Ünite 7: Harçlar

Giriş

Anayasanın 73. maddesi harçların vergilerle birlikte alınacağını belirtir, ancak harçlara ilişkin açıklayıcı bir tanımlama yapmaz.

Harçlar da kanunla konulup, kaldırılabilir veya değişikliğe tabi tutulur. Harçlarda değişiklik yapma yetkisi de Cumhurbaşkanına aittir.

Harçlara ilişkin temel düzenleme 492 sayılı Harçlar Kanunu’dur.

Kamu hizmetinden faydalanan kimselerden alınan harçlardan elde edilen gelirler bütçede genellik ilkesi gereğince merkezi yönetim bütçesinde yer alan her türlü harcamalar için kullanılabilir.

Harç ile vergi kavramını ayırt edebilmek açısından şu farklılıklara ve ortak noktalara dikkat etmek gerekir.

• Vergiler ve harçlar kamu giderlerini karşılamak için alınırlar.
• Vergiler, kişinin kamu hizmetinden yararlanıp yararlanmadığına bakılmaksızın mali gücüne göre alınırken harç alınabilmesi için kişinin kamu hizmetinden yararlanması gerekir.
• Ödenen vergi karşılığında verilen kamu hizmeti ve miktarı belli değildir. Harçlar da ise kamu hizmeti ve bundan ne kadar yararlanıldığı bilinebilmektedir.
• Harçlar da vergiler gibi zora dayanır .
• Hizmetten faydalanmaya başlayabilmek için harcın bir kısmının veya tamamının ödenmesi gerekirken diğer kamu hizmetlerinden faydalanabilmek için verginin ödenmiş olması şart değildir.
• Harçta yükümlü faydalandığı hizmetin bazen tamamını bazen de bir kısmını ödemektedir.

Harçlar Kanunun öngörmüş olduğu harçlar genel olarak şu şekilde sıralanabilir:

• Yargı Harçları
• Noter Harçları
• Vergi Yargısı Harçları
• Tapu ve Kadastro Harçları
• Konsolosluk Harçları
• Pasaport, İkamet Tezkeresi, çalışma izni, çalışma izni muafiyeti Vize ve T.C. Dışişleri Bakanlığı Tasdik Harçları
• Gemi ve Liman Harçları
• İmtiyazname, Ruhsatname ve Diploma Harçları
• Trafik Harçları

Yargı Harçları

Harcın Konusu

Bu harç kişilerin özel hukuk veya kamu hukuku ilişkilerinden doğan yargısal işlemlerden alınır. Celse harçları hariç, ceza mahkemesi içinde hüküm altına alınan şahsi hukuka ait haklar da bu harca tabi tutulur. Kanun gereği tahkim yoluyla çözülmesi zorunlu olunan davalar, yabancı mahkeme tarafından verilen ilamların Türkiye’de uygulanması için açılacak davalar, Bölge İdare Mahkemeleri ile Danıştay’da ilk derece mahkemesi sıfatıyla açılacak davalar, vergi yargısı içinde yer alan mali yükümler ile bunlara bağlı zam ve cezalar bu harcın konusuna dahildir.

Yargı Harçlarında Mükellef

Davayı açan veya harca konu olan işlemin yapılmasını isteyen kişiler bu harcın mükellefidirler. Vasinin hesabı nedeniyle alınacak harçlarda, vasi vesayet altındaki kişinin mal varlığından almak suretiyle, harcın ödemesini gerçekleştirir.

Eğer bir kimse kusurlu davranışla yeni bir duruşma yapılmasına sebebiyet verirse, onlar için celse harcı öngörülür. Duruşmanın ertelenmesinde sebep olan kişi veya vekili de celse harcını ödemekle yükümlü tutulur. Dolayısıyla celse harcı ‘harca tabi kamu hizmetinden yararlanan kişi harcı öder’ kuralının dışında olarak, hizmetin aksamasına sebep olma nedeniyle alınır.

