Ünite 3: Televizyon ve Radyo Haberciliğinde Haber Program Türleri

Giriş

Televizyon yayın akışındaki zaman sınırlılığı nedeniyle bülten formatında sunulan haberler, günün tüm gelişmelerini ve önemli gündem konularını detayları ve farklı bakış açılarıyla izleyicilerine aktarmakta yeterli olamamaktadır. Bu nedenle hazırlanan kapsamlı haber programları, izleyicilerin ülke ve dünya gündemine ilişkin konu ve olaylar hakkında daha detaylı bilgi edinmelerini, tartışmaları değerlendirebilmelerini ve derinlemesine bilgi sahibi olmalarını amaçlamaktadır. Benzer durum radyo için de geçerlidir. Bu amaçla ünitemizde, haber programı ve televizyon ve radyoda haber program türlerine değinilecektir.

Haber Programı

Haber programları; güncel, toplumun ilgisini çekebilecek ya da toplumun ilgisinin çekilmek istendiği konular üzerinde derinlemesine araştırma yapılarak, olayın her yönünün ortaya çıkarılması amacıyla hazırlanır. Haber programları, düz program çeşidine girer. Düz programlarda, anlatımı ağırlıklı olarak kullanmak, efekt, müzik ve oyunlaştırma (canlandırma) yöntemlerine başvurmamak esastır.

Televizyon haber programları, günlük yayın akışı içinde, belirli saatlerde yayınlanır. Televizyon haberlerinde, ülke ve dünya ile ilgili, gündemde yer alan olaylar görüntüleri ile birlikte sunulur.

Televizyon ve radyo yayıncılığında hızlılık, haberi mümkün olan en kısa zamanda izleyicilere/dinleyicilere ulaştırma refleksini gerekli kılmaktadır. Haberciler, bu anlamda, her an yeni bir olaya hazırlıklı olmalı ve haber ekibi içerisindeki görevini yerine getirebilmelidir.

Haber programları genelde bültenler şeklindedir. Gün içinde çok sayıda haber bülteni yayınlanır. Bu bültenlerde günün gelişen olayları önem sırasına göre verilir. Yine anî gelişen olaylar, flaş haberler olarak olayın geliştiği anda yayınlanır. Bu tip haberleri çabuk yayınlamak yayıncı kuruluş için önemlidir. Bir kanalda yine de en önemli haber kuşağı, ana haberdir. Ana haberler, akşam saatlerinde yayınlanır. Bu bültende gün içinde gelişen önemli olaylar, ayrıntılı olarak izleyiciye ulaştırılır.

Haber kanallarında ise sadece haber yayını yapıldığı için gün içinde değişik gelişmeler daha ayrıntılı olarak verilir. Ayrıca kanallarda yayınlanan özel haber programları ve güncel konularda tartışma programları da yapılır.

Televizyon Haberciliğinde Haber Program Türleri

Televizyonda haber programlarını genel olarak canlı yayın, günlük ana ve ara haber bültenleri, açık oturum, tartışma programları, geniş kapsamlı haber programları, yorum programları ve haber belgeselleri şeklinde gruplandırmak mümkündür.

Canlı yayın: Canlı Yayın, radyo ve televizyonda, izleyicilerin ve dinleyicilerin olayları olduğu anda ve mekanda izleyebildiği ve duyabildiği yayın tekniğidir. Canlı yayın tekniğinin, televizyon haberciliğinin en güçlü ve etkili yöntemi olduğunu söylemek mümkündür. Canlı yayın tekniği, olayı ekranları başındaki izleyicilerin oturma odasına getirerek onları tanık kılmaktadır. Bu tanıklık, aynı zamanda, inandırıcılığı ve ikna ediciliğe de arttıran bir algılama yaratmaktadır.

Canlı yayın tekniğinin bir diğer özelliği, üstünlüğü de nesnelliğinin olmasıdır. Nesnellik, genel geçer ve herkesçe kabul edilen bir tarafsızlık ifade edeceği için, görüntünün gücü ile bu algıyı yükseltmek mümkündür; bilinen bir gerçektir ki, insanların gördüklerine olan inançları daha fazladır.

