Ünite 2: Radyo ve Televizyonda Üretim Planlama

Giriş

Radyo ve televizyon işletmelerinin en temel amaçları bilgilendirmek, eğitmek, haber vermek ve eğlendirmektir. Diğer taraftan kamusal yayıncılık yapan kuruluşların yanında özel yayıncılık yapan ve dolayısıyla ticari amaç güden (kâr amacı güden) radyo ve televizyon işletmeleri de bulunmaktadır.

Radyo televizyon işletmeleri bunların dışında şu amaçlara da sahip olabilirler:

• Yayınladığı program türleri açısından, tematik bir kanal olmak (sadece belgesel yayınlamak gibi), haberde tek ve güvenilir olmak, ses getiren dizileri yayınlamak, yeni filmleri ekrana getirmek, daha çok ekonomi programı yapmak, yabancı dizi yayınlamak
• Yayın biçimi olarak kablo, karasal, uydu yayıncılığı, sayısal platform, IPTV (Internet Protocol TV) ya da mobil TV kullanmak
• Yayın kapsama alanına göre yerel, bölgesel, ulusal ya da sınır ötesi kanal olmak
• Teknolojinin olanaklarını kullanarak etkileşimli televizyon programları ve yayınları yapmak, üç boyutlu ya da yüksek çözünürlüklü yapım ve yayın yapmak
• İnsan kaynakları açısından da yetişmiş eleman çalıştırmak ve az kişiyle çok iş çıkarmak

Radyo Televizyon İşletmelerinde Üretimin Konusu ve Özellikleri

Üretim, mal ve hizmetleri yaratma sürecidir. Radyo televizyon işletmeleri ise hizmet üretirler. Bu hizmeti ise yayınladıkları programlar ile sağlarlar. Bu programların üretimleri sırasında göz önüne alınması gereken özellikler ise şunlardır:

Ürün izler kitleye bağlı olarak değişir: Radyo televizyon programlarında da tercihler diğer tüketim malları gibi dönemsel olarak değişebilmektedir. Üstelik radyo ve televizyon yayınlarının tüketicisi olan izler kitle için tercih, diğer tüketim mallarındaki tercihler kadar zor değildir; hatta kumandanın bir tuşuna basması kadar kolaydır.

İzler kitle değişkendir: İzler kitle ile ilgili etkenler çeşitli ve değişkendir. Eğitim seviyesi, ekonomik durum, yaşam biçimi, yaşam yeri, nüfus (çocuk-genç-yetişkin) ve cinsiyet (kadın-erkek) temel etkenlerdir. İzler kitlenin ne istediğini anlamak, varsaymak ve ona göre üretim yapmak gereklidir. Diğer taraftan, kamu yayıncılığı yapan işletmeler de ‘kamu hizmeti’ yapmak amacıyla ülkenin tümünü kapsayacak programlar yapmaya özen gösterir.

İşbirliği yapmak zorundadırlar: Radyo ve televizyon işletmeleri üretim sürecindeyken, haber ajansları, yapım şirketleri, yayın şirketleri ve müzik kuruluşları gibi işletmelerle işbirliği içinde çalışmak durumundadır. Bu işbirliği bazen ulusal bazen de uluslararası şirketlerle olabilir.

Üretim ve yayın teknolojisi uyumlu olmak zorundadır: Radyo ve televizyon işletmelerinde kullanılan teknolojik donanım sürekli değişim ve yenileşme içindedir. Örneğin, yüksek tanımlı (HD) veya 4K ekipman kullanarak üretilen televizyon programlarını yayınlamak için buna uygun bant genişliğinde uydu kapasitesi ya da buna uygun yayın yapan sayısal platformlar olmak zorundadır.

Yasal düzenlemeler ve denetime açık olmalıdır: Radyo televizyon işletmeleri, kuruluş amaçları, değişken tüketici profili ve etki alanının geniş olması nedeniyle yönetim sistemleri ve yasal düzenlemelere açık olmak zorundadır. Türkiye'deki düzenleme kurulu Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK)’dur.

