Ünite 5: Uzun Odak Uzaklıklı Objektifler

Uzun Odak Uzaklıklı Objektiflerin Görüntü Özellikleri

Uzun odak uzaklıklı objektifler, dar açılı ve tele (tele-foto) objektiflerin geneline verilen isimdir. Bu objektifler, kısa ve normal odak uzaklıklı objektiflerin tersine, oldukça dar alanları görüntülemektedir. Dolayısıyla, bu objektifler, genel bir alan içinden ayrıntıları görüntülemek için idealdir.

Uzun odak uzaklıklı objektiflerin görüntüsü; bakış açısı, yığılma-boşluk, perspektif ve oran, net alan derinliği, ayıklama, nesne hareketine etkisi ve kaydedici hareketine etkisine göre farklı özellikler gösterir.

Uzun odak uzaklıklı objektifler, genel olarak, uzakta bulunan konuları görüntülemek amacıyla kullanılırlar. Örneğin, sıcak çatışmaların yaşandığı bölgelerde fotoğraf ya da video kamera ile görüntüleme yapan haberciler, can güvenliklerini sağlayabilmek için sıcak çatışmaların, olabildiğince uzağında olmak zorundadırlar. Bu yüzden de daha güvenli buldukları bölgelerden, uzun odak uzaklıklı objektifler kullanarak görüntü elde etmeye çalışırlar. Sözünü ettiğimiz objektifler 100 mm ya da 180 mm gibi objektifler olabileceği gibi, yerine ve çalışma koşullarına göre 200 mm veya 300 mm gibi daha uzun odak uzaklıklarına sahip objektifler de olabilir. Bu tür görüntüleri yakalamak isteyen haberciler için öncelikli olan, görüntünün içerdiği bilgidir. Bu yüzden haberciler genellikle birden fazla uzun odak uzaklığını bünyesinde barındıran zoom objektifler kullanmayı tercih etmektedirler. Uzun odak uzaklıklı objektifler, görüntü sanatçılarının da sıklıkla kullandıkları teknik malzemelerin başında gelmektedir.

Uzun odak uzaklıklı objektifler, görüntülemede yığılma ve boşluk gibi iki önemli görsel etki yaratmaktadır. Uzun odak uzaklıklı objektif kullanımında, yığılma etkisi genellikle görüntüye hâkim durumdadır. Odak uzaklığı arttıkça nesneler arasındaki boşluk, insan gözünün algıladığından daha az olacaktır. Uzun odak uzaklıklı objektifler, nesneler arasındaki boşlukları azaltır, olduğundan daha dar gösterirler. Örneğin, trafikte yer alan otomobiller ya da bir meydanda yer alan, yolda yürüyen insanlar uzun odaklı objektiflerle görüntülenerek aralarındaki boşluk yok edilebilir. Bu görsel ve optik etki kullanılarak, trafik sıkışıklığından ya da nüfus artışından söz eden haber içeriklerini destekleyecek görsel malzeme oluşturulabilir.

Perspektif görsel malzemenin genişlik ve yükseklik boyutlarına bir üçüncüsünü ekleyerek derinlik boyutunu kazandırır. Diğer odak uzaklıkları gibi, uzun odak uzaklıklı objektiflerin de kendine özgü bir perspektif etkisi vardır. Uzun odak uzaklığının perspektif üzerindeki etkisini özellikle iki farklı bakış açısıyla değerlendirmek gerekir. Bunlardan biri, perspektifin derinlikle ilgili yarattığı etki, diğeri ise, formla ilgili yarattığı etkidir. Uzun odak uzaklığı görüntüdeki derinlik etkisini azaltır. Nesneler arasındaki mesafenin yığılma etkisiyle birlikte yarattığı etki, derinliğin daha az algılanmasına yol açar. Çekim yapılan alan gerçekte olduğundan daha kısa, daha yakın görünür. Uzun odak uzaklığı, görüntüde yer alan nesnelerin birbirlerine olan oranlarını da etkilerler. Aralarında var olan boşluklar yok olduğunda, birbirlerinden uzakta bulunan nesnelerin çıplak gözle farklı görülebilen büyüklük oranları da birbirlerine yaklaşır. Bu nesnelerin biçimlerinde, görünür bir bozulma olmaz. Nesnelerin boyutlarının birbirlerine yakın olarak algılanması durumu, derinlik algısının yok olmasının sonucudur.

Uzun odak uzaklıklı objektiflerle çekilen video görüntüsü ve fotoğraflarda net alan derinliği azdır. Bunun başlıca nedeni, objektifin konuyu çok fazla yakından görmesidir. Uzun odaklı bir objektif konuyu makineye yaklaştırır, diğer bir deyişle konu mesafesini azaltır. Bu durumda da görüntüdeki net alan derinliği azalır. Görüntülemede bazı nesnelerin ön plana çıkarılması, arka ya da ön planın netsizleştirilmesi gereken durumlarda uzun odak uzaklıklı objektifler etkili çözüm sunarlar. Uzun odak uzaklıklı objektifler, normal odak uzaklıklı objektifler için söz konusu olan “Bokeh etkisi”ni de kendine özgü estetiğiyle oluşturan objektiflerdir. Uzun odak uzaklıklı objektiflerin ileri düzeydeki “bokeh etkisi”, net çekilen modeli öne çıkarmanın yanı sıra, çok özel ve benzersiz fonlar oluşturması nedeniyle portre çalışmalarında da farklı bir görüntü özelliği sağlar.