Canlı yayının özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

1. Hangi teknik kullanılırsa kullanılsın canlı yayın, televizyon haberciliğinin en güçlü alanıdır.
2. Televizyon haberciliğine yüksek standartlar sağlamaktadır.
3. Heyecan vericidir.
4. İzleyiciyi tarihe “görgü tanıklığı” etmektedir.
5. Nesneldir.
6. Olayları meydana geldikleri mekanda ve zamanda izleme olanağı vermektedir.
7. Televizyon haberciliğinin görüntüye en fazla gereksinim duyduğu alandır.
8. Pahalıdır; bu nedenle son derece önemli ve ilginç olaylar olduğunda başvurulan bir türdür.
9. İzleyicileri etkilemesi açısından televizyon haberciliğine yazılı basın karşısında üstünlük sağlamaktadır.

Ana ve ara haber bültenleri: Televizyonun yayın akışı içerisinde, gün içindeki gelişen olayları aktarmak amacıyla belli saatlerde, genellikle saat başlarında ve yarım saat aralıklarla, yayınlanan haber program türleridir. Televizyon kanallarının yayın akış planlarındaki en önemli zaman dilimi olan prime-time kuşağında (en çok izlenen zaman dilimi) yer alan ve genellikle 40- 50 dakikalık bir süreyi kapsayan; günün ulusal ve uluslararası siyasi, ekonomik, sosyal-kültürel gelişmelerinin aktarıldığı en önemli haber bültenleri ise Ana Haber Bültenleri’dir.

Gün içinde yayın akışında tek bir ana haber bülteni yayınlayan televizyon kanalları, genellikle saat başlarında ara haber bülteni yayınlamaktadırlar. Tematik haber kanalları ise ara haber bültenlerine yayın akışı içerisinde genel olarak yarım saatlik aralıklarla yer vermektedirler.

Televizyonda günlük haber bültenlerinin hazırlanmasında genellikle şöyle bir işleyişten söz etmek mümkündür. Programın ana maddesi olan haberler muhabir, ajans ya da diğer haber kaynağı kişilerden toplandıktan sonra elde dilen bilgilerin haber metni formatına (5N+1K kuralına göre) dönüştürülmesi ve editoryal süreçte tekrar gözden geçirilmesi; haberin sesli/sessiz görüntülerinin, video ve ses kayıtlarının ya da anlatımı zenginleştirmek için kullanılacak harita ve grafiklerin hazırlanması, görüntü ve metinlerin eş zamanlı akışı için gerekli kontrol ve düzenlemelerin yapılması ve haber metninin spiker tarafından ekran karşısındaki izleyicilere aktarılması ve yayın akışının devamlılığının sağlanması biçimindedir.

Ana haber bültenindeki haberler yerel, ulusal ve uluslararası alanlardaki en önemli olaylardan ve gelişmelerden oluşmaktadır. Bültenlerde siyaset (Cumhurbaşkanlığı, meclis, resmi kuruluşlara ilişkin haberler), ekonomi (borsa, döviz ve bankalara ilişkin haberler), adli olaylar, sanat, spor, magazin ve teknolojik gelişmeler önem sırasına göre aktarılmaktadır.

Ara haber bültenleri ise genel olarak saat başı ya da yarım saat aralıklarla verilen, bir anlamda ana haber bülteninin gün içerisindeki malzemelerinin toplandığı ve izleyiciye aktarıldığı bültenlerdir.

Geniş kapsamlı haber programları: Televizyonda ana ve ara haber bültenlerinin süre açısından sınırlı olması, kimi gündem haberlerinin derinlemesine ve detaylarıyla ele alınmasını, tartışılmasını engellemektedir. Bu nedenle haberlerin derinlemesine ele alınabildiği, sebeplerin ve sonuçların ayrıntılarıyla incelenebildiği geniş kapsamlı haber programları hazırlanmaktadır. Böylece haber bültenlerinde yüzeysel olarak değinilen haberler hakkında, izleyicinin daha ayrıntılı bilgi edinmesi sağlanmaktadır. Parsa, geniş kapsamlı haber programlarını açık oturum, televizyon haber magazinleri ve haber belgeseli olarak üç farklı grupta toplamaktadır.

