Ünite 4: Nesih Yazısı İle Metinler 4: Evrak Örnekleri-II

Giriş

Ünitede Osmanlı Arşivi’ndeki tarihî belgeler bulunmaktadır. Belgeler on sekizinci yüzyılın değişik dönemlerinden seçilmiştir. Bunlar arasında bizzat padişaha ait el yazılarını içeren Hatt-ı Hümâyûn tasnifinden belgelerin yanı sıra devletin tımar, diplomasi, evkaf, askerî, dâhilî, saray, eyâlet ve sadâret kurumlarındaki işleyişe dair bilgiler yer almaktadır. Vesikalar kabaca üç guruba ayrılmıştır. Her vesikanın sonuna, belgelerde geçen ve günümüzde unutulmuş olabileceği düşünülen kelimeler için bir lügatçe konulmuş; bunun akabinde ise günümüz Türkçesine aktarımı yapılmıştır. Ünitemizdeki belgelere çalışırken sık sık bu lügatçeye bakmak orijinal tarihi kaynaklardan istifadeyi kolaylaştıracaktır. Belgeler üzerinde çalışırken sadece kelimelere bakmakla yetinilmemeli, gerektiğinde terimlerin açıklamalarına da bakılmalıdır.

I. Belge: Okunuş, Çeviri ve Anlama

Örnek Belgenin Transkripsiyonu

Şevketlü, kerâmetlü, mehâbetlü, kudretlü velî ni?metim Efendim Pâdişâhım, Hâlâ Şerîf-i Mekke-i mükerreme dâ?îlerine Kaftân Ağası kulları vesâtatıyla mu?tâdü’l-irsâl olan nâme-i humâyûn, bu def?a ısdâr olunup, ancak öteden berü mühr-i humâyûnlarıyla temhîr olunageldiğine binâ’en huzûr-ı mekârim-mevfûr-ı mülûkânelerine arz u takdîm olunmuşdur. Manzûr-ı humâyûnları buyuruldukda, ba?de’t-temhîr yine cânib-i çâkerâneme tesyîr bâbında emr ü fermân şevketlü, kerâmetlü, mehâbetlü, kudret-lü velî ni?metim efendim pâdişâhım hazretlerinindir.

Kaftân Ağası Mısır üzerinden gitmek âdet iken birkaç sâl ihtilâl-i Mısır sebebi ile bah-ren gidemedi. Hudâ-yı müte?âl berren ve bahren kâffe-i ibâda selâmet ihsân eyleye, âmîn. İsmâ?îl Paşa’nın Mısr’a ik?âdı Abdi(?) Paşa’nın ihrâcı haberi vürûd itmemişdir. İtdikde arz oluna.

Örnek Belgenin Kelimeleri

Örnek Metnin Sadeleştirilmiş Hali

Şevketli, kerâmetli, mehâbetli, kudretli velî ni?metim Efendim Pâdişâhım, Hâlâ Mekke-i Mükerreme Şerîfi olan duâcılarına Kaftan Ağası Kulları vasıtasıyla gönderilmesi âdet olan Nâme-i hümâyûn bu defa da hazır olup, eskiden beri Padişah’ın mührü ile mühürlene geldiği için yüce huzurunuza arz ve takdim olunmuştur. Tarafınızdan görüldükten sonra mühürlenip yine kulunuz tarafına gönderilmesi konusunda emir ve ferman şevketli, kerâmetli, mehâbetli, kudretli velî ni?metim Efendim Pâdişâhım hazretlerinindir.

Hatt-ı Humâyûn: Kaftan Ağası’nın Mısır üzerinden gitmesi âdet iken Mısır’daki karışıklıklar sebebiyle birkaç senedir deniz yolu ile gidemedi (İstanbul’dan İskenderiye limanına oradan kara yolu ile Mekke’ye). Yüce Allah kara ve deniz yolu ile giden bütün kullarına sağ salim varmayı nasip eylesin, amin. İsmail Paşa’nın Mısır’da göreve başladığı Abdi Paşa’nın ise Mısır’dan ayrıldığı haberi gelmedi, geldiğinde arz oluna.

