Ünite 1: Profesyonel Yaşamda Kişisel İtibar ve Kariyer Yönetimi

Giriş

Kişilerin kendileri ve çevreleri hakkında farkındalıklarını artırmaları, iyi bir eğitim ve de deneyim sahibi olmaları ve profesyonel yaşama yönelik hedeflerinin olması oldukça önemlidir. Kişilerin bu özelliklere sahip olması yanında bunları ilişki ve iletişimde olduğu kişilere doğru yansıtabilmesi ve iyi bir itibara sahip olması profesyonel yaşamda büyük önem arz etmektedir. Şimdi profesyonel yaşamda kişisel itibar ve kariyer yönetimi nasıl sağlanır onu ele alalım.

Profesyonel Yaşam ve Meslek Sahibi Olma

Çalışma ve bir meslek sahibi olma, bir insan için hayatını sürdürmenin bir aracı olmak yanında, kendini ifade etmenin en önemli yollarından birisidir. Bir kişinin yaptığı iş ve iş yapış biçimi onun kim ve ne olduğunu yansıtmaktadır. Diğer bir ifadeyle “kim” ve “ne olduğu” bir insanın mesleki kimliğini gösterir. Mesleki kimlik bir sosyal inşa süreci olup içinde bulunulan sosyal yapı ve çevreyle etkileşim halinde şekillenir. İşte profesyonel yaşamı mesleki kimliğin oluşumu ve gelişim sürecidir denilebilir.

Profesyonel yaşamda belli amaçlar vardır:

• Kişinin kendisinin farkında olması
• Mesleğe uygun iyi bir eğitim alması ve deneyim sahibi olması
• Bunları ilişki ve iletişimde olduğu kişilere “doğru yansıtabilmesi” ve “itibar” kazanması

Başarılı bir itibar oluşturma ve kariyer yönetimi için şu üç konuda farkındalığın artırılması ve hassas davranılması önemlidir:

• Bireyin kişiliği, karakteri ve değerler sistemi
• Bireyin kendisini nasıl gördüğü ve nasıl algıladığı
• Diğer insanların kişi ile ilgili algılamaları

Bu amaçlar ve konular birleştirildiğinde, profesyonel yaşamda başarı için kişilerde şu üç özelliğin birlikte bulunması önemlidir:

• Kendi olmak (özgünlük)
• İyi bir kişisel itibar
• Doğru insanlar tarafından keşfedilmek

Profesyonel Yaşam ve Profesyonellik

Profesyonel denildiği zaman, belli bir ücret karşılığı uzmanlık bilgisini kullanarak bir örgütte çalışan ya da mesleğini serbest olarak yürüten kişi anlaşılır. Profesyonel kişilerin sahip olması gereken özellikler aşağıda sıralanmıştır:

• Çalışma alanı ve mesleğiyle ilgili akademik bir kurumda eğitim almış
• Çalışma alanı ve mesleğiyle ilgili problemleri inceleme ve çözüm bulma konusunda gerekli deneyim, bilgi ve beceriye sahip
• Çalışma alanı ve mesleğine kendini adamış ve mesleki kurallara ilgi ve bağlılık gösteren
• Çalışma alanı ve mesleği ile ilgili kurum ve kuruluşlarla ilişki halinde olan, faaliyetlere katılan ve mesleki aidiyet hisseden
• Çalışma ve meslek ahlakına sahip olup mesleki ilke ve kuralları kendi çıkarının önünde koyan

Çalışma yaşamında bir profesyonelin mesleki gelişimi belli aşamalardan geçerek ilerler. Bu aşamaları dört aşama olarak ele alabiliriz.

