Ünite 7: Ölçme Araç ve Teknikleri

Giriş

Uygulanan eğitim programlarının, kullanılan ortam ve metotların etkililiğini belirlemenin yanında öğrencilerin performans ve ilerlemeleri hakkında da geribildirim sağlayan ölçme ve değerlendirme etkinlikleri çeşitli ölçme araçlarıyla gerçekleştirilir. Eğitimde çeşitli ölçme araçlarının kullanılması gerektiğini vurgulayan pek çok çalışma vardır.

Amerikan Yüksek Öğretim Derneğinin (American Association for Higher EducationAAHE) öğrencilerin öğrenmelerinin ölçülmesine ilişkin belirlemiş olduğu ilkelerin birinde; öğrenmenin karmaşık bir süreç olduğu, bilginin yanında değer, tutum ve alışkanlıkları da içerdiğinden hareketle öğrencilerin eğitim deneyimlerini geliştirmek için farklı ölçme metotlarının kullanılması gerektiğine vurgu yapılmaktadır.

Ayrıca, önemi son yıllarda git gide artan öğrenci merkezli öğretim ve değerlendirme yaklaşımına uygun olarak öğrencilerin ölçme ve değerlendirme sürecinde söz sahibi olmalarının, öz-değerlendirme ya da akran değerlendirmeye olanak sağlayan alternatif ölç- me araçlarının kullanımının öğrenme açısından olumlu sonuçları olduğunu ortaya koyan birçok çalışma vardır.

Eğitimde Ölçme Araçlarının Rolü

Eğitimde bilişsel, duyuşsal ve devinimsel (psiko-motor) alanlardaki özellikler ölçülür. Bilişsel alan, bilgiler ve bilgilerden doğan zihinsel süreçleri, duyuşsal alan duygu ve de- ğerlerle ilgili davranışları, psikomotor alan ise zihin ile kas koordinasyonu sonucu oluşan davranışları içerir. Eğitimde daha çok bilişsel davranışlar üzerinde durulur ve bunların ne derece kazanıldığının belirlenmesine öncelik verilir.

Eğitimde Kullanılan Ölçme Araç Ve Teknikleri

Eğitimde ölçülecek özellik, nitelik ya da davranışa göre birçok ölçme araç ve tekniği kullanılır. Bu araç ve tekniklerin birbirine karşı üstün ve zayıf yönleri vardır. Aşağıda eğitimde en çok kullanılan ölçme araçları açıklanmıştır.

Çoktan Seçmeli Testler

Çoktan seçmeli testler, sınıf içi uygulamalardan büyük kitlelerin katıldığı ulusal merkezi sınavlara kadar birçok düzeyde ve hemen hemen her öğretim alanında kullanılmaktadır. Bunun nedeni, çoktan seçmeli testlerin büyük kitlelere kolaylıkla uygulanabilmesi, diğer ölçme araçlarına göre kapsam geçerliğinin yüksek olması, hazırlama, uygulama ve değerlendirme açısından kullanışlı olması, objektif olarak puanlanabilmesi ve iyi hazırlandığı takdirde üst düzey yeterlikleri de ölçmeye olanak tanımasıdır.

Çoktan seçmeli sorular hazırlanırken dikkat edilmesi gereken hususların bazıları aşağıda verilmiştir:

• Sorular, öğrenme amaçları ve dersin öğrenme çıktıları göz önünde bulundurularak hazırlanmalıdır.
• Soru kökünde sadece sorunun cevaplanması için gerekli bilgiler verilmeli, fazla bilgiye yer verilmemelidir.
• Sorunun büyük bölümü kökte oluşturulmalı seçenekler mümkün olduğunca kısa tutulmalıdır.
• Seçenekler konu, ifade ve uzunluk bakımından birbirine benzemelidir.
• Soru kökü ile seçeneklerdeki ifadeler anlatım açısından birbirleriyle uyumlu olmalıdır.
• Seçenekler birbirinden bağımsız olmalı, biri diğerini içermemelidir.
• İki seçenek karşılıklı olarak elenebilir olmamalıdır.
• Aynı soruda biri diğerine zıt olan ya da biri diğerinin olumsuzu olan seçenekler kullanılmamalıdır.
• Seçenekler tarih, rakam/sayı ya da sıralama gerektiren kelimelerden meydana gelmişse, tarih ve sayılar büyükten küçüğe ya da küçükten büyüğe doğru sıralanmalı, kelimeler de bir mantıksal sıraya konmalıdır.
• Sorularda tek bir doğru cevap olmalı; çeldiriciler doğru cevabı bilmeyenleri çeldirecek kadar güçlü olmalıdır.
• Soru mümkün olduğunca tek bir yeterliği ölçmelidir.