Uzun odaklı uzaklıklı objektiflerin en belirleyici özelliklerinden biri, ayıklama etkisi konusunda en başarılı optik malzemeler olmalarıdır. Tele objektif olarak da adlandırılan uzun odak uzaklıklı objektifler, çerçeve oluştururken fotoğrafçıya çok büyük kolaylıklar sağlar. Fotoğrafçı, fotoğraf çekme süreci ve davranışı içindeyken, geniş bir alandan soyutladığı görüntüleri kaydeder. Uzun odak uzaklıklı objektifler ise bu soyutlamayı en üst düzeyde gerçekleştirebilmeyi sağlayan optik malzemelerdir. Odak uzaklıklarına bağlı olarak uzakları, hatta çok uzakları yakınlaştırabilen bu objektifler, geniş alan içinden ayıklanan (seçilen) görüntüleri kaydetmek için en uygun objektiflerdir.

Uzun odak uzaklıklı objektiflerin görüntüsü nesne hareketine etkisi bakımından da farklı özellikler taşımaktadır. Uzun odak uzaklıklı objektifler özellikle hareketli görüntü kaydedilirken ilginç görsel etkiler oluşturur. Tele objektiflerin uzaktaki bir nesnenin hareketini algılama düzeyi çok düşük olabilir. Karşıdan makineye ya da kameraya doğru hızla hareket eden bir nesne, sanki yavaş hareket ediyormuş gibi görüntülenebilir. Hareket halindeki nesne, uzun odak uzaklıklı objektiften uzaklaştıkça hareketinin algılanması zorlaşır ve yaklaştığında ise hareket etkisi daha fazla algılanabilir. Fotoğrafçı hareketli nesneyi, hareketinden kaynaklanan bir netsizlikle göstererek fotoğrafına canlılık, hareket ve dinamizm etkisi katmak isteyebilir. Hareketten kaynaklanan netsizliğin kullanıldığı bir fotoğrafta, net bölümlerin de yer alması gerekir. Bir nehir akıntısında hareket netsizliğine yer verilirken, nehir yatağındaki sabit nesne olan taşların net kaydedilmesi buna örnek verilebilir. Nesne hareketi ve hızının oluşturabileceği netsizliğin önüne geçebilmek için yüksek örtücü değerleri kullanmak, beraberinde yüksek duyarlık değerlerini ve görüntü sabitleme sistemlerini devreye sokmak, sorunun çözümüne katkı sağlayabilecek yöntemler olarak görünmektedir. Bir başka önemli uygulama da fotoğraf makinelerinde kullanılan otomatik netleme sistemlerinin seçenekleridir.

Öte yandan, uzun odak uzaklıklı objektif kullanıldığı zamanlarda, kaydedici olarak tanımlanan fotoğraf makinesi veya video kameranın çekim sırasında hareket halinde olması da sorun yaratmaktadır. Uzak mesafeleri görüntüleyen tele objektifler, kullanıcının en küçük hareketinin bile ileri düzeyde algılanmasına neden olur. Küçük bir sallanma, titreme veya rüzgâr etkisi bile görüntüde belirgin bir etki bırakır. Makinenin hareket halinde olması durumunda, bütün görüntü hareket halinde algılanacaktır. Bu da hareket algısının çok belirgin biçimde artması anlamına gelir. Kaydedici aygıtın hareketli olması mesafe kat etmek amacıyla değil de, aynı yerde kalarak hareket eden nesneyi izlemek amacıyla yapılıyorsa, bu durumda örtücü hızının düşük tutulması da gerekebilir. Bu yöntem, hareketli nesneyi dondurarak çekerken, zemine hareket etkisi vermek amacıyla yapılan çekimlerde kullanılır. “pan tekniği” olarak adlandırılan bu yöntem, spor, vahşi yaşam gibi alanlarda çok kullanılır. Hareketli fotoğrafçı ve uzun odak uzaklığının bir araya gelmesi, zor bir çalışma ortamı anlamına geldiği gibi, teknik bilginin etkin kullanılacağı profesyonel çalışma biçimini de zorunlu kılacaktır.

Uzun Odak Uzaklıklı Objektif Kullanımının Sağladığı Kolaylıklar

Yaklaşılması durumunda görüntü almanın tehlikeye düşebileceği durumlar, vahşi hayvan ve kuş gözlemciliği ve fotoğrafçılığı gibi çalışma alanlarında; objeye kendini hissettirmeden görüntü almanın gerektirdiği durumlar, casusluk, stratejik konular, magazin ve gizli çekim çalışmalarında uzun odak uzaklıklı objektifler kolaylıklar sağlamaktadır.

