Ünite 4: Arapça Kelime Yapımı: Sıfat-ı Müşebbehe, İsm-i Tafdîl, Mübâlağa-i Fâ'il, Diğer Kelime Türleri; Arapça Kelimelerde Değişim: İ’lâl

Arapça Sıfatlar

Arapçadaism-i fâ'il, ism-imef'ûl, sıfat-ı müşebbehe, ism-i tafdîl, mübâlağa-i fâ'il ve ism-i mensûb olarakisimlendirilen kelime çeşitleri sıfattır. Bu ünitede Arapçada sıfat teşkil eden kelime çeşitlerinden diğer ünitelerde işlenmeyen ism-i mekân, ism-i zamân, ism-i âlet ve ism-i tasgîr olarak isimledirilen kelime kategorileri işlenecektir.

· Sıfat-ı Müşebbehe

İsm-i fâillerde öznenin durumu ve niteliği kalıcı değildir. Bunun aksine öznedeki değişmeyen bir durum ve niteliği bildiren kelimelere sıfat-ımüşebbehe denir. Türkçedeki -kan/-ken (çalışkan, girişken); -kın/-kin (azgın, pişkin,düşkün) ekleri Arapçadaki sıfat-ı müşebbehe kategorisine denk gelen kelimelertüretir.

İsm-i fâ'iller kıyâsîdir, yani bir kurala göre türetilirler. Sıfat-ı müşebbehelerise semâîdir, yani kuralsızdır.

Sıfat-ı müşebbehe kategorisindeki kelimelerin sık kullanılan vezinlerişunlardır:

Fa'îl فعيل: Bu vezinde ortadaki ye ( ی) harfi ekleme bir harftir:

كرمkerem “cömertlik” -كريمkerîm “cömert”

رحمتrahmet “esirgeme” -رحيمrahîm “esirgeyen”

Ef'al افعل: Bu vezinde baştaki elif (ا) ekleme bir harftir.Renkleri, bedendeki kusur ve sakatlıkları bildiren sıfatlar türetir:

سوادsevâd “karalık” -اسودesved “kara”

سمرتsumret “esmerlik” -اسمرesmer

بكامتbekâmet “dilsizlik” -ابكمebkem “dilsiz”

عمىamâ “körlük” -اعمىa'mâ “kör”

· İsm-i Tafdîl

İsm-i tafdil sınıfındaki sıfatlar, belirttikleri niteliğin öznede başkalarına göre dahaçok veya en çok olduğunu ifade ederler.

Bu kategorinin bir tek vezni vardır:

Ef'al افعل: Bu vezinde de baştaki elif ( ا) harfi eklemedir.

كبيرkebîr “büyük” -اكبرekber “en büyük”

صغيرsagîr “küçük” -اصغرasgar “en küçük”

نادرnâdir “seyrek” -اندرender “pek seyrek”

· Mübalağa-i Fâil

Belirtilen işin çok yapıldığını, abartıyla yapıldığını veya daimayapıldığını ifade eden kelimelere mübâlağa-i fâ'il denilmektedir. Osmanlı Türkçesinde sıkça kullanılan vezinleriaşağıda gösterilmiştir:

Fa''âl فعال: Ortadaki elif (ا) harfi ekleme harftir.

سياحتseyâhat -سياحseyyâh “çok gezen, gezgin”

خلقhalk “yaratma” -خلاقhallâk “daima yaratan, Allah”

كذبkizb “yalan” -كذابkezzâb “çok yalan söyleyen”

Fa'ûl فعول: Burada ortadaki vav ( و) harfi ekleme harftir.

جسارتcesâret -جسورcesûr “çok cesaretli”;

صبرsabr -صبورsabûr “çok sabırlı”;

ولادتvilâdet “doğum” -ولودvelûd “doğurgan, üretken”;

· İsm-i Mensûb

Birşeye ait, bir şeye dair, bir şey ile ilgili vs. anlamlarındaki kelimeler bukategoride olur. Bu kelimeler kıyâsî, yani bir kurala bağlı olarak üretilir.Bunların yapılışı Türkçedeki ekleme sistemine benzer: Kelimenin sonunaArapçada /iyyün/ şeklinde okunan bir ye (ی) getirilir. Yani ye harfi şeddeli vetenvinlidir. Osmanlı Türkçesinde ise şedde ve tenvinin kaldırılmasıyla bu ek /î/

şeklinde okunur:

Arapçaعلمىٌّilmiyyün-Türkçeعلمىilmî gibi.