Doğru-Yanlış Testleri

Doğru-yanlış testleri, bir kısmı doğru bir kısmı yanlış yargı cümleleri hâlinde verilen maddelerden oluşur. Bir doğru-yanlış maddesi, cevaplayıcının Doğru/Yanlış ya da Evet/Hayır olarak iki kategorili sınıflaması gereken bir önermeden oluşur.

Doğru-yanlış testlerinin üstünlüklerinden bazıları şöyle sıralanabilir:

• Doğru yanlış testlerinde son derece basit madde yapıları kullanılır.
• Soruların hazırlanması uzun zaman gerektirmez.
• Bilişsel alanın büyük bir bölümünde yeterliklerin ölçülmesini sağlar.
• Çok sayıda soruya yer verilebildiği için kapsam geçerliği kolayca sağlanır.

Doğru-yanlış testlerinin bazı sınırlılıkları da vardır. Bunları şöyle sıralamak mümkündür:

• Test maddeleri iki seçenekten oluştuğu için şans başarısı yüksektir. Maddeyi hiç okumadan bile yanıtlayanların doğru yanıtı bulma olasılığı %50’dir. Bu doğru yanlış testlerinin en büyük sınırlılığıdır.
• Üst düzey zihinsel becerilerin ölçülmesi mümkün değildir.
• Öğrenme eksiklerinin belirlenmesi ve öğretimin değerlendirilmesi amacıyla yapılan izleme testleri için uygun değildir.
• Yanlış ifadelerin eğitsel açıdan önemi olmadığı için uygun ölçme aracı olarak kabul edilmez.

Eşleştirme Testleri

Eşleştirme testleri objektif testler sınıfında yer alır. İçerdiği maddeler yardımıyla birbiriyle ilişkili olan bilgi ögeleri yönergede verilen açıklama doğrultusunda belli bir bakış açısına göre eşleştirilir. Eşleştirme maddeleri iki sütundan oluşur. Soruların verildiği sütuna “öncüller”, cevapların verildiği sütuna ise “seçenekler” adı verilir.

Eşleştirme maddeleri daha çok yazarlar ve eserleri, ülkeler ve başkentleri, ülkeler ve ürettikleri tarım ürünleri gibi aralarında belli bir ilişki, bağ bulunan bilgi gruplarını eşleştirmek için kullanılır.

Kısa Cevaplı ve Tamamlama Testleri

Cevabı bir harf, bir kelime, bir işlem ya da en fazla bir cümle olan soru maddelerinden oluşan ölçme araçlarıdır. Boşluk doldurma soruları da bu grupta yer alır. Kısa cevaplı ve tamamlama testlerinde madde uzunluğu bir kelime ya da cümleyle sınırlıdır. Bu nedenle madde yazımı çok kolaydır. Bu tür testler bilgi düzeyindeki yeterliklerin ölçülmesinde daha çok kullanılır. Puanlamanın objektif olması ve çok sayıda soruya yer verilebilmesi bu aracın üstün yönlerini oluştururken, üst düzey yeterlikleri ölçememesi bu aracın en önemli sınırlılığını oluşturur. Kısa cevaplı ve tamamlama testleri kapsam geçerliği açısından yazılı sınavlara göre daha yüksek geçerlik sağlar.

Sözlü Sınav

Öğreticinin, dersin amaçları doğrultusunda, sınıf içi ortamda her zaman başvurabileceği bir tekniktir. Özellikle sözlü iletişim becerisinin ölçüldüğü dil derslerinde önemli bir yere sahiptir. Öğrencilerden, öğreticinin sorduğu sorulara sözlü olarak cevap vermesi beklenir. Sözlü sınavlar, öğrencilerin öğrenmede güçlük çektiği konuları tespit etmede önemli bir işlevi yerine getirir ve öğrencilerin sözel anlatım becerisini geliştirmesine katkı sağlar. Soruların hazırlanması kolaydır.

