Ünite 5:Alacak ve Senet İşlemlerinin İzlenmesi

Kredili Satışlar

Ticari işletmelerin ana gelir kaynağı, faaliyet konusunu oluşturan mal ve/veya hizmet satışlarıdır. Mal/hizmet satışları ya peşin ya da kredili yapılır. Satışların bazen önemli bir kısmı kredili şekilde (veresiye) yapılır. Kredili satış, işletmenin satış tutarına karşılık belli bir süre sonra tahsilat yapma hakkını ifade eder. Alacakların vadesinin kısa olması kadar tahsilat güvencesinin olması da önem taşır. Bu amaçla başvurulan yol, alacakları senede bağlamaktır.

Alacakların Tanımı ve Alacak Hesapları

Alacakları zaman, konu ve güvence bakımından sınıflandırmak mümkündür. Buna göre kısa ve uzun vadeli alacaklar, ticari ve diğer alacaklar, senetsiz ve senetli alacaklar ayrımı yapılabilir.

Uygulamadaki hesap planında alacakların izleneceği ana hesaplar, önce bir yıla kadar tahsili beklenen (kısa vadeli) ve bir yıldan sonra tahsil edilecek (uzun vadeli) alacaklar şeklinde, sonra da her iki grupta “ticari alacaklar” ve “diğer alacaklar” şeklinde sınıflandırılmıştır. Buna göre, bu bölümde ele alınan ticari alacaklar şöyle belirlenmiştir;

• 120 Alıcılar
• 121 Alacak Senetleri
• 126 Verilen Depozito Ve Teminatlar
• 127 Diğer Ticari Alacaklar

Müşteriden alacak doğduğunda bu hesaplara borç kaydı; alacak tahsil edildiğinde, devredildiğinde (ciro) ya da iptal edildiğinde (vazgeçildiğinde) aynı hesaba alacak kaydı yapılarak izlenir. Ana hesap şeklinde çalıştırılan bu hesaplara bağlı olarak gerekli ayrıntıda yardımcı (alt) hesaplar eklenebilir. Uzun vadeli alacak hesaplarında yalnızca hesap kodları değişmektedir.

Alacak Senetleri ile İlgili İşlemler

Ticari anlamda senet, mal veya hizmet tutarının peşin ödenmeyip gelecekte ödenmesi için düzenlenen bir belgedir. Senedi alan taraf senedin üzerinde yazılı tarihte parasını alacağını öngörerek nakit akış planlamasını yapar. Senetler vadesinden önce çeşitli şekillerde kullanılarak, ticari faaliyetin sürdürülmesinde elden ele dolaştırılabilir.

Poliçe ve bono şeklinde düzenlenebilen senetlerle ilgili yasal şartlar Türk Ticaret Kanunu’nda belirlenmiştir. Ticari ilişkilerde senetlerden kısa vadeli kredi, ispat ve teminat aracı olarak yararlanılmaktadır. Bonoyu keşide eden (düzenleyen) kimse ve poliçede kabul eden muhatap, asıl borçlu durumundadır. Vadesinde elinde bulunduran (hamili) tarafından genellikle banka aracılığıyla borçlusuna ödeme için ibraz edilen bono, ciro ile el değiştirebilir ve ödenmeme durumunda protesto yoluyla işleme konulabilir.

Senetleri İşlemlerinin Uygulanması

Uygulama yazılımında çek ve senet işlemleri “Finans Yönetimi” modülünden yönetilmektedir. Yazılım üzerinde öncelikle senet kategorilerinin belirlenmesi gerekir. Bu aşamada alacak senetleri ve borç senetleri hesaplar› belirlenir. Daha sonra bu kategoriler (ana hesaplar) altında diğer tanımlamalar da yapılır. Burada amaç ilgili varlığın veya borcun fiziki durumunu belirlemektir. Böylece ilgili unsurun nerede bulunduğu (kasa, banka) belirlenir, ayrıca bunula ilgili işlem aşaması (tahsil, teminat, vs) izlenebilir.

Alacak Senetlerinin Tanımlanması: Luca Yazılımında alacak senetleri üzerinde yapılan işlemler şöyle sıralanabilir;

• Giriş: İşletmenin eline geçen müşteri senetlerinin portföye aktarılması işlemi içindir.
• İşlem Bordrosu Ciro: Müşteri senetlerinin ödeme amacıyla devretme işlemini yapmak içindir.
• İşlem Bordrosu Teminata Çıkış: Müşteri senetlerini bankadan kredi kullanmak amacıyla teminat olarak gösterme işlemi içindir.
• İşlem Bordrosu Tahsilata Çıkış: Müşteri senetlerinin tahsil edilmek üzere olduğunun işlemidir. Tahsil edilmesini kapsamaz. Nerede tahsil edilecekse o aşamaya yönlendirici ara aşamadır.
• İşlem Bordrosu İade Edildi: Müşteri senedinin alıcıya geri verilmesi işlemi içindir.
• İşlem Bordrosu Kayıp: Müşteri senetlerinin kaybolmasından dolayı kaydedilmesi içindir.
• İşlem Bordrosu Protestolu: Müşteri senetlerinin ödemelerinin gecikmesinden dolayı protesto edilenlerinin kayıt işlemi içindir.
• İşlem Bordrosu İade Alındı: Müşteri senetlerinin bankaya tahsilâta verilmesinden sonra veya kredi için teminata verilmesinden sonra ilgili senedin bankadan iade alınması işlemidir.
• İşlem Bordrosu İcraya Verildi: Müşteri senetlerinin protesto edilmesinden sonra hukuki yollar çerçevesinde icraya verilme işlemi içindir.
• İşlem Bordrosu Bankadan Tahsil Edildi: Müşteri senetlerinin bankada tahsil edilmesi işlemi içindir.
• İşlem Bordrosu Kasadan Tahsil Edildi: Müşteri senetlerinin işletmenin kasasına nakit girecek şekilde işletmede tahsil edilmesi işlemi içindir.
• İşlem Bordrosu Kasa Transferi: Müşteri senedinin diğer senet kasaları arasında transferi içindir.
• İşlem Bordrosu Cirodan İade Alındı: Müşteri senetleri kullanılarak başkalarına ödeme amacıyla devrettikten sonra karşılıksız çıkması durumunda, senedin işletmeye iade edilmesi işlemi içindir.