Kelimeye getirilen bu eke nispet eki denir. Bu ekle türetilen kelimeleriTürkçede +lı/+li, +ça/+çe, +sal/+sel gibi eklerle yapılan kelimeler karşılar:

فكرfikr “fikir” -فكرىfikrî

دينdîn -دينىdînî

بشرbeşer “insanlık” -بشرىbeşerî

تركTürk -تركىTürkî “Türkçe”

عربArab -عربىArabî “Arapça”

Bazı Arapça kelimelerin sonunda zâid (ekleme) harflerden تveya ٥/e/ varsa bunlaratılır ve nispet eki sondaki harfe eklenir:

ادارهidâre -ادارىidârî “yönetimle ilgili”

تجارتticâret -تجارىticârî “ticaretle ilgili”

Sonu hâ’-i resmiyye ile biten kimi yer adlarına nispet eki -vî وىolarakgetirilir ve kelime sonundaki hâ’-i resmiyye yazılmaz:

ادرنهEdirne -ادرنوىEdirnevî “Edirneli”

آنقرهAnkara -آنقروىAnkaravî “Ankaralı”

Sonu çift ye harfi ile biten üç harfli kelimelerde ye harflerinden biridüşer, ikincisi vav harfine dönüşür; bir önceki harfin harekesi de üstünolur. Bunun sıkça kullanılan iki örneği şunlardır:

نبِىnebî (nebiyy) -نبوىnebevî "Peygamberle ilgili"

علىAli (Aliyy)  علوىAlevî "Hz. Ali'ye mensup, Hz. Ali taraftarı"

İsm-i Mekan

Fiildeki iş ve hareketin gerçekleştiği yerigösterirler. Dört vezinle türetilirler:

Mef'al مفعل: Baştaki mim ( م) harfi ekleme harftir:

كتابتkitâbet “yazma” -مكتبmekteb “yazma yeri; okul”

سكونsükûn “oturma” -مسكنmesken “oturma yeri” عبادتibâdet “kulluk etme” -معبدma'bed “ibadet yeri”

Mef'il مفعل: Baştaki mim ( م) harfi ekleme harftir:

جلوسcülûs “oturma” -مجلسmeclis “oturma yeri”

نزولnüzûl “inme” -منْزلmenzil “inme yeri, konak”

سجدهsecde -مسجدmescid “secde etme yeri, mescit”

Mef'alet مفعلة: Baştaki mim (م) harfi ve sondaki (ة) eklemeharftir. Sondaki (ة) harfi Osmanlı Türkçesinde açık te تveya ٥/e/şeklinde yazılır ve okunur:

طبعtab' “tabetme, basma” -مطبعهmatba'a “basım yeri”

درسders -مدرسهmedrese “ders verme yeri, okul”

Asıl isimlerden (câmid isimlerden) bu vezinde ism-i mekân yapıldığındaTürkçede genellikle +lık/+lik ekiyle yapılan kelimeler türetilmiş olur:

ملحmilh “tuz” -مملحهmemleha “tuzla”

زبلzibl “çöp, süprüntü” -مزبلهmezbele “çöplük” vs.

Mef'ilet مفعلة: Baştaki mim (م) harfi ve sondaki (ة) eklemeharftir. Bu vezinde daha az kelime türetilmiştir: منْزلتmenzilet “inecekyer; rütbe”,مسيرهmesîre “gezinti yeri” vs.

İsm-i Zaman

Fiilde ifade edilen hareketle ilgili oluş zamanını bildiren kelimeler ism-i zaman olarak isimlendirilmiştir. Mef'al مفعلve mef'il مفعلolarak iki vezni vardır. Her iki vezinde debaştaki mimler (م) ekleme harftir:

بدءbed' “başlama” -مبدأmebde' “başlangıç”

ولادتvilâdet “doğum” -مولدmevlid “doğum zamanı - Hz. Muhammed'in doğum günü”

İsm-i Âlet

Bu kategorideki vezinlerle, fiilden âlet, araç ve gereç isimleri türetilir. Üç veznivardır:

Mif'al مفعل: Baştaki mim (م) ekleme harftir:

غفرgafr “örtme” -مغفرmiğfer “başı örten başlık, tolga”

ثقبsakb “delme” -مثقبmiskab “burgu, matkap”

Mif'âl مفعال: Baştaki mim (م) ve ortadaki elif (ا) harfi eklemeharftir:

فتحfeth “açma” -مفتاحmiftâh “anahtar”