Yargı Harçlarında İstisna Uygulaması

Yargı harcında istisna uygulaması bu harcı ödemekle yükümlü kişilerin kısmen veya tamamen vergi dışı tutulmasıdır. Bunun için de çeşitli kanunlarla bazı işlemlere yargı harcından istisna olma durumu tanınmıştır:

• Ticari senetlere ait takipler hariç, değeri 50 Türk lirasını geçmeyen dava ve takipler,
• Vasi tayini ve azli, hâkimin reddi talebinin kabulü ve hâkimin reddine ait kararlar,
• Ayda 100 Türk lirasını geçmeyen nafakalara ait dava ve takipler (birden fazla kişiler lehine nafakaya hükmedilmesine dair ilamlarda her kişi lehine hükmedilen miktar ayrı olarak dikkate alınır),
• İcra ve iflas dairelerinin kusuru yüzünden yanlış yapılmış olan işlemlerin ıslahı ve iptaline dair icra mahkemesi kararlarıyla, bu iptal veya ıslah dolayısıyla yeniden yapılacak işlemler,
• Ticaret sicilinde re’sen yapılan düzeltmeler,
• İcra mahkemelerinin cezaya ilişkin kararlarıyla bu kararların temyizi işlemleri,
• İcra ve İflas Kanunu’nun 270 inci maddesi gereğince kiralayanın hapis hakkının geçici muhafazası için icra dairesinden isteyeceği yardım üzerine yapılacak defter tutma işlemleri,
• Yetkili makamların isteyecekleri ilam ve çeşitli evrak suretleri,
• Kamu adına Cumhuriyet savcıları tarafından hukuk mahkemelerine açılan davalar ve kanun yolu başvuruları ile ceza mahkemelerinden verilen kararlara karşı kanun yolu başvuruları,
• Genel bütçeye dâhil idarelerin, bu Kanun’un 1 (yargı harçları) ve 3 (vergi yargısı harçları) sayılı tarifelerine giren bütün işlemleri ancak yargılamada taraflardan birisinin genel bütçeye dâhil idare, diğerinin ise genel bütçeye dâhil idare dışında birisi olması hâlinde harcın haklılık oranına göre kimin tarafına yüklenileceğine karar verildiğinde genel bütçeye dâhil idarenin haklılığı oranında karşı taraftan tahsiline karar verilir.

Yargı Harçlarında Muafiyet Uygulaması

Yargı harcını ödemek zorunda olmakla birlikte bundan muaf tutulan kişilerin başında erler ve ihtiyaçları Devlet tarafından karşılanan onbaşı ve çavuşlar gelmekte olup, bunların adli işlemleri harçtan muaftır. İş Kanunu’na tabi işçi ve çırakların iş mahkemelerinden almış oldukları ilamların takibi de harçtan muafiyeti gerektirir.

Yargı Harcının Ölçü ve Oranları

İşleme esas tutulan değer üzerinden belli bir orana göre nispi olarak veya işlem bazında belirli bir ölçüde maktu olarak bu harç alınır. Değer ölçüsüne tabi işlemlerde Harçlar Kanunu’nun (1) sayılı tarifesinde yazılı değerler esas alınır. Taşınmaza ilişkin davalar değer ölçüsüne göre değerlendirilir. Kanunun (1) sayılı tarifesindeki oranların da bu harç için dikkate alınması gerekir.

Yargı Harcının Ödenmesi

İşlemi yapan mahkeme veya daire tarafından makbuz karşılığı tahsil edilen maktu yargı harçları, işlemin yapılmasından önce peşin olarak ödenir. İşin sonunda hesap edilmesi gereken durumlarda ise harç alacağının doğumundan itibaren 15 gün içinde ödenir. Harcın ödenmesi halinde bu işlemlere devam edilmesi mümkündür. Oran olarak belirlenen durumlarda karar ve ilam harçlarının dörtte biri peşin, kalanı kararın tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenir.

