Ünite 5: Gelir Vergisinin Beyanı, Tarhı ve Ödenmesi

Vergiye Tabi Gelirin Beyanı ve Beyanname Çeşitleri

Gelir Vergisi Kanunu’nun 83. maddesine göre gerçek kişilerin gelirlerinin vergilendirilmesi beyan esasına dayanır ve kural olarak verginin mükellefin veya vergi sorumlusunun beyanına göre tarh olacağı anlamına gelir.

Mükellef, vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu yüklenen gerçek veya tüzel kişidir.

Vergi sorumlusu, verginin ödenmesi bakımından alacaklı vergi dairesine karşı muhatap olan kişidir.

Beyan esasındaki uygulamalara bağlı olarak farklı beyannameler kullanılır;

• Yıllık beyanname, çeşitli kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde edilen kazanç ve iratların bir araya getirilip toplanmasına ve bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine bildirilmesine yarayan beyannamedir.

• Muhtasar beyanname, işverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler tarafından kesilen vergilerin matrahları ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirilmesine yarayan beyannamedir.

• Münferit beyanname, yıllık beyanname vermek zorunda olmayan dar mükellefiyete tabi gerçek kişilerin Türkiye’de elde ettiği değer artış kazançları ve arızi kazançlar kapsamına giren kazanç ve iratlarının bildirildiği beyanname şeklidir.

Gelirlerin Yıllık Beyannamede Toplanması

Ülkemizde üniter gelir vergisi sistemi uygulanmaktadır. Üniter gelir vergisi, gerçek kişilerin belli bir dönemde çeşitli kaynaklardan elde ettikleri her çeşit kazanç ve iratların bir araya getirilmek suretiyle bulunacak olan toplam safi gelirin bir defada vergilendirilmesidir. Tacirler, çiftçiler ve serbest meslek erbabı; ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç elde etmemiş olsalar dahi, yıllık beyanname verirler.

Yıllık beyanname aracılığıyla ödenecek verginin tespiti aşamaları:

1. Aşama: Safi gelirin tespiti

2. Aşama: Vergiye tabi gelirin tespiti

3. Aşama: Verginin hesaplanması

4. Aşama: Ödenecek verginin tespiti

Yıllık Beyannamede Toplama Yapılmayan Haller

Gelir vergisinde bütün kazanç ve iratların beyannamede toplanması esas olmakla beraber, bazı gelirler çeşitli nedenlerle beyan dışı tutulmuştur. Dolayısıyla böyle gelirler için beyanname verilmesi söz konusu değildir.

Tam Mükellefiyette Toplama Yapılmayan Hâller

Tam mükellefiyete tabi gerçek kişilerin geliri ücret, gayrimenkul sermaye iradı, menkul sermaye iradı ile diğer bazı gelirlerden biri veya birkaçından ibaret ise gelir toplanmaz ve yıllık beyanname verilmez.

Şarta Bağlı Olmaksızın Beyan Dışında Bırakılan Gelirler:

• Gerçek usulde vergilendirilmeyen zirai kazançlar: Gerçek usulde vergilemeye tabi olmayan çiftçiler ürünlerini satarken yapılan tevkifat, bunlar için nihai vergidir.

• Tüzel kişiliğe sahip emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından, on yıl süreyle prim, aidat veya katkı payı ödemeden ayrılanlara yapılan ödemeler, on yıl süreyle katkı payı ödenmiş olmakla birlikte bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazanmadan ayrılanlar, bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemeler.

• Serbest meslek kazançlarında telif kazançlar›, gayrimenkul sermaye iratlarında konut istisnası, menkul sermaye iratlarında kâr payı istisnası, ücretlerdeki istisna gelirler, değer artış kazançlarında istisna gelirler ile arızi kazançlarda istisna gelirler

• Tek işverenden alınan ve üzerinden vergi tevkifatı yapılmış ücretler

• Diğer ücretler

• GVK’nun geçici 67. maddesi kapsamındakiler

• Devlet tahvili ve Hazine bonosu faizleri

• Tarım ürünleri lisanslı depoculuk ürün senetleri kazancı

Şarta Bağlı Beyan Dışı Bırakılan Gelirler:

Mükellefin geliri,

• Tevkifata tabi tutulmuş birden fazla işverenden elden edilen ücretlerden

• Tevkifata tabi tutulmuş menkul ve/veya gayrimenkul sermaye iratlarından

• Tevkifata tabi tutulmamış menkul ve/veya gayrimenkul sermaye iratlarından

oluşuyorsa belirli şartların varlığında beyanname verilmez, başka gelirler için beyanname verilse bile bunlar beyan dışında tutulur.