ضربdarb “vurma” -مضرابmıdrâb “mızrap”

قياسkıyâs “kıyaslama”-مقياسmikyâs “ölçek”

Mif'ale مفعلة: Baştaki mim (م) ve sondaki te (ة) eklemeharflerdir:

شربşürb “içme” -مشربهmişrebe “içme kabı, maşrapa” كنسkens “süpürme” -مكنسهmiknese “süpürge”

İsm-i Tasgîr

Bu kategori isimlerde küçültme kategorisidir. Türkçede +cık/+cik, +cığaz/+ciğez ekleriyle karşılanır. Bunlar aynı zamandasevgi, şefkat, küçümseme, hakaret gibi anlamlar da içerirler. İsm-i tasgîrkategorisini oluşturan vezinlerden fu'ayl فعيلvezni Osmanlı Türkçesinde dahasık kullanılmıştır.

Fu'ayl فعيلvezninde ortadaki ye ( ی) harfi ekleme harftir:

عبدabd “kul” -عبيدubeyd “kulcuğaz, kölecik”.

İ’lâl

اوىharflerinin illet harfleri olarakisimlendirildiğini görmüştük.Aslî harfleri içinde illet harfleri bulunan köklerde kelime türetimi sırasındabazı değişiklikler meydana gelebilir. İllet harfleri nedeniyle meydana gelen budeğişikliklere gramerde i’lâl adı verilir. Kelime türetimi sırasında meydanagelen bu değişiklikler ya illet harflerinin kelimeden çıkarılması (hazf) ya daillet harflerinin başka bir harfe dönüştürülmesi (kalb) şeklinde meydana gelir.İçinde illet harfleri bulunmamasına rağmen mehmûz ve muzâ'af kelimelerinvezinlerinde de bazı değişiklikler yapılabilir ve bunlar da i’lâl olarak değerlendirilir.Bu değişikleri birkaç örnekle şöyle gösterebiliriz:

Vücûd وجودkelimesinin aslî harfleri içinde illet harflerinden vav وvardır.Bu kelimeden if'âl افعالvezniyle türetilen îcâd ايجادkelimesinde illet harfi vavye ىharfine dönüşmüştür.

Hayr خيرkelimesinin asli harflerinin biri illet harflerinden ىye’dir. Bukelimeden istif'âl استفعالvezniyle türetilen istihâre استخارهkelimesinde illetharfi düşürülmüştür.

Hubb حب(sevgi) kelimesi muzâ'af bir kelimedir. Bu kelimeden mef'aletمفعلةvezniyle türetilen mahabbet محبتkelimesinde vezin değişikliğe uğramıştır.

Arapça kelime kategorilerinde görülen bazı i'lâlleri şöyle sırlayabiliriz:

\1. Masdarlarda Yapılan İ’lâller

Sülâsî Mücerred Masdarlarda Yapılan İ'lâller

fa'l, فَعل**fi'l فِعلve fu’l فُعلvezinleri muzâ'af kelimelerde fa'' فَعّ, fi'' فِعّvefu'' فُعّşekline dönüşür: medd مدّ, hiss حسّ, hubb ...حبّ**

fa'âl فَعال, fi'âl فِعال, ve fu'âl فُعالvezinleri nâkıs kelimelerde fa'â' فَعاء, fi'â'**فِعاء, ve fu'â' فُعاءdurumuna gelir ve Osmanlıcada kelime sonundaki hemzelergenellikle yazılmaz: cezâ جزا, cilâ جلا, du'â ...دعا**

fi'le(t) فعلةvezni misâl kelimelerde ilk harf atılarak 'ile(t) علةdurumunagelir: vasl وصل, vasf وصفgibi misâl kelimeler fi'let veznine girdiklerindevavlar atılarak sıla صلهve sıfat صفتşeklini alırlar.

Kıyâsî Masdarlarda Yapılan İ'lâller

if'âl افعالbâbı ilk harfi hemzeli (mehmûz) ve misâl köklerde î'âl ايعالdurumuna gelir: emn أمن→ îmân ايمان, vuzûh وضوح→ îzâh ...ايضاحif'âl vezni ecveflerde illet harfinin atılması ve veznin sonuna bir zait te (ة)harfi eklenmesiyle ifâle(t) افالةdurumuna gelir: devr دور→ idâre اداره, meyl ميل→imâle اماله, kıyâm قيام→ikāmet ... اقامتif'âl vezni nâkıslarda illet harfinin hemzeye dönüşmesiyle if'â' افعاءdurumuna gelir ve sondaki hemze Osmanlıcada okunmaz ve genellikleyazılmaz: cereyân “akma” جريان→icrâ “akıtma” اجرا, ulüvv “yüce olma”