Yargı Harçlarında Özel Hâller

Harçlar ödenmedikçe takip edilen yargılama içindeki işlemler kural olarak yapılmaz. Eğer harç ödemesi gereken taraf işleme engel olmak için harcı ödemez ise, diğer taraf bu ödemeyi yaparak işleme devamı sağlayabilir. Ödediği bedel de yargılama sonunda istek olmaksızın mahkemece dikkate alınıp o kişiye ödenir.

İşçiler için muafiyetin söz konusu olduğu İş mahkemeleri tarafından işçiler lehine hükmedilen hak ve alacaklar için söz konusu olan harç da hükme gerek olmaksızın borçludan tahsil edilir.

Noter Harçları

Harcın Konusu

Noterler tarafından düzenlenen her türlü belge, senet, sözleşme, kâğıtlar, re’sen tutulan tutanaklar Harçlar Kanunu’na bağlı (2) sayılı tarifede yazılı olanlara bağlı olarak noter harçlarına tabidir.

Noter Harcı Mükellefiyeti, İstisna ve Muafiyet

Harcın konusuna giren işlemin yapılmasını isteyen kişiler noter harcının mükellefidirler.

Sözleşmenin yaptırımı şeklinde olan cezai şart, pey akçesi, ücret kesintisi gibi taahhütlerden başlı başına sözleşmenin konusu olmadıkça harç alınmaz.

Yabancı devletlerin Türkiye’de bulunan elçi, konsolos ve bunlara bağlı memurları ve Türkiye’de resmi memur sıfatını taşıyan bu kişilerin bu sıfatlardan kaynaklı işlemleri karşılıklılık şartıyla harçtan muaftır.

Noter Harcının Hesaplanması ve Ödenmesi

Noter harçları, işleme değer üzerinden belli bir oranda nispi veya işlem bazında belirli bir ölçüde maktu olarak, ilgili işlemin tamamlanmasından önce peşin olarak alınır. Harca uygulanacak oran ve tutarlar Harçlar Kanunu (2) sayılı tarifede belirtilmiştir.

Vergi Yargısı Harçları

Vergi yargısının konusuna giren işlemden dolayı, Vergi Mahkemeleri, Bölge İdare Mahkemeleri ve Danıştay’a başvuran kişiler tarafından bu harçlar ödenir.

Bu harcın türlerinden olan başvurma harcı, dava dilekçesi verilirken makbuz karşılığı ödenir. Nispi veya maktu harçlar ise başvurana gönderilecek ihtarname üzerine, ihtarnamenin tebliğinden itibaren 1 ay içinde ilgili vergi dairesine ödenir. Eğer mükellef lehine Bölge İdare Mahkemesi veya Danıştay’ca karar verilirse, kesin kararın tebliği tarihinden itibaren 1 yıl içinde harç geri verilir ya da vergi borcuna mahsup edilir.

Bu harçlar da işleme esas değer üzerinden belli bir oranda nispi veya işlem bazında belirli bir ölçüde maktu alınır. Uygulanacak oranlar da Harçlar Kanunu’nun (3) sayılı tarifesindeki oranlardır.

Tapu ve Kadastro Harçları

Harcın Konusu

Tapu ve kadastro işlemlerinden kaynaklı olup da, Harçlar Kanununa bağlı (4) sayılı tarifede yazılı olanlar bu harcın konusuna girer.

Harcın Mükellefi

Harçlar Kanunu’na ekli tarifede bu harcı kimlerin ödeyeceği belirtilmiştir. Bunun dışında işleme taraf olan kimseler de harcın kimin tarafından ödeneceğini kararlaştırabilirler.

Tapu ve Kadastro Harçlarında İstisna ve Muafiyet Uygulaması

Bu harçtan istisna tutulan konular iki ana başlık altında toplanabilir:

• Kamudan kaynaklanan veya kamunun sorumluluğu altında olan işlemler ile
• Teşvik veya desteklemeye konu işlemler.

Özel kanunlar da bunlara ek olarak birtakım muafiyet ve istisnalar da getirmiştir.

Tapu ve Kadastro Harçlarında İstisna ve Muafiyetle ilgili olarak Sayfa 159 incelenebilir.

