ORHUN TÜRKÇESİ - Ünite 10: Orhun Türkçesi Metin III Özeti :
PAYLAŞ:Ünite 10: Orhun Türkçesi Metin III
Tonyukuk Yazıtı (Batı Yüzü 1-7)
Orhun Türkçesi kitabında Tonyukuk yazıtının batı yüzünün 1-7. satırları transkripsiyonlu olarak verilmiş, verilen satırlar Türkiye Türkçesine aktarılmış ve ardından metinde geçen sözcüklerin çözümlemelerine yer verilmiştir. Bildiğiniz gibi, Orhun Türkçesinde kimi sesler sözcük başında, kimi sesler ise sözcük ortasında yazılmamaktadır. Sözcük sonundaki tüm sesler ise yazımda temsil edilmektedir. Metinlerin yazımında gösterilmeyen sesler, Orhun Türkçesi ile ilgili çalışmalarda bilim adamlarınca genellikle parantez içinde verilmektedir. Ancak aşağıda Tonyukuk metninin ilk on satırından verilecek örnek cümlelerde okuma kolaylığı sağlaması açısından bu parantez işaretlerine yer verilmeyecektir.
Transkripsiyonlu Metin
(B 1) bilge ton? yu? ku? k ben özüm tabgaç ili?e k? ıılın? tım türk bodun tabgaçka k? öörür erti (B 2) türk bodun kanin bulmayin tabgaçda adrı?ltı kanlan? tı kanin k? oodup tabgaçka yana içikdi te?ri an? ça temiş erin? ç kan bertim (B 3) kanı?in k? oodup içikdi? içikdü? k üçün te?ri öl temiş erin? ç türk bodun ölti alkın? tı yo? k bo?ltı türk sir bodun yerinte (B 4) bod kalmadı ıda taşda kalmişi k? uubranıp yeti yüz bo?ltı ekiülügi atlıg erti bir ülügi yadag erti yeti yüz kişig (B 5)uduzugma ulugı şad erti aygıl tidi ayıgması ben ertimbilge ton? yu? ku? k
Türkiye Türkçesine Aktarımı
Bilge Tonyukuk, ben kendim, Çin memleketinde doğdum. (O zaman) Türk milleti Çin’e tâbi idi. Türk milleti kendi) hükümdarını bulmayınca Çin’den ayrıldı, hükümdar sahibi oldu. Hükümdarını bırakıp Çin’e yine bağımlı hâle geldi. Tanrı öylece demiş şüphesiz: “Han verdim, (sen hanını bırakıp tâbi oldun.” (Türk halkı yeniden) bağımlı hâle geldiği için Tanrı “öl!” demiş olmalı. Türk milleti öldü, mahvoldu, yok oldu. Türk Sir halkı ülkesinde boy kalmadı. Dağda bayırda kalmış olanları toplanıp yedi yüz (kişi) oldu. (Bunların) iki bölüğü atlı idi, bir bölüğü yaya idi. Yedi yüz kişiyi sevk eden üstleri ‘şad’ idi. “Söyle!” dedi; sözcüsü ben idim, Bilge Tonyukuk.
Metinde Geçen Sözcüklerin Çözümlemeleri
il+i+?e “memleketinde”
- il “memleket, ülke”
- +i [3. tekil kişi iyelik eki]
- +n [zamir n’si]
- ili?e < ili+n+ge < il+i+n+ke
- +ke [yönelme durumu eki]
kıl-ın-tım “doğdum”
- kılın- “yaratılmak” < kıl- “kılmak”
- -(ı)n- [dönüşlülük eki]
- -tım [1. tekil kişi belirli geçmiş zaman]
kör-ür er-ti “tabi idi”
- kör- “tâbi olmak”
- -ür erdi [3. tekil kişi geniş zamanın hikâyesi]
kan+ı+n “ hükümdarını”
- kan “han, hükümdar”
- +ı [3. tekil kişi iyelik eki]
- +n [belirtme durumu eki]
bul-mayın “bulmayınca”
- bul- “bulmak”
- -mayin [olumsuz zarf-fiil eki]
tabgaç+da “Çin’den”
- tabgaç “ Çin”
- +da [bulunma-çıkma durumu eki]
adr-ıl-tı “ayrıldı”
- adrıl- “ayrılmak” < *ad- “ayrı olmak” (Bu sözcüğün kökü, adın “başka, diğer” sözcüğünden dolayı *ad- olmalı.)