II. Belge: Okunuş, Çeviri ve Anlama

Örnek Belgenin Transkripsiyonu

Şevketlü, kerâmetlü, mehâbetlü, kudretlü veliyy-i nimetim Efendim Pâdişâhım, Şeref-yâfte-i sudûr olan hatt-ı humâyûn-ı şevket-makrûnlarında yazıcılıkdan çıkmalar külliyyen me’yûs olmamak içün Halîl Efendi’ye bir orta mansıb ve Abdullâh Efendi’ye bir aşağı mansıb virilmek nezd-i humâyûnlarında istisvâb buyurulmağla, Halîl Efendi’ye Tophâne nezâreti mi olur yohsa âharı mı olur, mûmâ-ileyhimâya birer münâsib mansıb tahrîr olunması fermân-ı humâyûnları buyurulmuş. Bu bâbda mübârek kalb-i enver-i husrevânelerine lâyıh olan sûret-i inâyet mahzâ ilhâm-ı Sübhânî olduğunda iştibâh olmamağla, hem-vâre mazhar-ı tecelliyât-ı inâyet-âyât-ı Rabbâniyye olmakdan hâlî olmayalar, âmîn. Çünki, Halîl Efendi sâbıkda âlî mansıblardan olan Defter emâneti ve Yeniçeri kitâbetinden munfasıl olmağla şimdi orta mansıblardan olan mevkufâtcılık ihsân buyurulması ve Abdullâh Efendi kulları dahi Şehr emânetinden munfasıl bulunmağla mansıb-ı mezbûrdan dokuz rütbe aşağı Kalyonlar kitâbeti virilmesi münâsib mülâhaza olunur...

Örnek Belgenin Kelimeleri

Örnek Belgenin Sadeleştirilmiş Hali

Şevketli, kerâmetli, mehâbetli, kudretli veli-ni?metim Efendim Pâdişâhım, Şerefle ortaya çıkan mübarek ve azametli hatt-ı humâyûnunuzda yazıcılıktan çıkarılanların tamâmen ümitsiz ve üzgün olmamaları için, Halil Efendi’ye bir orta görev ve Abdullah Efendi’ye aşağı bir görev verilmesi tarafınızdan uygun görülmekle, Halil Efendi’ye Tophane nezareti mi olur yoksa başka bir şey mi olur, anılan iki kişiye birer uygun makam verilmesi tarafınızdan ferman edilmiş. Bu konuda, mübarek ve nurlu padişahlık kalbinize doğan şekilde yardım edilmesi tamamen Allah tarafından kalbinize bir ilham olduğuna asla şüphe olmamakla, kalbiniz daima Allah’ın yardım edici ayetlerinin tecellilerine mazhar olmaktan boş kalmasın âmin. Çünki Halil Efendi önceden yüksek makamlardan olan Defter eminliği ve Yeniçeri kâtipliği görevlerinden ayrılmış olmakla, şimdi orta makamlardan olan mevkufâtcılık makamı ihsan edilmesi ve Abdullah Efendi kulları da Şehreminlikten ayrılmış bulunmakla anılan makamdan dokuz rütbe aşağı Kalyonlar kâtipliği verilmesi uygundur diye düşünülür.

III. Belge: Okunuş, Çeviri ve Anlama

Örnek Metnin Transkripsiyonu

Ma?rûz-ı abd-i bî-mikdârlarıdır ki, Bolu ve Kastamonu sancaklarında Yenice nâm karye ve gayrıdan otuz altı bin iki yüz elli dört akçe ze?âmete mutasarrıf Defterhâne-i âmire kâtiblerinden Mehemmed Râgıb kulları, birkaç seneden berü Tebrîz ser-askerleri yanında umûr-ı mühimme tahrîri ile meşgul olmağla, ser-asker paşa yanında hidmet-i kitâbetde oldukça ve ze?âmetine gedik ilhâk idinceye dek başka sancakdadır veyahud alaybeyi bayrağı altında nâ-mevcûddur deyü ze?âmetine zarar gelmemek içün, kaydına şerh virilmek üzre emr-i şerîf ısdârı bâbında emr ü fermân devletlü, inâyetlü sultânım hazretlerinindir. Arz mûcebince kaydına şerh virile deyü hükm buyuruldu.

Örnek Belgenin Kelimeleri

Örnek Belgenin Sadeleştirilmiş Hali

Yetersiz kulunuzun arzıdır ki, Bolu ve Kastamonu sancaklarında Yenice isimli köy ve diğerlerinden otuz altı bin iki yüz elli dört akçe ze?âmete mutasarrıf Defterhâne-i âmire kâtiblerinden Mehmed Râgıb kulları, birkaç seneden beri Tebrîz ser-askerleri yanında önemli konuların yazışmaları ile meşgul olduğundan, ser-asker paşa yanında kâtiplik hizmetinde bulunduğu sürece ve ze?âmetine gedik hakkını kazanıncaya kadar, başka sancakdadır veyahud alaybeyi bayrağı altında mevcut değildir diyerek ze?âmetine zarar gelmemesi konusu, kendisi ile ilgili kayıtlara şerh düşülmek üzere emir çıkarılması konusunda, emir ve fermân devletli, inâyetli sultânım hazretlerinindir.
Buyuruldu: Arz gereğince kayıtlarına şerh düşülsün diye hüküm verildi