Yıllık Beyannamede Gelirden Yapılacak İndirimler

• Zararların indirilmesi

• Özel sigorta primleri

• Sosyal güvenlik kurumuna ödenen primler

• Engellilik indirimi (2018 yılı için; birinci derece engelliler için 1000 TL, ikinci derece engelliler için 530 TL, üçüncü derece engelliler için 240 TL)

• Bağış ve yardımlar

• Beyan edilen gelirin %5’i ile sınırlı olarak indirilecek bağış ve yardımlar

• Genel ve özel bütçeli kamu idareleri, il özel idareleri, belediyeler, köyler

• Kamu yararına çalışan dernekler

• Vergi muafiyeti tanınan vakıflar

• Tamamı gelirden indirilecek bağış ve yardımlar

• Kamu kurumlarına eğitim ve sosyal amaçlı yapılan bağış ve yardımlar,

• Gıda ve yardım bankalarına yapılan bağış ve yardımlar,

• Kamu kurumlarına kültür ve sanat amaçlı yapılan bağış ve yardımlar,

• Doğal afetler nedeniyle yapılan bağış ve yardımlar,

• Türkiye Kızılay Derneğine yapılan nakdi bağış ve yardımların tamamı gelirden indirilir.

• Sponsorluk harcamaları: GSGM Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile TFF Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun kapsamında yapılan sponsorluk harcamalarının; amatör spor dalları için tamamı, profesyonel spor dalları için %50’si yıllık beyanname ile bildirilen gelirlerden indirim konusu yapılabilir.

• Eğitim ve sağlık harcamaları: Mükelleflerin beyan edilen gelirin % 10’unu aşmaması, Türkiye’de yapılması ve gelir veya kurumlar vergisi müellefiyeti bulunan gerçek veya tüzel kişilerden alınacak belgelerle teşvik edilmesi şartıyla, kendi, eş veya küçük çocuklarına yaptıkları eğitim ve sağlık harcamalarının toplamı yıllık beyanname ile bildirilen gelirden indirebilmelerine olanak sağlanmıştır.

Yıllık Gelir Vergisinin Hesaplanması ve Ödenmesi

Gelir Vergisi Kanununun 103. maddesinde yer alan gelir vergisi tarifesi dilimleri kümülatif artan oranlı olarak 2018 yılı için şöyle düzenlenmiştir:

14.800 TL’ye kadar %15

34.000 TL’nin 14.800 TL’si için 2.220 TL, fazlası %20

80.000 TL’nin 24.000 TL’si için 6.060 TL, fazlası %27

80.000 TL’den fazlasının 80.000 TL’si için 18.480 TL, fazlası %35

Gelir vergisi mükellefleri, yıllık beyanname ile bildirdikleri kazanç ve iratlar üzerinden hesaplanan gelir vergisinden, bu kazanç ve iratlar nedeniyle daha önce ödemiş oldukları vergileri mükerrer vergileme olmaması için mahsup etme imkânına sahiptirler. Ödenecek gelir vergisinin bulunabilmesi için hesaplanan vergiden yurtiçinde ödenmiş olan geçici vergiler, tevkif edilmiş vergiler ve diğer ücretlilerin ödedikleri vergiler ile yabancı ülkelerde ödenmiş vergiler mahsup edilir. Mahsup, ödenmiş bir vergi borcunun ödenmemiş olan vergi borçlarından indirilmesidir.

