerini değiştirebilir veya kopyalayabilir. Ayrıca, bu bileşenler sayesinde öğretim elemanı iletişim, değerlendirme ve içerik üretimi araçlarına ilişkin ayarları yönetebilir. Öğrenciler ise, rollerinin izin verdiği ölçüde bu bileşenleri kullanabilir. Yönetsel bileşenler şu şekilde listelenebilir:

• Kullanıcı hesabı (kimlik doğrulama); ÖYS kullanıcı adlarının ve şifrelerinin oluşturulduğu ve yönetildiği kullanıcı hesabı doğrulama işlevi doğru kullanıcı adı ve şifreye sahip kullanıcıların sisteme erişim sağlamalarına olanak tanıyan ÖYS bileşenidir.
• Gruplar; bir derse kayıtlı öğrenenlerin gruplara bölünmesini ve bu gruplara belirli ödev ve projelerin verilmesini sağlayan işlevdir.
• Roller ve yetkilendirme; ÖYS bünyesinde çeşitli içerik ve araçlara erişim, görüntüleme, değiştirme ve silme gibi işlevlerin atandığı roller tanımlanabilmektedir.
• Derse kayıt; ders kayıt araçları öğrenenlerin belirli bir çevrimiçi derse kayıtlarının yapıldığı veya silindiği araçlardır.
• Markalaştırma; ÖYS üzerinden eğitim veren kurumun kendi logo ve benzeri kurumsal kimliği yansıtan ögelerin sistem arayüzüne entegre edilmesiyle ÖYS’nin kurumsal bir görünüme kavuşturulmasıdır.
• Kişiselleştirme; Kişiselleştirme araçları, kullanıcıların kendi tercihlerine uygun olarak ÖYS çatısı altındaki tasarım, kişisel bilgi ve bildirim öğelerine ilişkin değişiklikler yapmalarına imkân tanıyan araçlardır.
• Bildirimler; sistemdeki yeni veya yaklaşmakta olan olay ve etkinlikler hakkında ÖYS ana sayfasında ya da ders ana sayfasında bilgilendirme uyarısı görüntülenmesini veya kullanıcılara eposta ya da SMS bilgilendirme mesajı gönderilmesini sağlayan ÖYS bileşenidir. Sistemde kayıtlı tüm kullanıcıların görüntüleyeceği duyurular ve bildirimler sistem düzeyinde bildirimler, söz konusu rolü ilgilendiren etkinlik ve ÖYS işlevleri hakkında tekil kullanıcıların görüntüleyeceği bildirim ve duyurular hesap düzeyinde bildirimler ve derse kayıtlı öğrenciler ile dersin öğretim elemanının görüntüleyeceği duyuru ve bildirimler ders düzeyinde bildirimler olarak adlandırılır.
• Ders araçları; Ders bünyesinde kullanılabilecek araçlar arasında, tartışma forumları, bloglar, ders takvimi, sözlük, intihal araçları canlı ders, wiki, eportfolyo, ödev, anket ve sınav araçlarına ek olarak öğrenme çıktıları ve değerlendirme listeleri (rubric) gibi ölçme-değerlendirme araçları yer almaktadır.
• Raporlama; ÖYS bünyesinde çeşitli seviyelerde ve çeşitli öğrenme etkinliği ve kaynakları bağlamında farklı rollere ilişkin kayıt altına alınan çevrimiçi davranışların sergilenmesini sağlayan işlevdir.
• Ders Yedekleme; dersin tamamı veya belirli bileşenlerinin yedeği alınabilmesini sağlar.

ÖYS’lerdeki Ölçme-Değerlendirme Bileşenleri

Ölçme-değerlendirme bileşenleri, derse kayıtlı öğrencilerin derse ilişkin akademik durumlarının ve ders kapsamında yaptıkları etkinliklerin takip edilmesini ve ölçülmesini sağlamaktadır. ÖYS’de yer alan başlıca değerlendirme bileşenleri; sınavın oluşturulması ve oluşan sınavın öğrencilere açılmasını sağlayan sınav ve değerlendirme araçları, farklı türden (çoktan seçmeli, açık uçlu vb.) sınav sorularının hazırlanmasını sağlayan soru üretme araçları ve birden fazla sınavda ve tekrar kullanılmak üzere soruların toplanmasına olanak sağlayan soru ve sınav havuzu araçlarıdır.

Ölçme-değerlendirme bileşenlerindeki araçlar kullanılarak sınavlar için belirli bir süre sınırı konulabilir, doğru ve yanlış cevaplar için öğrencilere verilecek geri dönütlerin türü ve oranı belirlenebilir. Ayrıca, sınavların notlandırılması ve öğrencilere verilen ödevlerin puanlanması da değerlendirme bileşenleri yoluyla yapılabilir.