Açık oturum: Açık oturum haber programları, konuya ilişkin uzman kişilerin görüşlerinin yer aldığı, konuların değişik bakış açılarıyla masaya yatırıldığı haber program türüdür. Tartışma türünde gelişen, konu seçimi ve zaman kısıtlaması nedeniyle ön araştırma ve hazırlık yapmayı gerektiren program türüdür. Gündeme ilişkin ya da kamuoyu tarafından merak edilen ya da tartışılan bir konu seçmek, oturumu başarıyla yönetecek bir sunucu, canlı ve etkin konuşmacılar, konuyla ilgili uzman kişiler ve teknik bir kadro başarılı bir haber programı gerçekleştirebilmek için en temel unsurlardır.

Televizyon haber magazinleri: Zamana karşı uğraş içinde olunan bu haber programlarının yapımı güç ve külfetlidir. Olayların öncelik sırası, sunumları, programın amaç ve politikası kapsamında belirlenmelidir. Program etken bir yapıya sahip olmalı ve izleyicinin ilgisini çekecek ve sürekli kılacak fikir ve uygulamalara yer verilmelidir.

Haber Belgeseli: Haber değeri taşıyan bir olayın tüm süreçlerini/kişilerini ele alan; herhangi bir değişiklik yapmadan, geçmiş süreçlerini detayları ile izleyiciye aktaran program türü haber belgeselleridir.

Belgelere dayalı olması, derinlemesine bir araştırma yöntemiyle olay, durum ya da kişinin araştırılması, en önemlisi de ispatlanabilir bir içeriğe sahip olması gerekmektedir. Tıpkı yorum ya da tartışma programlarında olduğu gibi, konuya ilişkin farklı bakış açılarına, karşıt görüşlere de belgesel içinde yer verilmelidir.

Bir sinema sanatçısının, bir siyasi liderin hayatının ya da bir kurumsal yapının belgesel olarak aktarılmasının öncelikli koşulu haber değeri taşıyor olmasıyla ve önemliliğiyle başlamaktadır; diğer bir deyişle, kamuoyu tarafından merak edilen ve ilgi duyulan bir yanının olması gerekmektedir.

Haber tartışma programları: Genel olarak açık oturum haber programlarına biçim olarak benzemekle birlikte, bazı noktalarda ayrıştıkları gözlemlenmektedir. Açık oturumlar biraz daha resmi bir işleyişe sahipken, haber tartışma programları daha az resmidir. Son yıllardaki uygulamalara baktığımızda, tartışma programlarında izleyicilerin de stüdyoda bulundukları, zaman zaman konunun uzmanı olarak stüdyoda bulunan konuşmacılara sorular yönelttikleri ya da bire bir karşılıklı tartışma sürecine girdiklerini görmekteyiz. Bu biçimiyle, tartışma programlarının daha katılımcı bir tür olduğunu söyleyebiliriz. Açık oturumlara oranla zaman sınırlaması nispeten daha esnektir, değişebilmektedir (Siyaset Meydanı, Genç Bakış gibi programlar bu tür tartışma programlarına örnek olarak gösterilebilir).

Haber yorum programları: Haber konularına ilişkin programdaki katılımcı kişilerin yorum ve bakış açılarını dile getirebildikleri haber program türüdür. Genellikle haber bülteni bittikten sonra, gelişmelere ilişkin kişisel değerlendirmelerin yer aldığı bu programlarda, haber bültenlerindeki haberin tarafsızlık ilkesini korumak adına sakınılan yorumlar ve düşünceler yer almaktadır.

Genel olarak, yorum programları iki farklı uygulamada görülebilmektedir. Kimi televizyon kanallarında, ana haber bülteninin içinde ya da bültenin hemen ardından yorumcu ekrana gelerek, o günün gündemindeki önemli bir haber konusu ile ilgili kişisel düşüncelerini aktarır, olayı yorumlar. Ana haber bülteni dışındaki ikinci tür uygulamada, günlük haber bültenlerinin dışında ayrı bir tür olarak değerlendirilen yorum programlarında, ise zaman zaman gündemdeki bir ya da birkaç konunun birlikte ele alındığını görülmektedir. Yorum programlarında da esas olan, belirlenmiş konu üzerinde uzmanlığı ve birikimi olan kişilerin konular hakkında kişisel bilgi ve görüşlerini paylaşmalarıdır.