Radyo Televizyon İşletmelerinde Üretim Planlaması

Planlama, örgütsel amaçlara ulaşmak için gerekli politika ve yöntemlerin seçimi; neyin ne zaman, nerede ve kim tarafından yapılacağının önceden kararlaştırma sürecidir. Üretim planlaması ise kullanılan araç gereç, donanım ve işgücünün belirlenmesi kısaca, üretim başlamadan önce gelecekteki üretim faaliyetlerinin limitlerinin belirlenmesidir. Üretim planlamasında işletmenin elinde bulunan makine, insan gücü kapasitesi, satış tahminleri, zaman standartları, stok kontrolü gibi verilerden yararlanılarak işletme politikalarına uygun planlar hazırlanır. Radyo televizyon işletmelerinin amacı tüketicinin istediği yayınları istenilen zamanda, sayıda ve sürede hazır bulundurabilmektir. Bunu sağlamak için şu program üretim şekilleri ile üretime katılır:

• Canlı yayın olarak planlanan programlar üreterek
• Önceden hazırlanmış, gerekli düzeltmeler yapılmış ve depolanmış bant programlar üreterek
• Başka işletmelerin hazırladığı film, drama, eğlence programları vb. programlar satın alarak

Radyo ve televizyon işletmelerinde planlama; üretimin planlaması yani yayının ve yapımın planlaması şeklindedir. Yayın planları, işletmenin kuruluş amaçları doğrultusunda; işletmenin üretim konusuna, büyüklüğüne, içinde bulduğu sektörün özelliklerine, işletmenin sahiplerine yöneticilerine, rakiplerinin özelliklerine vb. etkenlere bağlı olarak değişebilen planlardır.

Kamu yayıncılığı yapan TRT’nin gerçekleştirmesi gereken amaçlar, yasa ile belirlenmiştir. Yasa TRT’yi, “Türkiye’nin kalkınmasına ve çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmasına, ülke toplumunu eğiterek, bilinçlendirerek, birlik ve bütünlüğü sağlayarak yardımcı olmak için; eğitim, haber, kültür, eğlendirme-dinlendirme işlevlerini gerçekleştirmek üzere kurulmuş bir kurumdur” şeklinde tanımlar.

Radyo televizyon işletmelerinde sıklıkla uygulanan yayın kalıbı yayının yapıldığı saatlere göre genelde şu şekilde sınıflandırabilir:

• Sabah Kuşağı (07:00-10:00): Haber ve bilgi verici programlar yayınlanır.
• Gündüz Kuşağı (10:00-16:00): İzler kitle çalışmayan kadınlardır ve yemek tarifleri, çocuk bakımı, el işleri, moda, güncel, sağlık programları ve pembe diziler yayınlanır.
• Akşam Kuşağı (16:00-20:00): “Ön prime-time” da denen bu kuşakta çocuk programları, haberler ve eğitim programları yayınlanır.
• Prime Time (20:00-23:00): Bu kuşak, izler kitlenin en yoğun olduğu kuşaktır ve diziler, yarışmalar, eğlence programları, filmler ve özel haber programları yayınlanır.
• Gece Kuşağı (23:00-01:00): Genellikle “talk show” ya da eğlence programları yayınlanır.

Yapılan yayın planına göre ne tür programlara ihtiyaç duyulduğu da ortaya çıkar. Böylelikle bu programların hangi kaynaklardan elde edileceği de belirlenmiş olur. Bu kaynaklar şunlardır:

• İç yapımlar
• Dış yapımlar
• Dış alımlar

Yıllık Yayın Planı Yapmanın Önemi

Radyo televizyon işletmelerinde yıllık yayın planı yapmak temeldir. Yıllık yayın planları, dört dönem üzerinden yapılır. Bu dönemler; güz, kış, bahar ve yazdır. Özellikle güz ve ona bağlı olarak düşünülen kış dönemi yayıncı açısından önemli bulunan yayın dönemidir. İşletmeler bu dönem için hazırlanacak programların üretimine önem verirler. Yaz dönemi, diğer dönemlere göre izleyici sayısının düşük olması nedeniyle genel olarak tekrar programlardan oluşur.