Sözlü sınavlarda geçerlik ve güvenirlikle ilgili endişeleri en aza indirmek için alınabilecek bazı önlemler vardır. Bunların başında öğreticinin sözlü performansı değerlendirmede öğrencilerin kişisel özellik ve durumlarından etkilenmemesi gelir. Öğrencinin cinsiyeti, kimlik bilgileri, aile özellikleri vb. değerlendirmede etkili olmamalıdır. Sözlü sınavlarda geçerlik ve güvenirlik açısından bir diğer önemli konu öğrencilere yöneltilebilecek soruların sayıca az olduğu göz önünde bulundurularak mümkün olduğunca sınav konusunu kapsayıcı nitelikte sorunun hazırlanmasıdır.

Yazılı Sınav

Yazılı sınavlar cevap seçenekleri sunulmayıp öğrencilerin cevapları kendi kelimeleriyle yazılı olarak oluşturmalarının istendiği sorulardan oluşur.

Yazılı sınavların avantajlarından bazıları şöyle sıralanabilir:

• Hazırlanması kolay olduğu için kullanışlı araçlardır.
• Analiz, sentez, değerlendirme gibi üst düzey yeterliklerin ölçülmesi için uygundur.
• Şans başarısı olmadığından geçerliği yüksektir.

Yazılı sınavların bazı dezavantajları da vardır. Bunları ise şöyle sıralamak mümkündür:

• Sınavlarda soru sayısı az olduğu için kapsam geçerliği düşüktür.
• Anlatım, ifade gücü, yazı güzelliği, kağıt düzeni gibi değişkenler puanlamayı etkilerse geçerlik ve güvenirlik düşebilir.
• Genel izlenimle puanlama yöntemi uygulanırsa güvenirlik düşer.

Yazılı sınavlar, uygulanma şekline göre beş grupta incelenir. Bunlar ise: Klasik yazılı sınavlar, tercihli sınavlar, açık kitap sınavları, kura sınavları ve sorusuz sınavlardır.

Ödev

Öğrencileri izleme ve değerlendirmede kullanılan en önemli yazılı ölçme araçlarından biridir ve araştırma makalesi, gözlem raporu, örnek olay incelemesi, çoktan seçmeli test, problem çözümü gibi çok farklı formatlarda olabilir.

Ödevler kendi içinde dört grupta incelenir.

1. Alıştırmalar: Bir davranış ya da beceri kazandırıldıktan sonra verilen ödevlerdir. Yeni öğrenilenlerin pekiştirilmesi ve desteklenmesi amacıyla verilir.
2. Hazırlık ödevleri: Bir konu ya da üniteye başlamadan önce ön koşul bilgilerin öğrenilmesi, konuya aşinalık yaratılması, öğrencilerin konuya ısındırılması amaçlı verilen ödevlerdir.
3. Geliştirici ödevler: Kazanılan bilgi ve becerilerin yeni çalışmalarda, projelerde kullanılmasının istendiği durumlarda verilen ödevlerdir. Üretimin esas olduğu ödevlerdir.
4. Yaratıcı ödevler: Daha önce edinilen bilgi ve becerilerin uyumlu bir şekilde birleştirilmesi yoluyla ortaya yeni, özgün bir eser ya da ürün çıkarmanın esas olduğu ödevlerdir.

Kavram Haritaları

Kavram haritaları, öğrencilerin bir konu ile ilgili düşünce ya da kavramları ve düşünce ya da kavramlar arası ilişkileri grafiksel olarak göstermelerine yardımcı olur.

Daha çok yeni fikirlerin oluşturulması ve planlaması aşamasında kullanılır. İşlenen konulara ilişkin görsel ve şematik bir özet sunar, karmaşık ilişkileri gösterir, eksik ya da yanlış öğrenmelerin belirlenmesini ve giderilmesini sağlar. Öğrencilerin kendi öğrenme kapsamlarını oluşturmasına ve konuya odaklanmalarına yardımcı olur.

Portfolyo/Elektronik Portfolyo

Amerikan Ulusal Eğitim Derneği portfolyoyu, belirli bir süreç içinde öğrencilerin göstermiş oldukları çaba ve ilerleme ile gelmiş oldukları başarı düzeyini yansıtan ürünlerden oluşan çalışma koleksiyonu olarak tanımlamıştır.