tef'îl تفعيلbâbı nâkıs ve son harfi hemzeli köklerde zaid olan ye (ی)harfinin atılması ve sonuna zaid bir te (ة) eklenmesiyle tef'ile(t) تفعلةveya sonharfi vav ( و) olan köklerde vavların ye harfine dönüşmesiyle tef'iye(t) تفعية

durumuna gelir:

safâ صفاء“saf oluş” → tasfiye تصفيه“temizleme”; semevv سمو“ad koyma” →tesmiye تسميه

tefa''ul تفعلbâbı nâkıs ve son harfi hemzeli olan mehmûz kelimelerde illetharfinin ve hemzenin ye harfine dönüşmesiyle tefa''î تفعّیdurumuna gelir: cilâ'جلاء“parlatma” → tecellî تجلی“görünme, belirme”; adâvet عداوت“düşmanlık”→ te'addî تعدی“saldırma, zulmetme”...

tefâ'ül تفاعلbâbı muzâ'af kelimelerde son iki harfinin aynı olmasınedeniyle idgam yapılarak tefâ'' تفاعdurumuna gelir: zıdd ضدّ→ tezâdd ;تضادّ

tefâ'ül bâbı nâkıs kelimelerde illet harfinin ye harfine dönüşmesiyle tefâ'î**تفاعی**durumuna gelir:

ulüvv علوّ“yücelik → te'âlî تعالی“yükselme”; devâ → دوا

tedâvî ...تداوی

müfâ'ale(t) مفاعلةbâbı nâkıs ve lefif kelimelerde illetli son harfin elifedönüşmesiyle müfâ'ât مفاعاتşekline girer: cezâ جزاءmücâzât “karşılıkvermek, ceza vermek”; necât نجات“kurtuluş” → münâcât مناجات“Allah’tankurtuluş isteme”...

infi'âl انفعالbâbı ecvef kelimelerde ortadaki illet harfinin ye harfinedönüşmesiyle infiyâl انفيالdurumuna gelir: sevk سوق→ insiyâk “sürülüpgitme”; kavd قود“önden çekme” → inkıyâd انقياد“boyun eğerek tabi olma”...

ifti'âl افتعالbâbı misâl kelimelerde illet harfinin te (ت) harfine dönüşmesive te harflerinin idgamıyla itti'âl اتّعالşekline girer:

vahdet وحدت“birlik” →ittihâd اتحاد“birleşme”

ifti'âl bâbı ecvef kelimelerde ortadaki illet harfinin ye harfine dönüşmesiyleiftiyâl افتيالdurumuna gelir:

şevk شوق→ iştiyâk اشتياق“arzulama”; âdet عادت→ i'tiyâd اعتياد“âdet edinme”...

ifti'âl bâbı nâkıs kelimelerde illet harfinin hemze harfine dönüşmesiyleifti'â' افتعاءdurumuna gelir ve Osmanlıcada kelime sonundaki hemzelerokunmaz ve genellikle yazılmaz: nihâyet نهايت→ intihâ انتها“sona erme”

istif'âl استفعالbâbı misâllerde ve ilk harfi hemze olan mehmûzlarda ilkharflerin ye harfine dönüşmesiyle istî'âl استيعالdurumuna gelir: izn → أذنistîzân استيذان“izin isteme”; vuzûh وضوح→ istîzâh استيضاح“izahat isteme”...

istif'âl bâbı ecveflerde illet harfinin atılması ve veznin sonuna zaid bir teharfinin getirilmesiyle istifâle(t) استفالةdurumuna gelir:

kıyâm → قيامistikāmet استقامت; şûrâ شوری→ istişâre ...استشاره

istif'âl bâbı nâkıs, lefif ve son harfi hemzeli kelimelerde son harflerinhemzeye dönüşmesiyle istif'â' استفعاءdurumuna gelir ve Osmanlıcada sondakihemzeler söylenmez ve genellikle yazılmaz: afv عفو→ isti'fâ استعفاİsm-i Fâ'il Vezinlerinde Yapılan İ'lâller

fâ'il فاعلvezni ilk harfi hemzeli kelimelerde â'il آعلdurumuna gelir:

emr أمر→ âmir آمر

fâ'il vezni ecvef kelimlerde illet harfinin hemzeye dönüşmesiyle fâ’il فائلdurumuna gelir:

devr دور→ dâ’ir دائر; meyl ميل→ mâ’il ...مائل

fâ'il vezni nâkıs kelimelerde illet harfinin ye harfine dönüşmesiyle fâ'î فاعیşekline girer: rızâ رضاrâzî راضی

fâ'il vezni muzâ'af kelimelerde son iki harfinin aynı olması sebebiyle fâ''**فاع**durumuna dönüşür:

delâlet دلالت→ dâll دالّ“yol gösteren”; firâr → فرار

fârr فارّ“firar eden, kaçan”...