Tapu ve Kadastro Harçlarında Harç Alma Ölçüleri

Harçlar Kanunu’nun (4) sayılı tarifesindeki işlemlerden, nevi ve mahiyetlerine göre nispi veya maktu olarak harç alınır. Değer ölçüsüne tabi harçlarda aynı tarifedeki yazılı değerler esas alınır.

Tapu ve Kadastro Harçlarının Ödenmesi

Makbuz karşılığı işlemin yapıldığı yerin vergi dairesine ödenir veya Hazine ve Maliye Bakanlığınca yetki verilmesi halinde ilgili kuruluşlarca tahsil edilir. Bu harç tahakkuktan itibaren veya ihtilaflı işlerde hükmün kesinleştiği tarihi takip eden aybaşından itibaren 1 yıl içinde ödenir.

Konsolosluk Harçları

Konsolosluk Harçlarının Konusu

Türkiye Cumhuriyeti muvazzaf ve fahri konsolosluklarının yaptıkları konsolosluk işlemleri, yabancı devletin kabulü halinde Türkiye menfaatlerini gerçekleştiren bu devletin muvazzaf ve fahri konsolosluklarının yaptıkları konsolosluk işlemleri bu harcın konusuna girer.

Konsolosluk Harcının Mükellefi ve İstisnalar

Harca konu olan konsolosluk işleminin yapılmasını isteyen kişiler bu harcın mükellefidirler. Ancak bazı işlemler bu harçtan istisna edilmiştir.

Konsolosluk Harçlarının Miktarı ve Ödenmesi

Bu harçlar değer veya ağrılık ölçüsüne göre nispi, işlemin nevi ve mahiyetine göre maktu olarak, ilgili işlemin sona ermesinden önce peşin olarak makbuz karşılığı alınır.

Pasaport, İkamet Tezkeresi, Çalışma İzni Muafiyeti, Vize ve Dışişleri Bakanlığı Tasdik Harçları

Harcın Konusu

Harçlar Kanunu’na bağlı (6) sayılı tarifede yazılı olan pasaport, ikamet tezkeresi, çalışma izni, çalışma izni muafiyeti, vize ve Dışişleri Bakanlığı tasdik işlemleri harca tabidir.

Mükellefiyet, İstisna ve Muafiyet Uygulaması

Harca konu olan işlemin yapılmasını isteyen kişiler bu harçları ödemekle mükelleftirler. Bu harçtan İş ve İşçi Bulma Kurumu aracılığıyla yabancı memleketlere giden iki yıllık vize verilen işçiler ile bu kişilerin pasaportlarının refakat hanesinde kayıtlı olanlar pasaport harcından muaf tutulmuştur.

Pasaport Kanunu doğrultusunda verilecek bazı pasaportlar ve bazı ikamet tezkereleri açısından da bu harçtan istisna durumu söz konusudur.

Harçların Miktarı ve Ödenmesi

İşlemin nevi ve mahiyetine göre bu harçlar maktu esas üzerinden, makbuz karşılığı veya basılı damga konulmak suretiyle peşin alınır. Sürelerinin sona ermesi sebebiyle yenilenen ikamet tezkerelerinden ise tam harç, kaybolan ikamet tezkerelerinin yenilenmesi ile on sekiz yaşını bitirmeyen çocuklara verilecek ikamet tezkerelerinden esas harcın yarısı alınır.

Gemi ve Liman Harçları

Gemi ve Liman Harçlarının Konusu

Harçlar Kanunu’na bağlı (7) sayılı tarifede yazılı gemi ve liman işlemleri bu harcın konusudur.

Mükellefiyet, İstisna ve Muafiyet Uygulaması

Taraflarca aksi kararlaştırılmadığı sürece gemi üzerinde mülkiyet hakkını kazananlar, ipotek tesis edenler, bunları dışında kalan işlemlerde lehine işlem yapılmış olanlar bu harcın mükellefidirler. 10 rüsum tonilatoya kadar olan gemiler ise bu harçtan muaf tutulmuştur. Bu işlemlere ilişkin birtakım belgeler de harçlardan istisna edilmiştir.

