Ünite 5: Rik’a Yazısı ile Metinler 1: Defterlerden Örnekler

Giriş

Bu ünite rik‘a yazı türüyle oluşturulmuş, özellikle defter türü ağırlıklı olmak üzere arşiv belgeleri işlenmiştir. Rik’a yazısı XV. yüzyılın ilk yarısında Dulkadırliler tarafından kullanılmaktaydı. Osmanlılarda XVIII. yüzyılın ortalarından itibaren kullanılmaya başlanmış ve merkez bürokrasisinde yaygın olarak kullanılan dîvânî yazısının yerini almaya başlamıştır. Diğer birçok yazı türünün de önüne geçmiştir. XIX. yüzyılda, genellikle resmî yazışmalarda kullanılan, “Bâbıâlî rik‘ası” adıyla bilinen rik‘anın bir alt türü gelişmiştir. Rik‘a yazısı son dönemde, Latin alfabesine geçilene kadar, bürokrasinin yanı sıra gündelik toplum hayatında da en yaygın kullanılan yazı türü hâline gelmiştir. Yazının hızlı yazılabilmesi için, birçok yazı türünde gösterilen sin, şın harflerinin diş kısımları rik‘ada düz bir çizgi hâlindedir. İki ve üç noktalı harflerde noktalar birleştirilerek, bu sayede bir nokta için eli kaldırmaya harcanan zamandan tasarruf edilir. Hatta kelime sonuna gelen noktalı harflerin noktaları da el kaldırılmadan doğrudan harfin kuyruk kısmına iliştirilir. Kelime sonunda birleşmeyen bazı harfler, el kaldırılmadan yazıldığı için, birleştirilerek yazılır. Metni okurken karşılaştığınız ve anlamını bilmediğiniz yabancı kelimelerin anlamını, metne ait sözlük kısmından öğrenebilirsiniz. Buraya seçilerek alınan yazılar, yaygın kullanılan, rik‘anın temel karakteristiğini gösteren özelliktedir.

I. Belge: Okunuş, Çeviri ve Anlama

Örnek Belgenin Transkripsiyonu

Karârnâme Mehmed Vahîdüddîn

Birinci Mâdde: İ‘âşe Encümeni lağvedilmişdir. Encümenin bi’l-cümle nükuduyla menkul ve gayr-i menkul emvâl ve eşyâsı ve matlûbât ve düyûn ve mukavelâtı Mâliye Nezâretine devr edilecek ve tasfiye mu‘âmelâtıyla düyûn-ı mütehakkıkası nezâret-i müşârünileyhâca îfâ olunacakdır.

İkinci Mâdde: İdhâlât ve ihrâcâtda muvâzene te’mîni ve mesâ’il-i iktisâdiyye ve ticâriyye ve i‘âşenin tanzîmi ve bunlara müte‘allık kavânîn ve nizâmât ve mukarrerâtın tatbîk ve icrâsı içün tedâbîr ittihâzı zımnında ticâret nâzırının riyâseti altında nezâret-i müşârün-ileyhâdan bir ve Mâliye Nezâreti’nden iki, Nâfi‘a Nezâreti’yle Şehremâneti’nden müntehab birer a‘zâdan mürekkeb olmak üzere bir iktisâd hey’eti teşkîl olunacakdır.

Örnek Belgenin Kelimeleri

Örnek Metnin Sadeleştirilmiş Hali

Karârnâme Mehmed Vahîdüddîn Birinci Madde: İaşe Encümeni ortadan kaldırılmıştır. Encümenin bütün nakitleriyle menkul ve gayr-i menkul malları, eşyası, alacak ve borçları ve sözleşmeleri Maliye Nezaretine devredilecek, tasfiye işlemleriyle, ispatlanmış borçları adı geçen nazırlık tarafından ödenecektir. İkinci Madde: İthalat ve ihracatta denge sağlanması, ekonomik meseleler, iaşenin düzenlenmesi, bunlarla ilgili kanun ve nizamlar, kararların uygulanması ve yerine getirilmesi için önlemler alınması amacıyla Ticaret Nazırının başkanlığı altında, anılan nazırlıktan bir, Maliye Nezaretinden iki, Nafia Nezareti ile Şehreminliği’nden seçilmiş birer üyeden oluşmak üzere bir ekonomi heyeti oluşturulacaktır.