müf'il مفعلvezni misâl ve ilk harfi hemzeli kelimelerdemû'il موعلdurumuna gelir:

îcâd ايجاد→ mûcid موجد“icat eden”; îrâs ايراث“miras bırakma”→ mûris مورث“miras bırakan”...

müf'il vezni muzâ'aflarda son iki harfin idgamıyla müfi'' مفعّşeklini alır:

ısrâr اصرار→ musırr مصرّ“ısrar eden”...

müf'il vezni ecveflerde illet harfinin ye harfine dönüşmesiyle müfîl مفيلdurumuna gelir:

idâre اداره→ müdîr مدير; ifâde افاده“faydalı olma” → müfîdمفيد“faydalı”...

müf'il vezni nâkıs, lefif ve son harfi hemzeli kelimelerde son harfin yeharfine dönüşmesiyle müf'î مفعیbiçimine döner:

ihyâ احيا→ muhyî محيی“dirilten”

müfa''il مفعّلvezni nâkıs ve son harfi hemzeli kelimelerde son harfin yeharfine dönüşmesiyle müfa''î مفعّیdurumuna gelir:

terbiye تربيه→ mürebbî مربی“eğitmen”

mütefa''il متفعّلvezni nâkıs, lefif ve son harfi hemzeli olan mehmûzkelimelerde mütefa''î متفعّیşekline girer: tecellî تجلی→ mütecellî متجلی“tecellieden, görünen”

mütefâ'il متفاعلvezni muzâ'aflarda son iki harfin idgamıyla mütefâ'' متفاعşekline girer:

tezâdd تضادّ→ mütezâdd متضادّ“birbirine zıt olan”

mütefâ'il vezni nâkıs ve lefif kelimelerde mütefâ'î متفاعیdurumuna gelir:

tedâvî تداوی→ mütedâvî ...متداوی

müfâ'il مفاعلvezni nâkıs kelimelerde müfâ'î مفاعیdurumuna gelir:

müsâvât مساوات→ müsâvî مساوی“eşit olan, denk”...

münfa'il منفعلvezni muzâ'af kelimelerde aynı harflerin idgamıyla münfa''**منفعّ**durumuna gelir:

infikâk انفکاك“ayrılma, çıkma” → münfekk منفكّ“ayrılan,çıkan”...

münfa'il vezni ecvef kelimelerde illet harfinin elife dönüşmesiyle münfâl**منفال**şeklini alır:

inkıyâd انقياد“boyun eğme” → münkād منقاد“boyun eğen”...

münfa'il vezni nâkıs ve lefif kelimelerde münfa'î منفعیşeklinde gelir:

inzivâ انزوا→ münzevîمنزوى“bir köşeye çekilen”...

müfte'il مفتعلvezni muzâ'af kelimelerde son iki harfin idgamıyla müfta''**مفتعّ**şekline dönüşür:

iştikāk اشتقاق“kelime türeme” → müştakk مشتقّ“türemiş,bir kelimenin türevi”

müfte'il vezni ecvef kelimelerde illet harfinin elife dönüşmesiyle müftâl**مفتال**şekline dönüşür:

ihtiyâc احتياج→ muhtâc ....محتاج

müfte'il vezni nâkıs, lefif ve son harfi hemzeli mehmûz kelimelerde müfte'î**مفتعی**şekline girer:

iştirâ اشترا“satın alma” → müşterî مشتری

müstef'il مستفعلvezni muzâ'af kelimelerde son iki harfin idgamıylamüstefi'' مستفعّşekline dönüşür: istiklâl

استقرار→ müstakırr مستقرّ“istikrarlı”...

müstef'il vezni ecvef kelimelerde müstefîl مستفيلdurumuna gelir:

istikāmetاستقامت→ müstakîm مستقيم“doğru, doğruluk üzre olan”; istifâde → استفادهmüstefîd مستفيد“yararlanan”...

müstef'il vezni nâkıs, lefif ve son harfi hemzeli mehmûz kelimelerdemüstef'î şekline dönüşür:

istihzâاستهزا“alay etme” → müstehzî مستهزی“alay eden”...