Portfolyolar, öğrencilerin kendi çaba ve seçimleriyle oluşturdukları ürünleri kapsadığı için öğrenme sorumluluğu almayı gerektirir. Portfolyolar aşağıdaki ögeleri içerebilir:

• Şiir, hikaye, kompozisyonlar, araştırma yazıları
• Resim, fotoğraflar, video ve ses kayıtları
• Gözlem raporları, röportajlar

Gözlem

Gözlem, öğrencilerin öğrenmelerini ve gelişimlerini izlemek ve değerlendirmek için yararlanılan tekniklerdendir. Öğreticinin gözlemek istediği özelliği doğru tanımlaması ve bu özelliği işaret eden davranışsal göstergeleri belirlemesi gerekir. Bu göstergelerin bir kez değil uzunca bir süre gözlenmesi, tek bir gözleme bağlı kalınmaması gerekir.

Görüşme

Görüşme, öğrencilerin öğrenmeleri hakkında detaylı bilgi edinilmesinde başvurulan tekniklerden biridir. Görüşme yoluyla, öğrencilerin tutum, duygu, düşünce ve inançlarına ilişkin bilgiler toplanır. Görüşmeler; yapılandırılmış, yarı yapılandırılmış ve yapılandırılmamış görüşmeler olmak üzere üç farklı biçimde gerçekleştirilir.

Kişilik Envanterleri

Kişilik envanterleri, daha çok duyuşsal davranışların ölçülmesinde kullanılır. Kişinin envanterde yer verilen ifadeler karşısındaki duygu, düşünce ve davranışları belirlenmeye çalışılır.

Tutum Ölçekleri

Tutum, bireyin belli nesne, kavram, durum, olaylar vb. karşısında olumlu ya da olumsuz tepki gösterme eğilimi olarak tanımlanır. Tutumların ölçülmesinde, soru listeleri, envanterler, görüşme gibi tekniklerle birlikte kullanılan araçlardan biri de tutum ölçekleridir. En yaygın kullanılan tutum ölçeği Likert tipi ölçeklerdir.

Akran Değerlendirmesi

Öğrencilerin, kendi belirledikleri bir ürün hakkında ya da durum için birbirlerine belirlenen ölçütler çerçevesinde geribildirim ya da not vermelerini gerektiren tekniktir. Akran değerlendirme, çoğunlukla hem ürünün hem de sürecin değerlendirilmesinde ya da grup çalışmalarında kullanılan bir tekniktir. Akran değerlendirmenin yararları şöyle sıralanabilir:

• Öğrencilere öğrenme ve değerlendirme konusunda sorumluluk yükler.
• Öğrencilerin eleştirel düşünme becerilerini geliştirir.
• Öğrencilerin değerlendirme konusuyla ilgili üstün ve zayıf yönlerini öğrenmesini sağlar.
• Öğrencilere etkili ve uygun geribildirimler verilmesine olanak sağlar.

Kendi Kendini Değerlendirme / Öz-Değerlendirme

Öğrencilerin kendi çalışmalarının uygunluğuna ilişkin ölçütleri belirledikleri ve bu ölçütlerin ne kadarını karşıladıklarına ilişkin kararları kendilerinin verdikleri değerlendirme tekniğidir. Bu teknikte öğrenciler değerlendirme sürecinde aktif olarak görev alırlar. Kendi performanslarını, değerlendirme konusuna ilişkin güçlü ve zayıf yönlerini daha gerçekçi biçimde değerlendirebilirler.

Öz değerlendirmede, diğer değerlendirme türlerinde olduğu gibi ölçütlerin net olarak belirlenmesi gerekir. Bu durum, ölçütlerin öğretici ve öğrenci açısından farklı yorumlanmaması açısından önem taşır.

Ölçme Araç Ve Tekniklerinin Sınıflandırılması

Ölçme araç ve teknikleri çeşitli başlıklar altında sınıflandırılmıştır. Geleneksel ölçme araç ve teknikleri, alternatif ölçme araç ve teknikleri, otantik ölçme araç ve teknikleri, performansa dayalı ölçme araç ve teknikleri, objektif ve subjektif ölçme araç ve teknikleri bunlardan bazılarıdır. Bu sınıflamalar yapılırken ölçme araç ve teknikleri; davranışların doğası bakımından, test ve test dışı teknikler bakımından, puanlanış bakımından, ölçülen değişken bakımından, yanıtların veriliş biçimi bakımından ele alınmaktadır. Bununla birlikte en kapsayıcı sınıflanmanın ölçmeye konu olan alanlar açısından yapılan sınıflama olduğu söylenebilir. Bu sınıflama bilişsel, duyuşsal ve psikomotor alanlar olmak üzere üç grupta yapılabilir.