1. Çıraklık: Bu aşamada kişiler meslekte deneyimli uzman ya da yöneticilerin gözetim ve yönlendirmesi altında çırak olarak çalışmaya başlar. İş dünyasında bu aşamadaki kişiler için “asistan” ya da “uzman yardımcısı” gibi unvanlar kullanılmaktadır. Bu aşamada merkezi faaliyetleri yardım etme, öğrenme ve yönlendirmeleri izlemedir. Bu aşamada bağımlılık esastır.
2. Meslektaşlık: Bu aşamada kişi kendi başına mesleği yürütecek yeterliliğe ulaşır ve meslektaş statüsü kazanır. Burada artık “uzman” unvanını alır. Merkezi faaliyeti bağımsız katkı sağlayıcıdır. Bu aşamada bağımsızlık esastır.
3. Akıl Hocalığı: Bu aşamada işini yapmanın yanında çalışmaya yeni başlayan kişilere rehberlik etme rolü de üstlenilir. Bu aşama “kıdemli uzman” unvanı alınır. Merkezi faaliyeti eğitim vermedir. Bu aşamada başkaları için sorumluluk alma esastır.
4. Himayecilik: Bu son aşamada uzmanlık katkısı yerine çalıştığı örgüte yön verme ve kritik kararlarına katılma biçiminde katkı veren bir duruma gelir. Burada merkezi faaliyet örgütün yönünü şekillendirme olup, esas olan güç uygulama’ dır ve birincil ilişki himayeciliktir.
   Bu aşamanın yönetim kademelerini temsil ettiği görülmektedir. Mesleğine yönetici olarak devam etmek isteyenlerin profesyonellerin belli teknik özellikleri yanında aşağıda genel başlıklar olarak sıralanan yöneticilikle ilgili yetkinlikleri kazanmaları gerekir.
   • Planlama ve organizasyon yetkinliği
   • Liderlik ve takım yönetimi
   • Kişilerarası ilişkiler ve iletişim yetkinliği
   • Karar verme ve problem çözme yetkinliği
   • Çatışma yönetimi yetkinliği
   • Kaynak dağıtımı ve öncelik belirleme
   • Sonuç odaklılık
   • Belirsizlik ve stresle baş edebilme

PROFESYONEL YAŞAMDA KİŞİSEL İTİBAR

Öncelikle itibar kavramını tanımlayabiliriz: “Doğrudan gözlemlenebilen veya yazılı dokümanlarda yer alan, insanların belirgin kişilik özellikleri, başarıları ve davranışları ile bir süre amaçlı olarak sundukları imajlarının kompleks biçimdeki karışımını yansıtan algısal bir kimliktir.” Burada kişisel itibarın üç önemli unsuru ortaya çıkmaktadır: Kişilik, kimlik ve algılama

Kişisel itibarın aşağıdaki özelliklere sahip olduğu ifade edilebilir:

• Belli bir bağlamda başka insanların algılamasıdır.
• Eksik bilgi olduğu zamanlarda karar vermede kullanılır.
• İtibar sahibi ve algılayanın her ikisinin de fark ettiği bir değeri vardır.
• Kişi, ortam ve hedefin etkileşiminden çıkan bir üründür.
• Planlı veya tesadüfen gelişen olaylardan etkilenir.
• Süreklilik gösterir.

Kişisel itibarın oluşumu bir süreçtir. Kişilerin kendileri hakkındaki farkındalığı bu sürecin başlangıcı olup, daha sonra eğitim alınması, deneyim kazanılması ve ilişkilerin geliştirilmesi olarak bu süreç ilerler. Kişisel itibar kavramı iki kavram ile yakından ilişkilidir: Kişisel marka ve kişisel imaj.

Kişisel marka; bir insanı diğerlerinden ayıran ve kendine özgü kılan bir takım özellikleri kapsar. Bu özellikler bir kişinin değerleri, kişiliği, ilgileri, becerileri, istekleri ile motivasyonun sağlayan faktörler ve güçlü yönlerinden oluşur. Kişisel markanın oluşumunu etkileyen özellikler;

• Kim olduğu
• Ne yaptığı
• Kendisini farklı kılan şeyler
• Onlara ne katacağı şeklinde özetlenebilir.

Kişisel markanın iletişiminde kullanılabilecek başlıca kanallar ise şu şekilde sıralanabilir:

• Sosyal medya
• Müşteriler
• Meslek örgütleri
• İlişkiler
• Seminer ve konferanslar

Kişisel imaj ise; insanların benlik algısı olup, kendileri ve başkaları tarafından nasıl algılandığını ifade eder. Bu çerçevede kişisel imaj üç alana odaklanır:

• Kendisini nasıl gördüğü
• Başkalarının kişiyi nasıl gördüğü
• Kişinin kendisini başkalarına nasıl göstermek istediği

Kişisel imajı oluşturan öğeler ise şunlardır:

• Görüntü
• Sözlü iletişim
• Sözsüz iletişim
• Diğer iletişim özellikleri
• Karakter
• Yeterlilikler
• Davranış ve tavırlar

Özetle bir profesyonelin kişisel imajı denilince kendisini doğru algılaması ve sahip olduğu özellikleri diğer insanların doğru algılayabileceği biçimde sunması anlaşılmalıdır.

