Ünite 5: Rekreasyonda Liderlik

Giriş

Sanayi Devrimi sonrası çalışma koşullarında, sürelerinde meydana gelen dönüşümler, uzun vadede bireylerin yaşantıları üzerinde birtakım değişimlere yol açmıştır. Özellikle 21. yüzyıl içerisinde örgütlerde çalışan bireylerin istek ve gereksinimlerinin, performans ve verimlilik üzerindeki etkilerinin incelenmesi ile birlikte boş zaman ve rekreasyon kavramlarının da daha çok tartışılmaya başlandığı görülmektedir.

Bu ünitede liderlik kavramının farklı bakış açılarına göre değerlendirilmesi yapılarak, tarihsel süreç içerisindeki yolculuğu takip edilmeye çalışılmıştır. Rekreasyon alanında görev yapan liderlerin özellikleri, bu alanda sahip oldukları görev ve sorumlulular, aldıkları eğitimler bu bölüm içerisinde incelenmiştir.

Liderlik Kavramı

Alan yazın içerisinde liderlik ile ilgili tanımlar incelendiğinde, ortaya konan tanımların çeşitlilik gösterdiği görülmektedir. Farklı alanlardan araştırmacılar, liderliği farklı yönleri ile ele almaya çalışmışlardır. Bu boyutuyla üzerinde herkesin hem fikir olduğu bir liderlik tanımının yapılabilmesi oldukça güçleşmektedir. Bu nedenle bu bölümde liderlik kavramı farklı bakış açılarıyla değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Liderlik ve yöneticilik ile ilgili karşılaştırmalarda, liderliğin yöneticilik olmadığı ifade edilmektedir. İyi bir yönetici iyi bir liderdir, fakat iyi bir lider muhakkak başarılı bir yönetici olacak diye bir kural yoktur. Liderler, kişiliklerinde üstün kişiler arası iletişim, yönlendirme, fikir verme ve temsil becerilerini barındırırken, yöneticiler genellikle idari, teknik ve sözel becerilere sahiptir.

Tarihsel Süreç İçerisinde Liderlik Yaklaşımları

Özellikler teorisi, liderlik araştırmalarındaki ilk çalışmalardan biridir. Bu teori, iyi lider olarak doğulduğu ve sonradan olunamayacağı temelleri üzerine dayandırılmıştır. Lider sıfatına sahip olan bireylerin nitelikleri, onları örgüt içersindeki diğer bireylerden ayırmaktadır. Yapılan ilk araştırmalarda bu özellikler psikolojik testler ile tanımlanmaya çalışılmış olmakla birlikte liderlerin nasıl etkili olduğu konusuna çok az özen gösterilmiştir. Bu özellikler, araştırmacılar tarafından genellikle üç kategoriye ayrılmıştır. Bunlar; bireylerin fiziksel özellikleri (uzunluk, fiziksel görünüş, yaş vb.), zeka, konuşma becerisi, kavrama yeteneği gibi entelektüel nitelikler ve duygusallık, baskın olma ve duyarlılık gibi kişilik özellikleridir (Slack, 1997).

Davranışçı liderlik yaklaşımları ile ilgili diğer bir çalışma, Blake ve Mouton’un yönetim tarzı matriksidir. Yönetim tarzı matriksi, liderin ilgi duyduğu iki temel boyut üzerine yapılandırılmıştır. Bu modelin amacı, liderin yönetimi altında bulunan örgüt çevresinde, üretim ve insan faktörüne ne kadar önem verildiğinin gösterilmesidir (Donuk, 2007). 1950’li yıllarda Douglas McGregor’un, etkili liderlerin özelliklerini tanımladığı görülmektedir. McGregor önceki çalışmalardan farklı olarak liderlerin tavır ve inanç yapıları üzerine odaklanmıştır (Dunham ve Pierce, 1989).

1980’lerde ortaya çıkan ve “Çağdaş Liderlik Yaklaşımları” olarak adlandırılan dö- nemde ise; “Karizmatik” (Conger ve Kanungo, House), “Dönüşümsel” (Bass ve Avolio) ve klasik ilişkiler yerine liderin bir patrondan çok bir eğitici, bir antrenör gibi davrandı- ğı “Antrenör (Coaching)” liderler ile ilgili araştırmalar yapıldığı görülmektedir (Soylu ve ark., 2007; Ceylan 2002).

Rekreasyon Liderliği

Ülkemizde ilk kez B. Himmetoğlu (1988) tarafından kullanılan rekreatif ya da rekreasyonel liderlik kavramı günümüzde, özellikle açık alan yönetiminde önemli bir liderlik tarzı olmaya başlamıştır. Hem kapalı hem de açık alan görevlerini kapsayan bu tarz liderliğe; tur liderleri, rehberler, spor tesisi yöneticileri, otellerin fitness, spa ve rekreasyon alanları yöneticileri ile animasyon sorumlularının örnek olarak verilebileceği ifade edilmektedir (Kozak. 2013)

Yönetim alanı içerisinde incelenen ve yönetim açısından son derece önem taşıyan genel liderlik ile boş zamanları değerlendirme açısından önem taşıyan rekreasyonel liderlik, liderden beklenilen fonksiyonlar açısından çok önemli farklılıklar taşımamaktadır. Rekreasyon liderlerinin genel özellikleri ile genel liderlik rolünün gerektirdiği özellikler arasında bir paralellik bulunduğu ifade edilmektedir. Rekreasyon liderlerinden de beklenilen; grup üyelerine mutluluk yaşatmak, gruba üye olmaktan memnun olmalarına yardımcı olmak, üyelerini belirli etkinliklere yönlendirmek, yol göstermek ve etkilemektir (Karaküçük, 1995).