- -(ı)r - [ettirgenlik eki: orta hece düşmesiyle adr-]
- -(ı)l- [edilgenlik eki]
- -tı [3.tekil kişi belirli geçmiş zaman]
kan+la-n-tı “hükümdar sahibi oldu”
- kan “han”
- +la - [isimden fiil yapım eki]
- -n - [dönüşlülük eki]
- -tı [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman]
ko-d-up “bırakıp”
- kod- “bırakmak” < ko- “koymak, bırakmak”
- -d- [fiilden fiil yapım eki (pekiştirme eki)]
- -(u)p [zarf-fiil eki]
kan+ı?+ın “hanını”
- kan “han”
- + (ı)? [2. tekil kişi iyelik eki]
- +(ı)n [belirtme durumu eki]
iç+ik-dük üçün “bağımlı hale geldiği için”
- iç “iç”
- +ik- [isimden fiil yapım eki]
- -dük [geçmiş zaman sıfat-fiil eki]
öl “öl”
- öl- “ölmek”
- -Ø [2. tekil kişi emir eki]
alkın-tı “mahvoldu”
- alkın - “mahvolmak”
- -tı [3. tekil kişi belirli geçmiş zaman]
ı+da taş+da “dağda bayırda”
- ı “orman, ağaçlık”
- +da [bulunma-çıkma durumu eki]
- taş “dış, dışarı”
- +da [bulunma-çıkma durumu eki]
kal-mış+ı “kalmış olanları”
- kal- “ kalmak, arkada kalmak”
- -mış [geçmiş zaman sıfat-fiil eki]
- +ı [3. tekil kişi iyelik eki]
at+lıg “atlı”
- at “at”
- +lıg [isimden isim (sıfat) yapım eki]
kişi+g “kişiyi”
- kişi “kişi”
- +g [belirtme durumu eki]
uduz-ugma “sevk eden”
- uduz- “sevk etmek”
- -(u)gma [geniş zaman sıfat-fiil eki]
ulug+ı “üstleri”
- ulug “ulu (kişi), önder”
- +ı [3. tekil kişi iyelik eki]
ay-gıl “söyle”
- ay- “söylemek”
- -gıl [2. tekil kişi emir eki]
ay-(ı)gma+sı
- ay- “söylemek”
- -(ı)gma [geniş zaman sıfat-fiil eki]
- +sı [3. tekil kişi iyelik eki]
Tonyukuk Yazıtı (Güney Yüzü 8-15)
Transkripsiyonlu Metin
(G 8) keyik yiyü tabışgan yeyü olurur ertimiz bodun boguzi to? k erti yagımız tegre oçu? k teg erti biz aş
Türkiye Türkçesine Aktarımı
Yaban hayvanı yiyerek, tavşan yiyerek yaşar idik. Halkın boğazı tok idi. Düşmanımız çepeçevre ocak gibi idi, biz (ortadaki) aş gibi idik. Öylece oturur iken Oğuzdan kaçak geldi. Kaçağın sözü şöyle: Tokuz Oğuz halkı üzerine kağan tahta oturdu” der. (Bu kağan) Çin’e General Ku’yu göndermiş, Kıtay’a Tongra Eşim’i göndermiş. (Bunlarla) şöyle haber (söz) göndermiş: “Azıcık Türk halkı ilerliyormuş, kağanı alp imiş, sözcüsü bilge imiş.
Metinde Geçen Sözcüklerin Çözümlemeleri
yi-yü “yiyerek”
- yi- ~ ye- “yemek”
- -(y)ü [zarf-fiil eki]
teg-(i)r-e “çepeçevre”
- teg- “değmek, ulaşmak”
- -(i)r- “değdirmek”
- -e [yapım eki görevindeki zarf-fiil eki]
er-kli “iken”
- er- “i- yardımcı fiili”
- -kli [zarf-fiil eki]
oguz+dun+tan
- oguz “Oğuz”
- +dun [isimden isim yapım eki]
- +tan [çıkma durumu eki]
küre-g “kaçak”
- küre- “kaçmak”
- -g [fiilden isim yapım eki]
ku+nı s(e)?ün(ü)g “general Ku’yu”
- ku “özel ad”
- +nı [belirtme durumu eki]
- se?ün “< Çin. General”
- +(ü)g [belirtme durumu eki]
- Köktürkçede k?uunı s(e)?ün(ü)g türünden tamlamalarda unvan, özel addan sonra gelmekte ve adın aldığı eki almaktadır.
az+kına “azıcık”
- az “az”
- +kına [isimden isim yapan ek, küçültme eki]
ay-guçı+sı “sözcüsü”
- ay- “söylemek”
- -guçı [gelecek zaman sıfat-fiil eki]
- +sı [3. tekil kişi iyelik eki]