Harçların Miktarı ve Ödenmesi

Bu harçlar da değer veya ağırlık ölçüsüne göre nispi, işlemin mahiyetine göre maktu esas üzerinden, makbuz karşılığı peşin alınır. Eğer ödeme yapılmazsa harca konu işlem yapılmaz. Çeşitli işlemlerin aynı zamanda yapılması halinde her işlem için ayrı ayrı harç söz konusu olur.

İndirim Uygulanması

Türkiye limanları arasında düzenli sefer yapan gemiler hareketlerinde tam, dönüşlerine kadar uğrayacakları liman ve iskelelerde 1/5 oranında, ticari işlemlerde bulunmayan ticaret gemilerinde 1/5 oranında yola elverişlilik harcı öderler.

İmtiyazname, Ruhsatname ve Diploma Harçları

Harcın Konusu ve Mükellefi

Harçlar Kanunu’na bağlı (8) sayılı tarifedeki imtiyazname, ruhsatname ve diplomalar bu harcın konusuna girer. Bu belgeler kendilerine verilen kişiler de bu harçları ödemekle mükelleftirler.

Harçların Miktarı ve Ödenmesi

Makbuz karşılığı, peşin ödeme şeklinde, belgenin nevi ve mahiyetine göre maktu esas üzerinden alınır. Bu belgelerin yenilenmesi veya devir suretiyle başkalarına intikallerinde tekrar tam harç alınır.

Trafik Harçları

Harçlar Kanunu’na bağlı (9) sayılı tarifede yazılı olan trafik işlemlerinden, işlemin nevi ve mahiyetine göre maktu esas üzerinden, makbuz karşılığı alınır. Bu harcın konusuna sürücü belgesi, sürücü belgesi vizesi, Karayolları Trafik Kanunu gereğince verilen izin ve işletme belgeleri, geçici trafik belgeleri, izin belgeleri girer.

Askeri şoför ehliyetnameleri, imtihanları ve ehliyetname vizeleri bu harçtan muaf tutulmuştur.

Harçlara İlişkin Ortak Kurallar

Harçlar Kanunu her bir harcın tabi olduğu özel kural dışında, ortak hükümlerde her bir harç türü için aynı tarzda geçerli olacak kurallara da yer vermiştir. Eğer mükellefiyet hakkında özel bir kanun hükmü varsa o kanun hükmü uygulanır.

Aksi Harçlar Kanunu’nda belirtilmediği sürece, harçların tamamı peşin olarak ödenmeden harca konu işlem yapılamaz. Özel ödeme zamanı belirtilmediği sürece harç alacağının doğumundan itibaren 15 gün içinde de söz konusu harç ödenir. Eğer işlemi yapan memur harcı tam olarak tahsil etmeden işlemi yaparsa mükellefle birlikte müteselsilen sorumlu olur.

Harçlardan mükellefinin yanında, gerekli harçları tamamen almadan işlem yapan memurlar harcın ödenmesinden mükellefler ile müteselsilen sorumlu olacaklardır. Mükellefin ihtiyari (gönüllü) olarak harcı verilen sürede ödememesi hâlinde cebri (zorla) yoldan tahsil edilmek üzere vergi dairesine bildirimde bulunulur. Hazine ve Maliye Bakanlığı harcı işlemi yapan ilgili daire yerine doğrudan doğruya vergi dairesi tarafından tahsil edilmesine karar verilebilir.

Her takvim yılı başından geçerli olmak üzere önceki yılda uygulanan maktu harçlar (maktu ve nispi harçların asgari ve azami miktarlarını belirleyen hadler dâhil), o yıl için tespit ve ilan olunan yeniden değerleme oranında artırılır. Her yıla ilişkin harç miktarı için o yıl için geçerli olan ve Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından Resmî Gazete’de yayımlanan Harçlar Kanunu Genel Tebliğine bakmak gerekmektedir.