Gerçek usulde vergilendirilen ticari kazanç sahipleri ile gerçek usulde vergilendirilen serbest meslek erbapları yıl içinde ödedikleri geçici vergileri yıllık beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edebilirler. Geçici vergi yıl içinde üçer aylık dönemler üzerinden tespit edilen safi kazancın %15 oranında hesaplanır.

Ticari ve mesleki kazançlardan ödenecek geçici vergi bulunurken o dönemde tevkif edilen vergiler hesaplanan geçici vergiden düşülebilir.

Tam mükelleflerin yabancı ülkelerde elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden o ülkelerde ödedikleri benzeri vergiler, çifte vergilendirmenin önlenmesi için Türkiye’de hesaplanan gelir vergisinden indirilir.

Yıllık Beyannamenin Düzenlenmesi ve Verilmesi ve Verilme Zamanı

Yıllık gelir vergisi beyannamesinin şekli, içeriği ve ekleri Maliye Bakanlığı tarafından tespit edilir.

• Gelir, sadece basit usulde tespit edilen ticari kazançlardan oluşuyorsa, izleyen yılın Şubat ayının 25. günü akşamına kadar,

• Gelir, diğerlerinden (işletme veya bilanço usulüne göre tespit edilen ticari, zirai, serbest meslek kazancı, gayrimenkul sermaye iradı ve menkul sermaye iratları, diğer kazanç ve iratlar) oluşuyorsa, izleyen yılın Mart ayının 25. günü akşamına kadar,

• Gelir, basit usulde tespit edilen ticari kazançların başka kazanç ve iratlarla birlikte beyanı durumunda, izleyen yılın Mart ayının 25. günü akşamına kadar,

• Yıllara yaygın taahhüt niteliğindeki inşaat ve onarım işlerinde, işlerin bittiği takvim yılını takip eden yılın Mart ayının 25. günü akşamına kadar beyan etmeleri gerekmektedir.

Tam mükellefler yıllık beyannamelerini, ikametgâhlarının bulunduğu yer vergi dairesine verirler.

Beyannamenin mükellef tarafından vergi dairesine verildiği gün tarh işlemi yapılır. Beyannamenin postayla gönderilmesinde vergi beyannamenin vergi dairesine geldiği tarihi takip eden yedi gün içinde tarh edilir.

Gelirin sadece basit usulde tespit edilen ticari kazançlardan ibaret olması halinde 25 Şubat’a kadar tahakkuk eden gelir vergisi Şubat ve haziran aylarında olmak üzere iki eşit taksitte ödenir. Diğer hallerde ise, 25 Mart’a kadar tahakkuk eden gelir vergisi mart ve temmuz aylarında olmak üzere iki eşit taksitte ödenir.

Muhtasar Beyanname ve Vergi Tevkifatı Uygulaması

Tevkifat Usulü Yararları

Tevkifat, (kaynakta kesme veya stopaj) usulü, vergi hukukunda çok yaygın kullanılan tahsilat yöntemlerinden biridir. Vergi sorumluları tarafından mükellefe, hak edişlerin nakden veya hesaben ödenmesi sırasında, verginin kesintiye tabi tutularak vergi dairesine peşinen yatırılmasına vergi tevkifatı denir.

Tevkifat usulünün şu yararları vardır:

• Tevkifat usulünde vergi mükellefi, gelirini vergisi kesilmiş olarak elde edeceği için vergi yükünü kendi beyanı ile yapacağı ödemeye oranla daha az duyar.

• Bu usulde, idare ile karşı karşıya gelen mükellef sayısı azalır. Böylece idare daha rahat ve az bir harcamayla vergiyi tahsil etme imkânına sahip olur.

• Tevkifat usulünde yapılan ödemeler gider niteliğinde olduğundan, bu usul aynı zamanda vergi güvenliğini sağlar ve vergi kaçağını önler.

• Yıllık beyannamede vergiyi doğuran olay ile verginin ödenmesi arasında süre oldukça uzundur. Söz konusu sürenin uzunluğu özellikle enflasyon dönemlerinde mükellef lehine ve idare aleyhine işleyen bir mekanizma haline gelir. Tevkifat usulünde ise vergiyi doğuran olay ile verginin kesilmesi arasındaki süre ortadan kalkar.