Notlandırılmış etkinlikler, öğrenenlerin tamamladıklarında ya da cevapladıklarında belirli bir puan aldıkları ölçmedeğerlendirme öğeleridir. Bu öğeler; kısa sınavlar, ödevler, tartışma forumu iletileri veya çalıştay etkinlikleri, öğrenenlerin katkı sağladığı sözlük girdileri, etkileşimli ders etkinliğine entegre edilen sorular ve HotPotatoes gibi harici araçlar yoluyla oluşturulan ölçme-değerlendirme etkinliklerinden oluşmaktadır. ÖYS’lerde yer alan sınav oluşturma araçları ile sınav oluşturulduktan sonra, mevcut soru bankası kullanılarak ya da yeni sorular oluşturularak sorular eklenir. Sınav sonunda öğrenenlerin sınavlardan aldığı puanlar not defterine (merkezine) aktarılmaktadır. Bir diğer ölçme-değerlendirme aracı olarak kullanılan ödevler, dersin öğretim elemanının tanımladığı belirli bir görevin öğrenenlere iletilmesine, öğrenenlerin tamamladıkları ödevleri sisteme yüklemesine, öğretim elemanının bu ödevlere geri-bildirim vermesine ve ödevleri puanlandırmasına olanak tanıyan araçtır. Ölçmedeğerlendirme etkinliği olarak kullanılabilen bir diğer etkinlik ise öğrenenlerin tartışma forumlarına yazdıkları iletilerdir. Öğrenenlerin yazdıkları iletiler öğretim elemanı veya diğer öğrenenler tarafından sayısal bir puanla notlandırılabilmekte ve bu puanlar not defterine aktarılmaktadır. ÖYS bünyesinde kullanılabilecek önemli ölçme değerlendirme araçlarından bir diğeri ise Çalıştay aracıdır (workshop). Çalıştay aracı, ödev aracında olduğu gibi, öğretim elemanının öğrencilere ödev atamasına, öğrenenlerin tamamladıkları ödevleri sisteme ister dahili metin aracı yoluyla ister dosya eki olarak yüklemelerine olanak tanıyan araçtır. Her bir öğrenene derse kayıtlı başka bir veya birden fazla öğrenenin çalışması değerlendirilmesi ve puanlandırılması için gönderilir. Çalıştaylar bu özelliği ile ödevden ayrılır. Bunlara ek olarak, öğrenenlerin de katkı yapacağı bir sözlük aracı etkinleştirilmişse, öğrenenlerin yazdıkları sözlük girdileri de değerlendirmeye tabi tutulabilir ve bu değerlendirme sonunda alınan puanlar not defterine aktarılabilmektedir. ÖYS bünyesinde dahili olarak gelen ölçme-değerlendirme etkinliklerine ek olarak dışarıdan yüklenecek harici modül veya eklentiler yoluyla oluşturulan sınav veya etkinlikler de ölçme-değerlendirme aracı olarak kullanılabilmektedir. Bu harici eklentilere örnek olarak HotPotatoes, TexToys, QuizPort ve H5P gibi harici modüller örnek verilebilir.

Not merkezi, öğrenenlerin sistem ve ders içinde yaptıkları etkinliklerden alacakları puanlarla ilgili yapılandırmanın gerçekleştirildiği ÖYS alanıdır. Sistem yöneticisi tarafından yapılandırılabilen notlandırmaya ilişkin ayarların yer aldığı sistem geneli not merkezi ve ders özelinde yapılandırılabilen notlandırmaya ilişkin ayarların yer aldığı ders özeli not merkezinden bahsetmek mümkündür.

ÖYS’lerdeki İçerik Oluşturma ve Aktarma Bileşenleri

ÖYS çatısı altında yer alan içerik oluşturma ve aktarma bileşenleri gömülü metin veya HTML editörü yoluyla ders içeriği üretilmesine; sunum, şekil, fotoğraf, tablo, animasyon, ses veya video gibi çeşitli dosyaların yüklenmesine olanak tanımaktadır. Ders içerik havuzu (ders içerik koleksiyonu olarak da adlandırılmaktadır) ilgili derse ilişkin tüm içeriklerin depolandığı alandır. Bu alana genellikle klasörler biçiminde benzer içerikler depolanmakta ve bu alan dersle ilgili içeriklerin yönetildiği alan olarak kullanılmaktadır. ÖYS’lerde oluşturulabilecek bir diğer içerik türü de Soru bankalarıdır. Soru bankaları sayesinde öğrenenlerin kendilerini değerlendirmeleri ve hızlı geribildirim alabilecekleri ölçme değerlendirme etkinlikleri (kısa sınavlar) oluşturulabilmektedir. H5P, Adobe Captivate, Articulate Storyline gibi etkileşimli hızlı içerik geliştirme araçları belirli standartlarda öğrenme malzemesi sunduğu için farklı ÖYS’lerde de kullanılabilen ders içerikleri üretilebilen araçlar olarak tercih edilmektedir.

SCORM (Sharable Courseware Object Reference Model- Paylaşılabilir İçerik Nesne Referans Modeli) çevrimiçi öğrenme içeriklerine ilişkin geliştirilen birçok standart ve tanımlamayı tek bir başvuru modeli çatısı altında toplamayı hedeflemeyen bir model olarak geliştirilmiştir. SCORM modelinin ana iki bileşeni vardır:

• Paylaşılabilir İçerik Nesnesi (Sharable Content Object): SCORM paketinin farklı araç ve platformlarda yeniden kullanılabilen öğelerini ifade etmektedir.
• Referans Modeli: Bu terim SCORM’un çevrimiçi öğrenme alanındaki tüm uzmanlarca anlaşılabilen ve tutarlı bir biçimde uygulanabilen bir standart olduğunu ifade etmektedir.