II. Belge: Okunuş, Çeviri ve Anlama

Örnek Belgenin Transkripsiyonu

Hazret-i Vâhibü’l-atâyânın tevfîkat-ı celîle-i İlâhiyye ve te’yîdât-ı Samedâniyye-i lem-yezeliyyesiyle mücerred te’sîs-i mebânî-i dîn ve teşyîd-i kavâ’im-i bünyân-ı şerî‘ati Seyyidü’l-mürselîn zımnında zât-ı kudsiyet-âyât-ı cenâbı şehinşâhînin asr-ı bâhirü’n- nasr-ı mülûkânelerinde dâhil-i taht-ı nizâm ü intizâm olan berrî ve bahrî Asâkir-i Muntazama-i Şâhâne’nin fünûn-ı harbiyyede tahsîl-i meleke eylemeleri husûsuna bi’z-zât ihâle-i intizâr-ı mekârim-âsâr-ı hilâfet-penâhîleri masrûf ve sezâvâr. Ve her bir sınıf içün müte‘addid mektebler inşâsına ibtidâr buyurulmuş...

Örnek Belgenin Kelimeleri

Örnek Belgenin Sadeleştirilmiş Hali

Bağışlar lutfeden hazret-i Allah’ın yardımları, hiçbir şeye ve kimseye muhtaç olmayan Baki İlahın desteklemeleriyle; sırf dinin temellerinin kuvvetlendirilmesi, hazret-i Muhammed’in şeriati binası direklerinin sağlamlaştırılması amacıyla, kendisi kutsallığın delili olan en büyük hükümdar cenaplarının, padişahlara yakışır üstünlüğünün apaçık olduğu hükümdarlığı zamanında düzen ve nizam altına girmiş olan kara ve deniz Asakir-i Muntazama-i Şahanesinin savaş ilimlerinde beceri kazanmaları konusuna bizzat, hilâfetin sığınağı olan padişahın iyilik eserleri gösteren bakışının ihalesi sarf edilmiş ve layık kılınmıştır. Her bir sınıf için türlü türlü okullar yapılmasına hızla başlanmış...

III. Belge: Okunuş, Çeviri ve Anlama

Örnek Metnin Transkripsiyonu

İngilizlerin politikasında eser-i nısfet ve ulviyyet ve samîmiyet ve fütüvvet yokdur. Düvel-i sâ’ireye karşu tavr ve mu‘âmeleleri İngiltere’nin îcâbât-ı husûsiyye-i mevkı‘iyyesine ve menâfi‘-i ticâriyyesine göre menfa‘atperestânedir. Şöyle ki, İngiltere adası her ne kadar vüs‘atli ise de hâvî olduğu nüfûsa yetişecek derecede mahsûl veremediğinden cebr noksan içün hâricden küllî erzâk celb ve tedârükile bi’l- cümle ahâlînin nafakasını te’mîn lâzım geldiği gibi sanâyi‘in ta‘ammum ve tevessü‘ü hasebiyle fabrikaları dahi ihtiyâcât-ı dâhiliyyeden kat kat fazla emti‘a ve eşyâ i‘mâl ve istihzâr etmekte olduğundan bir yandan erzâk-ı ahâlînin noksânını ve sanâyi‘-i muhtelife-i milliyelerine lüzûmu olup da memleketin yetişdiremediği mevâdd-ı asliye-i ibtidâ’iyyeyi ehven sûretle tedârük etmek ve bir yandan da ma‘mûlât-ı sanâ‘iyyenin fazlasını kârile satup istifâde eylemek içün müstemlekâta ve mahreclere ihtiyâc mübrem ve azîmi vardır.

Örnek Belgenin Kelimeleri

Örnek Belgenin Sadeleştirilmiş Hali

İngilizlerin politikasında insaf, yücelik, samimiyet ve mertliğin eseri yoktur. Diğer devletlere karşı tavır ve davranışları, İngiltere’nin özel konumunun gereklerine ve ticarî menfaatlerine göre faydacı özelliktedir. Şöyle ki, İngiltere adası her ne kadar geniş ise de sahip olduğu nüfusa yetecek derecede ürün veremediğinden eksiğini tamamlamak için dışarıdan çok miktarda yiyecek almak suretiyle tüm halkın geçimini sağlaması gerekir. Sanayiin gelişip yayılması sebebiyle, fabrikaları, iç tüketimden kat kat fazla mal ve eşya üretmekte olduğundan, bir taraftan halkın yiyecek eksiğini gidermek ve millî sanayilerine gerekli olup ülkenin yetiştiremediği hammaddeyi daha ucuza sağlamak, diğer taraftan da sanayi ürünlerinin fazlasını kâr ile satıp yararlanmak için sömürgeler ve dış pazarlara kaçınılmaz olarak çok büyük ihtiyacı vardır.