Tevkifat Yapmak Zorunda Olanlar

• Kamu idare ve müesseseleri

• İktisadi kamu müesseseleri

• Sair kurumlar

• Ticaret şirketleri

• İş ortaklıkları

• Dernekler ve vakıflar

• Kooperatifler

• Yatırım fonu yönetenler

• Gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur ticaret ve serbest meslek erbapları

• Zirai kazançlarını bilanço veya zirai işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler

• Vergiye tabi işlemlere taraf ve aracı olanlardan Maliye Bakanlığı’nca uygun görülenler.

Muhtasar Beyannamenin Verilmesi ve Tevkifatların Ödenmesi

Muhtasar beyannamenin verilmesi açısından mükellefleri her ay ve üç ayda bir beyanname verecekler olmak üzere iki grupta ele almak mümkündür.

Her ay beyanname verecekler: Çalıştırdıkları hizmet erbabının sayısı 10’dan fazla olanlar ile Ziraî ürün bedelleri üzerinden tevkifat yapanlar her ay muhtasar beyanname verirler.

Üç ayda bir beyanname verecekler: Çalıştırdıkları hizmet erbabının sayısı 10 ve daha az olanlar ile tevkifat yapmak durumunda olup hizmet erbabı çalıştırmayanlar (zirai ürün bedelleri üzerinden tevkifat yapanlar hariç) üç ayda bir muhtasar beyanname verirler.

Münferit Beyannamenin Niteliği ve Uygulanması

Münferit beyanname, dar mükellef kişiler tarafından elde edilen ve yıllık beyanname veya tevkifat yoluyla vergilendirilmemiş bazı kazanç ve iratların beyanında kullanılan bir beyanname türüdür.

• Gayrimenkullerin elden çıkarılmasından doğan diğer kazanç ve iratlara ait münferit beyanname gayrimenkulün bulunduğu yerin vergi dairesine verilir.

• Menkul malların (otomobil, araç, gereç) ve hakların (arama, işletme ve imtiyaz hakkı ile ihtira beratı, ticaret unvanı, telif vb.) elden çıkarılmasından doğan diğer kazanç ve iratlara ait münferit beyanname mal ve hakların Türkiye’de elden çıkarıldığı yerin vergi dairesine verilir.

• Ticari veya zirai bir işletmenin faaliyetinin durdurulması veya terk edilmesi karşılığında elde edilen diğer kazanç ve iratlara ait münferit beyanname işletmenin bulunduğu yerin vergi dairesine verilir.

Geçici Verginin Niteliği, Uygulanması ve Ödenmesi

Geçici vergi, içinde bulunulan cari yıl gelirleri için yılı sonunda hesaplanacak gelir vergisinin bir kısmının dönem içinde tahsilini sağlar. Ödenen geçici vergi, daha sonra yıllık beyanname üzerinden hesaplanan vergiden mahsup edilir.

• Gerçek usulde vergilendirilen ticari kazanç sahipleri (dar mükellefler dâhil)

• Gerçek usulde vergilendirilen serbest meslek erbapları (dar mükellefler dâhil) geçici vergiye tabidir.

Geçici vergi, mükelleflerin cari yıl itibariyle üçer aylık dönemler itibariyle tespit edilen kazançları üzerinden hesaplanır ve beyan edilir. Bu nedenle üçer aylık dönemlerin kazançları tespit edilirken her bir üçüncü ay sonu adeta yılsonu gibi ele alınıp GVK’de yer alan hükümler ile VUK’un değerleme hükümleri uygulanır.

Geçici vergi döneminin son gününde aktifte bulunan kıymetler için yıllık amortisman hesaplanır ve bu tutarın ilgili geçici vergi dönemine ait kısmı vergi matrahından indirilebilir. Amortisman uygulamasında yıllık olarak seçilen usul geçici vergi dönemlerinde de geçerli olup, değiştirilmez.

Geçici verginin oranı, gelir vergisi tarifesinin ilk gelir diliminde yer alan oran olan %15 olarak belirlenmiştir.