Radyo ve televizyonlarda her gün 24 saat yayın yapılmaktadır. Bu nedenle yayıncının yayın ve yapım planlarını doğru ve en az hata ile yapma zorunluluğu vardır.

Radyo Televizyon İşletmelerinde Üretim Süreci

Radyo televizyon işletmelerinde üretim süreci şu üç aşamadan oluşur (kitabın 39. sayfasındaki Şekil 2.1’de gösterildiği gibi):

• Girdiler
• İletişim süreçleri
• Çıktılar

Girdiler; bilgi, insan, finans, sermaye, endüstriyel kaynaklar, alt yapı harcamaları ve kamu hizmetlerinden oluşur.

İletişim süreci; şifre çözme, şifreleme, yayınlama, yayını alma, depolama ve yeniden iletmeden oluşur.

Çıktılar ise bilgilendirmek, eğlendirmek, etkilemek ve kâr elde etmektir.

Program Üretim Süreci

Televizyon programı üretim süreci, oldukça yoğun ve karmaşıktır. Bu süreçte, radyo televizyon işletmeleri başka işletmelerle de (haber ajansları, yapım şirketleri, müzik kuruluşları, vb.) sıkı ilişkiler içindedir.

Eğer bir programı işletme, kendi içinde üretecekse süreç genelde şöyle işler. İlk önce işletme içindeki yapımcılardan öneri istenir. Gelen öneriler değerlendirilip ön onay aldıktan sonra program tasarımı istenir. Tasarım programın kalbidir. Daha sonra yapımcılar, yapım ya da proje dosyası hazırlarlar. Bu dosyalarda senaryo başta olmak üzere, mekan, çekim ekibi, oyuncu kostümaksesuar, teknik donanım listeleri ile zamanlama, sözleşmeler ve bütçe bulunur. Bütçe belirlenir ve onaylanır. Bütçe onaylandıktan sonra program yayın akışındaki yerine göre yapım planı yapılır. Yapım planı, televizyon kanalı açısından verimliliği belirleyen en önemli ayrıntıdır. Yapım planının oluşturulmasından sonra yapımcılardan bazen pilot program çekmeleri istenir. Pilot programlar sayesinde yöneticiler programın hedeflediği sonuçlara ulaşıp ulaşmadıklarını test ederler.

Özet olarak, radyo televizyon işletmesinde üretilecek olan programın üretim süreci şu aşamalardan oluşur:

• Araştırma
• Öneri
• Tasarım
• Planlama
• Metin yazma
• Prova
• Çekim
• Kurgu
• Zamanlama- denetim
• Yayın
• Yayın sonrası değerlendirme

Üretim Maliyetleri

Radyo televizyon işletmeleri; kuruluşun yeri, personel ve genel giderlerin yanı sıra yayın frekansı, yayın ve yapım için teknik donanım, format bedeli, telif hakları ve program yapım harcamaları için bütçe oluşturmak zorundadır.

Radyo ve televizyon yayıncılığının karşılaştığı iki tür maliyetten bahsedebiliriz:

• Yayın maliyetleri
• Program üretim maliyetleri

Yayın maliyetleri; yayın frekansı almak, teknik donanım için yatırım yapmak, stüdyoların kurulması gibi alt yapı harcamaları için yapılan yatırımlardır.

Program üretim maliyetleri ise programların üretilmesinde ya da edinilmesinde yayıncı kuruluşların karşı karşıya kaldıkları harcamalardır. Yayınlanması planlanan her program türünün kendi içinde harcama kalemleri vardır. Habercilik yayınları için ünlü bir haber sunucusunun çalıştırılması, bir futbol karşılaşmasının naklen yayınlanması ya da program formatlarının kullanım lisanslarının satın alınması gibi harcamalar bu tür maliyetlere örnek olarak verilebilir. Aynı zamanda üretim maliyeti kapsamına yatırım şirketlerine ödenen paralar da girebilir. Radyo televizyon işletmeleri başka işletmeler tarafından üretilmiş programları satın alabilir ya da istedikleri programları yapım şirketlerine siparişle yaptırabilirler. Bu da maliyetleri arttıracak ve göz önünde bulundurulması gereken diğer bir unsurdur.