Belediyeler ve İlçe Yönetimleri: Kuzey Amerika’da yerel yönetimler, geleneksel olarak en yaygın rekreasyon ve park hizmetleri sağlayıcılarından biri olarak görev yapmaktadırlar. Amerikalıların çoğu kendilerine önemli boş zaman hizmeti sağlayan belediyeler ve ilçe yönetimlerine bağlıdırlar. Binlerce kasaba ve şehir, yüzlerce ilçe tam zamanlı olarak rekreasyon hizmetlerinin sağlayıcısı ve destekçisi olarak faaliyet göstermektedirler.

Eyalet, İlçe ve Federal Yönetimler: Eyalet, ilçe ve federal yönetimler içerisindeki çok sayıda örgütün rekreasyon hizmetlerinin verilmesinde görev aldığı görülmektedir.

Gönüllü Örgütler: Toplumsal rekreasyon hizmetlerinin pek çoğu devletten ayrı ve kâr amacı gütmeyen birimlerdeki gönüllü vatandaşlar tarafından sağlanmaktadır.

Terapatik Rekreasyon: Engellilerin rekreasyon etkinliklerine katılımının sağlanması ve bireylerin kendilerini iyi hissetmeleri amacıyla hizmet veren bazı profesyonel meslek grupları bulunmaktadır.

Ticari Örgütler: Finansal olarak kâr amacı güden işletmeler gibi rekreasyon hizmeti veren çok sayıda ve çeşitlilikteki birimler ticari rekreasyon merkezleri olarak ifade edilmektedir.

Açık Alan (Outdoor) Liderliği

Rekreasyon liderliği ile ilgili alan yazın incelendiğinde açık alan (outdoor) liderliğinin ön plana çıktığı görülmektedir. Bu bölümde açık alan liderliğinin tanımı, bu alanda görev yapan liderlerin özellikleri ve hangi görevlerde bulundukları ile ilgili bilgilere yer verilecektir.

Etkili açık alan macera liderleri yaratmak için süreçleri tartışmadan önce, insanların nasıl lider olduğu ile ilgili sürecin açıklanması gerektiği ifade edilmektedir. Liderlik bir etkileme süreci olduğundan çoğu gruplarda, grup lideri olan kişiler diğer üyeleri; yaratıcılığı, kimliği, başarıyı ve kabul edilebilir ortak amaçları paylaşarak etkilerler. Bu gibi durumlarda birden fazla grup üyesi farklı liderlik sorumluluklarını yerine getirmek için farklı liderlik tiplerine bürünebilirler (Priest ve Gass, 2005).

Priest (1987) açık alan liderlerinde bulunması gereken özellikler ile ilgili çalışmasında, etkili açık alan liderliğinin ana unsurlarını belirlemenin mümkün olabileceğini ileri sürmüştür. Bu çalışmada ortaya konan 12 unsur, açık alan liderliğinin önemli ana yetkinliklerini ortaya koymuş ve aşağıda özetlenmiştir;

• Teknik beceriler
• Güvenlik becerileri
• Çevresel beceriler
• Organizasyonel
• Öğretim becerileri
• Kolaylaştırma becerileri
• Esnek liderlik tarzı
• Deneyime dayalı yargılama
• Problem çözme becerileri
• Karar verme becerileri
• Etkili iletişim
• İş ahlakı

Açık Alan Liderlerinin Yer Aldığı Alanlar

Açık alan liderlerinin birçok alanda görev yaptıkları ifade edilmektedir. Park hizmetlerinde açık alan liderleri korucu, tercüman ve danışman olarak çalışmaktadırlar. Açık alan liderleri genellikle danışman, psikolog ve terapist olarak da çalışabilmektedir.Okullarda da açıkalan liderine ihtiyaç duyulduğu belirtilmektedir. Macera programlarındaki çeşitli aktiviteler için kamplarda, açık alan liderlerine gereksinim vardır. Bunlara ek olarak, orduda açık alan rekreasyon olanaklarından faydalanılmaktadır. Ayrıca özel durumlu bireyler, macera seyahat programları ve diğer ticari programlar alanında da çalışanlar bulunduğu ileri sürülmektedir (Martin ve ark., 2006). Bu bölümde bu pozisyonlarda çalışanaçık alan liderleri incelenmeye çalışılmıştır.

Park Hizmetleri: Ulusal, bölgesel ve belediyeye ait parklar açık alan liderlerine uygulama alanı sunmaktadırlar. Kamu arazileri ve tesislerin yönetiminden sorumlu ulusal, bölgesel ve belediyeye ait park çalışanları açık alan eğitimi ve açık alan rekreasyonu için kaynak sağlamaktadırlar.

Okullar: Amerika’daki devlet ve özel okulları açık alan liderlik uygulamasında önemli alanlardan biridir. ABD’de kurulan Expeditionary Learning Outward Bound (ELOB) tasarımı buna bir örnek teşkil etmektedir. Bu okulun tasarımı Birleşik Devletler eğitim sistemi içerisine açık alan eğitimini de sağlayarak yenilikçi bir yapıya sahip olmuştur.

Macera Terapisi: Temel gelişim desteğinden yoksun gençlerin ihtiyaçlarına hitap etmede yararlı olabilir. Bu etkinlikler fiziksel, duyuşsal ve bilişsel açıdan engelli nüfusu tanımlama ve etkileşimde bulunma fırsatları sunmaktadır (Martin ve ark., 2006). Macera terapisi; psikolojik rehberliği, macera aktiviteleriyle birleştirmektedir. Tedavi bazen su altındaki sessizlikten yararlanarak gerçekleştirilmektedir. Macera aktiviteleri önemli sonuçların elde edildiği bir araçtır. Risk altındaki gençlik programları, macera terapileriyle başarıya ulaşmaktadır