İsm-i Mef'ûl Vezinlerinde Yapılan İ'lâller

mef'ûl مفعولvezni illet harfi vav harfi olan ecvef kelimelerde mefûl مفول, illetharfi ye harfi olan ecvef kelimelerde mefîl مفيلdurumuna gelir:

havf خوف“korku” → mahûf مخوف“korkulu; korkunç”, bey' بيع“satma” → mebî' مبيع“satılmış, satılan şey”...

mef'ûl vezni illet harfi vav olan nâkıs kelimelerde mef'uvv مفعوّ(Osmanlıcada mef'û şeklinde de okunabilir), illet harfi ye olan nâkıskelimelerde mef'iyy مفعیّdurumunagelir: da'vet دعوت→ med'üvv مدعوّ→ med'û “davet edilmiş”; remy رمی“atma” → mermiyy مرمیّ→ mermî “atılan şey”...

müf'al مفعلvezni muzâ'af kelimelerde müfa'' مفعّşekline gelir:

imdâd امداد“yardım etme” → mümedd ممدّ“yardım olunan”...

müf'al vezni misâl kelimelerde mû'al موعلdurumuna gelir:

îsâl ايصال“ulaştırma” → mûsal موصل“ulaştırılmış”....

müf'al vezni ecvef kelimelerde müfâl مفالdurumuna gelir:

irâde → ارادهmurâd ... مراد

müf'al vezni nâkıs ve lefif kelimelerde müf'â مفعیdurumuna gelir:

i'tâ اعطا“verme” → mu'tâ معطی“verilmiş”; îmâ ايما→ mûmâ مومی“ima edilen”...

müfa''al مفعّلvezni nâkıs, lefif ve son harfi hemzeli mehmûz kelimelerdemüfa''â مفعّیdurumuna gelir: tesmiye تسميه“isimlendirme” → müsemmâ مسمّی“isimlendirilmiş”

mütefa''al متفعّلvezni nâkıs kelimelerde mütefa''â متفعّیdurumuna gelir:

teveffî “ölme” müteveffâ “ölen, vefat eden”...

müfte'al مفتعلvezninin muzâ'af ve ecvef kelimelerdeki i'lâli ism-i fâ'ili ileaynıdır.müfte'al vezni misâl kelimelerde mütte'al متّعلşekline dönüşür:

İttihâmاتهام“suçlandırma” → müttehem متّهم“suçlanan”,

müfte'al vezni nâkıs ve lefif kelimelerde müfte'â مفتعیdurumuna gelir:

ادّعاmüdde'â مدّعی“dava olunan, davalı”...

müstef'al مستفعلvezni muzâ'af kelimelerde müstefa'' مستفعّşeklinedönüşür:

istihkāk استحقاق→ müstehakk مستحقّ“hak edilen”...

müstef'al vezni ecvef kelimelerde müstefâl مستفالşekline girer:

isti'âreاستعاره“eğretileme” → müste'âr مستعار“eğreti alınan, takma ad”...

müstef'al vezni nâkıs kelimelerde müstef'â مستفعیdurumuna girer:

istisnâاستثنا→ müstesnâ مستثنی“istisnâ edilmiş”...

Diğer Bazı Vezinlerinde Yapılan İ'lâller

fa'îl فعيلvezni nâkıs ve sonu hemzeli mehmûz kelimelerde fa'iyy فعیّşeklinedönüşür ve vezin Osmanlıcada genellikle fa'î şeklinde okunur:

gınâ غنا“zenginlik” → ganî غنی“zengin”, ulüvv علوّ“yücelik” → 'alî علی“yüce”....

ef'al افعلvezni muzâ'af kelimelerde efa'' افعّbiçimindedir:

lezîz → لذيذelezz الذّ“en lezzetli”

ef'al vezni nâkıs ve lefif kelimelerde ef'â افعیşekline dönüşür:

kavî → قویakvâ اقوی“en güçlü”...

mef’al مفعلvezni ecvef kelimelerde mefâl مفالbiçimine dönüşür:

ziyâretزيارت→ mezâr ...مزار

mef'alet مفعلةvezni muzâ'af kelimelerde mefa''at مفعّفşekline girer:

hubb حبّ“sevme” → محبّتmahabbet ...