Görüntülemede herhangi bir objenin ön plana çıkarılması istendiğinde net alan derinliğini azaltılması ve zemini flulaştırması nedeniyle özellikle uzun odak uzaklığı tercih edilebilir. Ayıklama etkileri sayesinde gereksiz ayrıntıların çerçeve dışında kalmasını sağlama konusunda da etkin olabilir.

Uzun odak uzaklıklı objektiflerin temel özelliklerinden biri de, perspektif üzerinde yarattığı etkidir. Uzun odak uzaklığı, perspektif algısını azaltır, nesnelerin perspektif bozulmalarını önemli ölçüde engeller. Örneğin dikey bir dikdörtgen prizma biçimli nesne, üst veya alt açıdan görüntülendiğinde perspektif bozulur. Uzun odak uzaklığı ile uzaktan çekilen nesnede bu bozulma önemli ölçüde en az düzeye iner.

Birbirinden uzak olan nesnelerin normal bakışta perspektif nedeniyle algılanan boyut farklılıklarını en aza indirerek gerçek oranlarına yaklaştırır.

Fiziksel olanaksızlıklar nedeniyle konuya yeterince yaklaşmanın mümkün olamadığı durumlarda, göl, deniz, akarsu gibi engellerin görüntüye yaklaşmayı olanaksız hale getirmesi durumunda uzun odak uzaklıklı objektifler kullanılır. Ayrıca, büyük kitlelerin bulunduğu miting ve toplantı meydanlarında hareket kabiliyetinin olmadığı durumlarda çerçeveleme için ve makine algılayıcısının etkin ve görüntüleme alanının tam kapasite ile kullanımını sağlama açısından da büyük yarar sağlamaktadır.

Uzun Odak Uzaklıklı Objektif Kullanımının Neden Olduğu Sınırlılıklar ve Sorunlar

Uzun odak uzaklıklı objektiflerle çalışırken dar bir açıyla görüntüleme çalışması yapıldığı için, çekim anında etrafta olup bitten diğer etkinliklerin algılanması kolay olmaz. Bu durum zaman zaman bazı önemli an ve görüntülerin kaçırılmasına neden olabilmektedir.

Aynı biçimde, herhangi bir alanın görüntülenmesinin ardından çerçeve değiştirilmesi ve yeni bir görüntünün çerçevelenip çekilmesi daha zordur. Uzun odak uzaklıklı bir objektifte çok küçük bir hareket bile, görüntü çerçevesini önemli ölçüde değiştirdiği için, fotoğrafçı veya kamera kullanıcısının görüntüyü kontrol etmesinde güçlükler yaşanabilir.

Uzun odak uzaklıklı objektiflerin makineden ayrılıp değiştirilmesi de önemli ölçüde sıkıntılar yaratabilmektedir. Bu da, özellikle haber fotoğrafçılığında zaman zaman sorun olabilir. Uzak mesafedeki bir olayı tele objektif ile görüntüleyen bir fotoğrafçı, yakınında yaşanan bir olayı fotoğraflamakta güçlük yaşayabilir, o anda kullandığı objektifin bakış açısı yeterli olmayacağı için, daha geniş bakış açısı sağlayan bir objektife geçme gereği duyacaktır. Bu değişiklik süreci, yaşanan olayın görüntülenmesini engelleyebilir. Ayrıca, uzun odak uzaklıklı objektiflerin ağırlıkları çok fazla olması, fotoğrafçının çalışmasını güçleştiren önemli etkenlerden biridir.

Uzun odak uzaklıklı objektiflerde, hareket algısını çok fazla hissettirdiği için küçük el hareketleri, hatta nefes alma eylemi bile, fotoğrafın netlik düzeyine etki edebilir. Bu yüzden uzun odak uzaklıklı objektiflerle çalışırken sehpa kullanımı zorunlu hale gelmektedir. Bu da ilave malzeme kullanımı, ilave malzeme ağırlığı ve taşıması gibi sorunları beraberinde getirmektedir. Netlik konusunda özellikle belirtilmesi gereken bir sorun da, birçok tele objektifin yaklaşık iki metreden daha yakını netleme yeteneğine sahip olmamasıdır. Bu durumda, yakın planda bulunan bir konu ya da nesneyi görüntülemek isteyen fotoğrafçı, geriye doğru hareket ederek netleme alanını bulmak zorunda kalmaktadır.

Uzun odak uzaklığı, ışık kaybına da neden olmaktadır. Tele objektiflerin optik yapıları nedeniyle boyutları uzun,  mercek yapıları oldukça büyük çaplıdır. Objektifin boyutunun uzaması, içinden geçen ışığın gücünü azalttığı için pozlama değerlerini olumsuz anlamda etkilemektedir.

Uzun odak uzaklıklı objektiflerin, çoğu zaman sıkıntı yaratan bir özelliği ise, geniş diyafram açıklıkları sunamamalarıdır. Bu diyafram açıklıkları önemli ölçüde ışık kaybı anlamına gelmekte ve zaman zaman yetersiz kalmaktadır. Uzun odak uzaklıklı objektiflerin kaliteli görüntü verebilmeleri için yeterli aydınlanmanın sağlanması gerekir.