PROFESYONEL YAŞAMDA KARİYER YÖNETİMİ

Genel anlamda kariyer, bir kişinin çalışma yaşamı boyunca bir iş/meslek alanında ilerlemesi, deneyim ve beceri kazanması olarak yaygın biçimde tanımlanmaktadır. Bu genel anlamı dışında kariyerin dört farklı anlamından bahsedilmektedir:

• Örgütsel hiyerarşi içinde yükselmek
• Bir mesleği ifade etmektedir. Bazı meslekler kariyer meslekleri olarak adlandırılır ve bu mesleklere sahip olmak bir saygınlık göstergesidir.
• Yaşam boyunca yerine getirdiğimiz meslek/meslekler ve her bir mesleği yerine getirirken kazanılan deneyimler ve bu mesleklerden duyulan içsel tatmin
• Kişilerin yaşamları boyunca yaptığı iş ve mesleklerin ardışık bir niteliğe sahip olması ve bu iş ve mesleklerin bireyin gelişimine ve tatmin olmasına katkı sağlaması

Profesyonel yaşamda çok sayıda meslek, iş ve sektör bulunmaktadır. Kişiler kendilerini analiz ettikten sonra bu meslek, iş ve sektörleri araştırması ve kendine uygun olanlara yönelik hazırlık yapması önemlidir.

Bireyler profesyonel yaşamda kariyerlerine genel olarak üç temel alanda devam ederler:

1. Uzmanlık
2. Yöneticilik
3. Girişimcilik

Profesyonel yaşama başlamadan önce kişilerin kendilerini analiz etmesi, kendi farkındalığını artırması ve buna göre profesyonel yaşama yönelik plan yapması gerekmektedir. Kariyer yönetimi olarak tanımlanan bu sürç şu temel aşamalardan oluşmaktadır:

1. Kendini analiz ve keşfetme
2. İş dünyasını analiz ve keşfetme
3. Gelişim alanlarının belirlenmesi
4. Kariyer planı geliştirme

Kişi kendisini ve iş dünyasını analiz ettikten sonra, kariyer planı geliştirme ile ilgili aşağıdaki soruları kendisine sormalı ve soruların cevabı için hazırlık yapmalıdır:

• Nerede olmak istiyorsunuz?
• Şimdi neredesiniz?
• Kişisel güçlü yönleriniz ve sahip olduğunuz imkanlar/kaynaklar nelerdir?
• Gelişmesi gereken yönlerinizi nasıl geliştirebilirsiniz?
• Gelişmesi gereken yönleriniz için kimlerden yardım alabilirsiniz?
• Çevrenizde ne tür imkan ve kaynaklar mevcut?
• Hedefenize ulaşmayı kısıtlayan dış engeller nelerdir?
• Çevrenizdeki dış engellerin üstesinden nasıl gelebilirsiniz?

Değişim ve belirsizliklerin yüksek olduğu bir dünyada uzun vadeli planlar yapmak oldukça zordur. Bu yüzden günümüzde kariyer planlama sırasında şu ilkelere dikkat edilmelidir:

• Kariyer planı, belli aralarla gözden geçirilmeli ve gerekirse güncellenmelidir.
• Kariyer planı, bireyin önüne çıkabilecek engeller dikkate alınarak, alternatifli hazırlanmalıdır.
• Yeni nitelikler kazandıkça kariyer planı güncellenmelidir.
• Kariyer planı yaparken, somut bilgileri veri olarak kullanmak ve benzer işlerdeki kişilerin kariyerlerinde nasıl ilerlediklerini izlemek gerekir.
• Kariyer planı gerçekçi ve pratik olmalıdır. Daha deneyimli kişilerle görüşülerek planın uygulanabilirliği artırılmalıdır.

Kariyer çıpaları her bireyin kendi kendine algıladığı yetenek, kabiliyet, temel değerler, güdüler ve ihtiyaçlardan oluşan bir benlik kavramıdır. Kariyer çıpaları kolay değişmemekle beraber, profesyonel yaşamda kişinin iş ve yaşam deneyimlerinin artmasına bağlı olarak zamanla değişebilmektedir.