Alacak Senetlerinin Girişi: Senetle ödemelerin yapılacağı durumda önce müşteri (borçlu), senet düzenleyerek işletmeye (alacaklı) verir. Örneğin işletmeden 06.01.2013 tarihinde, Cansever Ticaret T8.000 tutarındaki malı 6 ay vadeli senet karşılığı satın almıştır. Satış işleminde %18 oranındaki KDV’nin bu tutar içinde olduğu varsayılmıştır.

Senet Cirosu: Ticari işletmeler, satın aldıkları mal veya hizmetlerin karşılığında satıcılara borçlanırlar. Bu gibi durumlarda bazen müşterilerinden alacaklarını devretmek suretiyle satıcılara olan borçlarını takas edebilirler. Alacakların devredilebileceği iki finansal varlık vardır. Bunlar çek ve senettir. Her iki finansal varlık için de bu işleme ciro denir.

Senetlerin Tahsile Verilmesi: Portföyünde alacak senetleri olan işletmeler banka aracılığıyla tahsilât yapacaksa, öncelikle tahsil edilecek senedi bankaya vermesi gerekir.

Senetlerin Protestosu: Bankaya tahsile verilen ve vadesinden sonra 3 iş günü içinde ödenmeyen senetler, protesto edilerek borçluya bildirilir. Protesto borçluyu bankalar arasında olan bir bilgi ağında kara listede göstermektedir. Böylece borçlu açısından kredi alabilme yeteneği azalmaktadır.

Protesto amacıyla işleme konulan senedin bulunularak, protesto işleminin sonlandırılması gerekmektedir. Bunun için sarı renkli satırın başında bulunan büyüteç işaretine tıklanır ve aranan senetle ilgili veriler girilir. Ardından sarı satıra iki kere daha tıklandıktan sonra eşleşen bir senet varsa bulunur ve yine çift tıklanarak seçim yapılır. Kaydet tuşuna basarak işlem tamamlanmış olur. Böylece ilgili senet protesto edilmiş olur. Ancak bu tür senetlerin portföydeki senetlerle birlikte değerlenmesi yanlış olacaktır. Bu yüzden “Kasa Transferi” ile protestolu senetler hesabına aktarılması gerekir.

Senetlerin Takibi: Borç ilişkisinde alacağını tahsil edemeyen alacaklı, elindeki senede istinaden borçluyu mahkemeye vererek icra takibi başlatabilir. İcra yoluyla borçlunun taşınır ve taşınmaz malvarlıkları üzerine kanun zoruyla el konulmasını ve bunların satılarak paraya çevrilmek suretiyle alacağın tahsilinin düzenlenmesi sağlanır. Protesto edilmesine rağmen belli bir sürede borçlunun ödeme yapmaması durumunda icra takibi başlatılabilir.

Eğer taraflar kendi aralarında anlaşabilirlerse, senedin vadesini uzatarak borcu ertelemek de mümkün olabilir. Bu işlem genellikle birbirini iyi tanıyan ve belli bir iş hukuku olan taraflar arasında gerçekleşebilir. Senedin vadesinin uzatılması işlemi, iki taraf için de iki aşamadan oluşmaktadır. Bunlar eski senedin geri verilmesi ve yeni senedin sisteme girişinin yapılmasıdır. Senedin geri alınması, vadesi yaklaşan veya dolan senedin, borçlusu (müşteri) tarafından geri alınmasıdır. Alacaklı taraf, “İşlem Bordrosu İade Alındı” başlığından işlem yapabilmektedir. Bu işlem, daha önce gösterilen; “senedin bankadan iade alınması” işlemine benzemektedir. Borçlu taraf ise, kendi kayıtlarını yaparken “İşlem Bordrosu İade Edildi” başlığından giriş yapmalıdır.

Yeni senedin verilmesi, vadesi uzatılmış bir senet düzenlemek veya eldeki daha uzun vadeli senetlerden birini ciro etmek yoluyla, yeni senet alacaklıya verilir. Borçlu taraf yeni senedi ciro ederek verirse, yazılımda “İşlem Bordrosu Ciro” başlığından yararlanılır. Eğer borç senedi düzenlenirse, “Finansal Yönetim/Çek-Senet İşlemleri/Borç Senetleri/Çıkış” adresinden işlem yapmalıdır.

Borç Senetleri ile İlgili İşlemler: Borç senetleri ile borç çekleri (verilen çekler) arasında işlem bakımından farklılığın olmadığı görülmektedir. Özetle ünitede alacak senetleri üzerinde yapılan işlemler, ters yönlü olarak borç senetlerinin izlenmesinde de benzer bir mantıkla çalışmaktadır.