Parsa’ya göre televizyon haberciliğinde yorumlar üç kategoriye ayrılmaktadır: Bunlar, kurumun genel müdürü ya da haber dairesi başkanı tarafından bir görüşün yansıtılmasına ilişkin olarak geleneksel yorum programları (traditional editorials); yetkili bir ağız ya da tanınmış bir gazeteci tarafından sunulan görüşleri kapsayan açıklamalar (commentary) ve bir olay ya da durumun kökenine inilerek araştırıldığı ve tartışıldığı haberlerin çözümlenmesi (news analysis) olarak adlandırılmaktadır.

Radyo Haberciliğinde Haber Program Türleri

Radyoda haber programları, verilmek istenen iletinin bir ya da iki sesle anlatıldığı programlardır. Bir anlamda haber programları düz programlardır. Yani anlatımın ağırlıklı olarak kullanıldığı, müzik ve efektlere çok özel durumlarda başvurulan programlardır. Bu tür yayınlar, dar anlamı ile haber bültenlerinden daha kapsamlı, bir anlamda aydınlatıcı, eğitici nitelikteki haber programlarından oluşmaktadır. Radyoda haber programlarını genel olarak, canlı yayın, günlük ana ve ara haber bültenleri, açık oturum, tartışma ve yorum programları, röportajlar ve haber belgeselleri şeklinde gruplandırmak mümkündür.

Canlı yayın: Radyoda canlı yayın tekniğinin kullanılması televizyona benzer olarak, olayın cereyan ettiği an’da dinleyiciye sunulmasına olanak tanımaktadır. Heyecan düzeyi yüksek, dinleyicilerin ilgisini çeken bir canlı yayın, kuşkusuz zamana karşı da hızlılık gerektirmektedir. Haber yayıncılığın özü hızlılığa dayandığı için, bu noktada radyonun televizyona oranla daha avantajlı olduğunu söylemek mümkündür. Televizyonda olduğu gibi olayları canlı yayın sırasında görüntüye dayanmaksızın iletmek, radyonun kimi zaman özellikle olay anındaki yayınlar açısından öncelikli sırada olmasını sağlamaktadır.

Haberdeki nesnelliği yansıtmak radyoda mikrofondaki habercinin bilgisi, yeteneği ve tecrübesiyle doğru orantılıdır. Radyo ve televizyon kanallarının kurumsal tecrübelerini gösterdiği, bir anlamda yayıncılık başarılarını sergilediği en önemli arena olan canlı yayın, bir radyocu için de en önemli haber program türüdür. Haberi dinleyenlere, gösterilecek bir görüntü olmadığı için tüm izlenimi mikrofon başındaki haberci yaratacaktır; olayın dramatikliğini, önemini kısacası bulunduğu mekândaki her detayı tüm doğallığıyla dinleyicinin zihninde canlandıracaktır.

Ana ve ara haber bültenleri: Radyonun günlük yayın akışı sürecinde, gün içindeki gelişen olayları aktarmak amacıyla belli saatlerde, televizyonda olduğu gibi, genellikle saat başlarında ve yarım saat aralıklarla yayınlanan haber program türleridir. Radyo kanallarının yayın akış planlarındaki en önemli zaman dilimi olan prime-time kuşağında (en çok dinlenen zaman dilimi) yer alan ve genellikle 10- 15 dakikalık bir süreyi kapsayan günün ulusal ve uluslararası siyasi, ekonomik, sosyal/kültürel gelişmelerinin aktarıldığı en önemli haber bültenleri ise Ana Haber Bültenleri’dir.

Radyoda ana haber bültenlerinin saatleri, televizyona göre farklılık gösterebilmektedir. Televizyonda genellikle ev halkının büyük çoğunluğunun evde olduğu zamanlar ana haber bülteni saatleri olurken, radyoda genellikle böyle bir uygulama yoktur; çünkü radyo hemen her mekân ve ortamda dinlenebilen, taşınabilen bir araçtır ve televizyona göre daha bireyseldir.