Schein’in ortaya koyduğu sekiz kariyer çıpası şunlardır:

• Özerklik/Otonomi
• Güvenlik/İstikrar
• Teknik/Fonksiyonel Yetkinlik
• Genel Yönetsel yetkinlikler
• Girişimci yaratıcılık
• Hizmet veya bir olaya kendini adamak
• Saf meydan okuma
• Yaşam tarzı

Kariyer geliştirmeyi bir gelişim süreci olarak ele alan çalışmalarda kariyer aşamaları merkezi bir konuma sahiptir. Kariyer aşamaları geleneksel olarak, keşif, ilerleme, sürdürme ve düşüş olmak üzere dört aşama olarak kabul edilmektedir. Kariyer aşamaları ile yetişkin gelişimi ile yakından ilişkilidir. Kariyer aşamalarını yetişkin gelişimi ile ilişkilendirmek üç açıdan yararlıdır:

• Kişi kendi yaşamında meydana gelecek değişiklikleri tahmin ederek bunlara daha iyi hazırlanabilir.
• Yaşamanın farklı aşamalarında karşılaşılacağı problemlerle baş edebilecek değişik becerileri kazanabilir.
• Bir aşamadan diğer bir aşamaya geçiş zor ve sancılı olduğundan, geçişlerin farkında olmak, süreçteki zorluğu azaltabilir.

Bireyler açısından ele alındığında kariyer patikası, bir kişinin kariyerinde nasıl hareket edeceğini gösteren yollardır. Örgüt açısından kariye patikası ise, bir kişinin bir görev veya pozisyondan diğer görev ya da pozisyonlara nasıl gidebileceğini gösteren örgüt içi yollardır. Örgütlerdeki kariyer patikalarını bilmek çalışanlara şu faydaları sağlar:

• Kişilerde beklenen güçlü yönlerin ne olduğunu öğrenir.
• İşlerle ilgili performans ve ödüllerin neler olduğunu öğrenir.
• İşlerin gerektirdiği eğitim ve geliştirme türlerini öğrenir.

Kariyer başarısı kavramı, yaşanılan iş deneyimlerinin sonucunda ulaşılan olumlu sonuçlardır. Kariyer başarısı, dışsal kariyer başarı ve içsel kariyer başarı şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Dışsal başarı, diğer insanların da fark ettiği ve başarı olarak üzerinde uzlaştığı konuları kapsar. Bunlar, ücret, ücret artışı oranı, hiyerarşik seviye, yönetime yakınlık ve alınan terfi sayış gibi unsurlardır. İçsel kariyer başarısı ise, bireyin kendi kariyerine ilişkin içsel algılama ve değerlendirmeleridir. Bu kriterler kariyer tatmini, iş tatmini, yaşam tatmini ve istihdama ilişkin bireyin inanç ve algılamalarını içermektedir.

Profesyonel Yaşamda Öne Çıkan Yetkinlikler

Profesyonel yaşamda başarılı olmak için bazı yetkinliklere sahip olmak gerekmektedir. Bu yetkinlikler farklı yaklaşımlar ve başlıklar altında ele alınmaktadır:

1. Bilme Yolları olarak yetkinlikler: De Fillippi ve Arthur tarafından üç başlıkta toplanmaktadır:
   • Niçin’i bilme: Kim olduğumuz, değerlerimiz, bizi motive eden şeyler vb. kariyer amacımızla ilgili farkındalığılımız
   • Nasıl’ı bilme: Sahip olduğumuz bilgi, beceri, kabiliyet ve deneyimler
   • Kim’i bilme: Sahip olduğumuz ilişkiler ve sosyal çevremiz
2. Stephan Covey’in Etkili İnsanların 7 Alışkanlığı kitabında ele aldığı 7 alışkanlık:
   • Proaktif olmak
   • Sonu düşünerek işe başlamak
   • Öncelikli işleri öne almak
   • Kazan kazan diye düşünmek
   • Önce anlamaya çalışmak sonra anlaşılmaya
   • Sinerji yaratmak
   • Baltayı bilemek
     
     Daha sonra 8.alışkanlık olarak Covey “bütünlüğe ulaşmayı iilave etmiştir.
3. Temel yetkinlikler:
   • Kişisel bütünlük ve dürüstlük
   • Kişisel farkındalık
   • İletişim becerisi
   • Takım çalışmasına yatkınlık
   • Problem çözme
   • Zaman yönetimi
   • Yenilikçilik
   • Esneklik
   • Duygusal zeka
   • Müşteri/hizmet alan odaklılık
   • Ticari duyarlılık
   • Belirsizlik altında çalışabilmek
   • Girişimcilik
   • Bilişim okuryazarlığı