Ünite 5: Özel Güvenlik Görevlilerinin Yetki ve Sorumluluğu-I (Arama, Eşyayı Emanete Alma, Konuta Girme ve Kimlik Sorma)

Arama

Bir tehlikenin veya suçun işlenmesini önlemek, tehlikeli bir kişinin veya eşyanın ele geçirilmesi amacıyla yapılan aramaya önleme araması veya idari arama, suç işlendikten sonra şüpheli veya sanığın yakalanması veya suç delillerinin ele geçirilmesi amacıyla yapılan aramaya ise adli arama denilmektedir.

Arama, genel olarak, gizli, saklı olan bir şeyin veya kişinin ortaya çıkartılması amacıyla yapılan araştırma faaliyetidir. Böyle bir faaliyete suçun işlenmesini önlemek, vatandaşın can ve mal güvenliğini tehlikeye sokabilecek bir eşyanın veya kişinin bulunması amacıyla başvurulabileceği gibi, bir suç işlendikten sonra o suça ilişkin delillere ulaşmak amacıyla da başvurulabilir. Bir tehlikenin veya suçun işlenmesinin önlenmesi, tehlikeli bir kişinin veya eşyanın ele geçirilmesi amacıyla yapılan aramaya önleme araması veya idari arama, suç işlendikten sonra şüpheli veya sanığın yakalanması veya suç delillerinin ele geçirilmesi amacıyla yapılan aramaya ise adli arama denilmektedir.

Önleme Araması

Özel güvenlik görevlilerine 5188 sayılı Kanunla (m. 7) verilen kişileri duyarlı kapıdan geçirme, kişilerin üstlerini dedektörle arama ve eşyaları X- ray cihazından veya benzeri güvenlik sistemlerinden geçirme şeklindeki yetkilerin önleme araması niteliğindeki faaliyetler olduğunu kabul etmek gerekir.

Aramanın konusunun kişisel eşya olması durumunda, arama bu eşyanın x-ray cihazından veya benzeri güvenlik sistemlerinden geçirilmesi şeklinde olmalıdır.

Özel güvenlik görevlileri;

1. Koruma ve güvenliğini sağladıkları alanlara girmek isteyenleri,
2. Toplantı, konser, spor müsabakası, sahne gösterileri ve benzeri etkinlikler ile cenaze ve düğün törenlerine katılanları,
3. Hava meydanı, liman, gar, istasyon ve terminal gibi toplu ulaşım tesislerine girmek isteyenleri duyarlı kapıdan geçirme, bu kişilerin üstlerini dedektörle arama, eşyaları X-ray cihazından veya benzeri güvenlik sistemlerinden geçirme yetkisine sahip kılınmışlardır.

özel güvenlik görevlilerine belli alanlarda bulunan kişilerin üzerini ve eşyasını ancak belli şekillerde arama yetkisi tanınmıştır. Şüphesiz, bu alanlar özel güvenlik görevlilerinin “görev alanı” içerisinde olmalıdır. Zira 5188 sayılı Kanunun 9. maddesine göre, özel güvenlik görevlileri bu yetkilerini sadece görevli oldukları süre içinde ve görev alanlarında kullanabilirler. Bu itibarla toplantı, konser, maç v.b etkinliklerde veya hava meydanı, gar gibi toplu ulaşım tesislerinde arama yapılabilmesi için bu yerlerin özel güvenlik görevlilerinin “görev alanı” olması ve bu kişilerin işlemin yapıldığı sırada “görevli” olması gerekir. Bu alanların dışında veya bu alanlarda bulunmakla birlikte, görev süresinin dışında yapılan aramalar hukuka aykırı olacaktır.

Adli Arama

Adli arama, bir suç işlendikten sonra suçun delillerini ele geçirmek veya şüpheli ya da sanığı yakalamak amacıyla kişilerin üstünde, eşyasında, işyeri veya konutunda yapılan araştırma faaliyetidir.

Eşyayı Emanete Alma

Kanunda özel güvenlik görevlilerine tanınan yetkilerden bir diğeri de eşyayı emanete almadır (m. 7). Emanete alma kavramı, eşyanın genel kolluk kuvvetlerine teslim edilinceye veya sahibine verilinceye kadar geçici süreyle özel güvenlik görevlileri tarafından koruma altına alınması anlamına gelmektedir.

Özel güvenlik, görevlileri arama yetkilerinin icrası sırasında suç teşkil eden (örneğin ruhsatsız silah, taşınması yasak bıçak, patlayıcı madde, uyuşturucu veya uyarıcı madde, müstehcen yayın gibi) veya delil olabilecek (örneğin çalınan mal, suçun işlenmesinde kullanılan eşya gibi) ya da suç teşkil etmemekle birlikte tehlike doğurabilecek (örneğin spor karşılaşmalarının yapıldığı yerlere girerken cepte bulunan bozuk para, çakmak gibi) bir eşyaya rastladıklarında, bu eşyaları genel kolluk kuvvetlerine derhal bildirmek şartıyla emanete alma yetkisine sahiptirler.

Konuta Girme

Özel güvenlik görevlilerinin vatandaşların konutuna girme ve burada önleme araması yapma yetkisi bulunmamaktadır. Böyle bir yetki polise dahi verilmemiştir. Polis de konutta, yerleşim yerinde ve kamuya açık olmayan işyerlerinde ve eklentilerinde önleme araması yapamaz (PVSK m. 9/5).

Özel güvenlik görevlileri ancak yangın, deprem gibi tabiî afet durumlarında ve imdat istenmesi halinde görev alanındaki işyeri ve konutlara girme yetkisine sahiptir (m. 7/1-e). Bu yetkinin verilme nedeni, zor durumda bulunan kişilere yardım edilmesini sağlamaktır.

Doğal afet ve yardım çağrıları dışında özel güvenlik görevlileri, genel hukuk prensiplerine göre başkalarının konutuna veya işyerlerine girebilirler. Örneğin konut veya işyeri sahibinin konutuna girilmesine rıza göstermesi veya yetkili merciin kanuna uygun olarak verdiği emrin icrası ya da meşru savunma kapsamında konut veya işyerine girilmesi hukuka uygun olacaktır (TCK m. 24/1, m. 25/1, m. 26/2).

Kimlik Sorma

Özel güvenlik görevlileri iki halde kimlik sorma yetkisine sahiptirler:

1. toplantı, konser, spor müsabakası, sahne gösterileri ve benzeri etkinlikler ile cenaze ve düğün törenlerinde,
2. hava meydanı, liman, gar, istasyon ve terminal gibi toplu ulaşım tesislerinde (m. 7/1-b, f).

Her ne kadar kanunda kimlik sorma yetkisinin sonuçlarına ilişkin bir açıklık yoksa da böyle bir yetkinin tanınmasının tabi sonucu olarak, kimlik ibraz etmeyen veya kimliklerini geçerli bir belgeyle ispat edemeyen kişiler, söz konusu yerlere alınmazlar veya alınmış iseler buralardan çıkartılırlar. Bunun dışında kimliğini gösteremeyen kişilerin özel güvenlik görevlilerince özgürlüklerinin kısıtlanması mümkün değildir.