Radyoda da ana haber bültenlerinin dışında, günün gelişen olaylarının aktarıldığı ara haber bültenleri yayınlanmaktadır. Ara haber bültenleri 3-5 dakikalık bir zaman dilimini kapsamaktadır. Haberler genellikle fazla detaya girilmeden spot başlıklar halinde verilir.

Tartışma ve yorum programları: Programı yöneten bir sunucu/haberci, ele alınan konuya ilişkin uzman kişi ya da kişiler etrafında geçen tartışma programları, radyo başındaki dinleyiciler açısından heyecanı daha yüksek olarak değerlendirilir. Tarafsız bir sunucu/haberci yönetimindeki tartışma ve yorum programlarında karşıt görüşlerin açıklanması ve ele alınan konunun farklı bakış açılarıyla değerlendirilmesi amaçlanır.

Televizyonda olduğu gibi radyoda da tartışma ve yorum haber programının olmasının temel nedeni, haberin tarafsızlık ilkesinin ihlal edilmesini engellemektir; çünkü radyo haber bültenleri de kuşkusuz genel habercilik ilkeleri çerçevesinde hazırlanır ve sunulur.

Haber röportaj programları: Belirli bir haber konusuna ilişkin katılımcı kişilere soru sorularak, detaylı ve derinlemesine görüşlerin alındığı haber program türüdür. Radyonun en önemli haber program türlerinden biri de, röportajlardır. Ara ya da ana haber bültenlerindeki röportajlar, kısa bir zaman diliminde dinleyiciye ancak genel hatlarıyla bilgi aktarabilmektedir. Buna karşılık haber röportaj programlarında, ele alınacak konunun derinlemesine ve detaylı olarak incelenmesi ve dinleyici ile paylaşılması mümkün olmaktadır. Röportaj, belirli bir konu üzerinde konu ile ilgili görüşleri alınmak istenen kişiye belirlenen planlama çerçevesinde sorular sorulması ve kişinin görüş, düşünce, yorum ve değerlendirmelerinin alınmasıdır. Haber röportaj programlarında, odak nokta olarak seçilen haber konusu hakkında sunucunun/habercinin önceden sorulara ve konuk konuşmacıya dair hazırlık yapması en temel gerekliliklerdendir. Soruların önceden hazırlanması, zamanı doğru kullanmak konusunda önemli bir noktadır.

Radyoculukta röportaj, programcılığın ve haberciliğin bölünmez bir parçasıdır. Röportaj yapılan kişi, ilk elden bir haber kaynağıdır. Bir haberin yerinden aktarılmasında ya da bir programın sunumunda röportaj, monotonluktan kurtaran bir çalışmadır. Özellikle modern radyoculukta sık sık kullanılan bu teknik, haber yayınlarından, eğitim, kültür, eğlence, spor hatta reklâm yayınlarına kadar kullanılmaktadır. Röportajda ilk yapılacak iş konukla ilgili araştırma yapmak ve gelen konuğun rahatlamasını sağlamaktır. Görüşmenin başında, görüşme konusu ve konuşmacı, özenle tanıtılmalıdır. Röportaj aralarında da konuğun adını sık sık dile getirerek radyosunu yeni açanlara konuğu tanıtma imkânı sağlanmalıdır. Röportajı yapan kişinin röportaj sırasındaki tutum ve davranışları konuşmacıyı etkileyeceğinden her zaman kibar ve nazik olunmalı, konuşmacının sözü sık sık kesilmemelidir.

Haber belgesel programı: Radyoda haber belgeselleri hazırlarken, tıpkı televizyonda arşiv görüntülerin kullanılması gibi, arşiv bant ses kayıtlarına, röportajlarına yer verilmesi gerçekliği ve ikna ediciliği arttırmak açısından büyük önem taşımaktadır. Belgesele konu olan kişi, olay ya da durum her ne ise, belirli bir tarihsel kronoloji içinde ve sırasıyla verilmelidir. Dinleyici, bir anlamda tarihin geçmişine doğru bir yolculuğa çıkmalı ve dramatizasyonun içinde kendini bulmalıdır. Radyoda bu dramatizasyonu yaratabilmek için özellikle belgesellerde, seslendirmelerin ve efektlerin etkisi de göz ardı edilmemelidir.