Ünite 2: Boş Zaman ve Rekreasyon Endüstrisi

Giriş

Boş zamanlardaki artış, bireylerin daha etkili ve verimli boş zaman kullanım ihtiyacını doğurmaktadır. Bu ihtiyaç birçok sektörün ilgisini çekmektedir. Sektörler içerisinde bireylerin ihtiyacına göre boş zaman organizasyonları ve malzemeleri oluşturularak bireylerin hizmetine sokulmaktadır.

Boş Zaman ve Rekreasyonda Endüstriyel Gelişimin Etkileri

Sanayi devrimi esnasında endüstrileşme ve organizasyon, iş ve boş zaman arasında oldukça büyük bir ayrım ortaya çıkarmıştır. Bu yüzden günlük yaşam içerisinde iş, ön plana yerleşirken boş zamanlar arta kalan zaman dilimine dönüşmüştür. Endüstriyel uygarlığın kat ettiği mesafeye paralel olarak boş zaman ve iş süreleri arasındaki sınırlar netleşmiş ve her iki alanın içeriği belirginlik kazanmıştır. Gelişmekte olan ülkelerde gözlenen en büyük değişikliklerden biri boş zamanlardaki kayda değer artıştır. Boş zamanın artışı, bu zaman diliminde etkinlik yarışına giren sektörlerde canlanmaya neden olmaktadır.

Boş Zaman ve Rekreasyon Endüstrisinin Temel Sektörleri

Rekreasyon programları oluşturulurken bireylerin sadece sportif ihtiyaçları değil aynı zamanda sosyal, kültürel, sağlık ve sanat ihtiyaçlarının da dikkate alınması gerekmektedir. Toplumun bu ihtiyaçlarının giderildiği kilit alanlar bulunmaktadır. Boş zaman ve rekreasyon endüstrisinde bu kilit alanlar kamu kurumları, kâr amacı gütmeyen kuruluşlar, ticari rekreasyon işletmeleri, personele yönelik hizmetler ve rekreasyon programları, silahlı kuvvetler moral, refah ve rekreasyon üniteleri özel üyelik gerektiren organizasyonlar, kampüs rekreasyonu, terapatik rekreasyon, spor yönetimi organizasyonları ve turizm rekreasyonudur. Bu alanlar, rekreasyon endüstrisinin üç temel sektörünü oluşturmaktadır.

Kamu ve Yerel Yönetim Organizasyonları

Yerel yönetimler ve devlete ait diğer kuruluşlar, geniş halk kesimlerinin ilgisini çeken rekreasyonel aktiviteleri destekleyerek halka sunmaktadır. Genel olarak “fırsat veren yönetim” anlayışı ile araç, gereç, malzeme, insan kaynağı, alan tahsisi ve finans konularını planlayarak rekreasyonel faaliyetlerin toplum yararına kullanılmasında kararları alan ve uygulayan devlet kurumları olarak hizmet vermektedirler. Halkın temel ihtiyaçlarının dışında, boş zamanlarda rahatlamalarını sağlayacak ya da monoton ve durağan geçen zamanlarını en iyi şekilde değerlendirebilme fırsatı ve imkânını verecek mekân ve tesisleri oluşturmak ve bunları hizmete sunmak kamu ve yerel yönetimlerin en başta gelen görevleri arasındadır. Kamu ve yerel yönetimlerin rolleri aşağıdaki gibi sıralanabilir;

• Açık hava eğlence kaynaklarının doğrudan yönetimi
• Koruma ve kaynakların ıslahı
• Park geliştirme programları ve açık alan için destek
• Rekreasyon katılımı için programlar
• Mesleki eğitim destekleri
• Ekonomik fonksiyon olarak rekreasyon

Kamu ve yerel yönetimler farklı hedef kitlelerine göre farklı program arayışı içerisinde olmalıdır. Bu programlar değişen sosyo-ekonomik koşullar, beklentiler ve yeni trendler ile birlikte değişim göstermektedir. Kamu ve yerel yönetimler bu değişimleri dikkate almalıdırlar. Bu yüzden rekreasyonel ihtiyaçların karşılanmasında yerel yönetimlerin boş zaman ve rekreasyon programlarını ve hizmetlerini zenginleştirmesi ve çeşitlendirmesi gerekmektedir. Bu kapsamda kamu ve yerel yönetimler spor ve yarışmalar, doğa aktiviteleri, kişisel gelişim aktiviteleri, güzel sanatlar etkinlikler, fiziksel uygunluk aktiviteleri, seyahat ve turizm ve gönüllü hizmet programlarından faydalanabilir.

Kâr Amacı Gütmeyen Organizasyonlar:Gönüllü Sektörü

Gönüllü sektörü iki farklı açıdan görülebilmektedir. Algılardan biri gönüllülerin kendisidir; insanlar boş zamanlarında ücretsiz olarak çalışır, enerjilerini, becerilerini ve sıklıkla paralarını kullanırlar. Bu anlamda gönülülük “başkalarına hizmet etmek” özellikle de bazı boş zaman felsefecileri ve sosyologların tanımlarının ışığı altında değerlendirildiğinde, kendi başına bir boş zaman aktivitesi olarak görülebilir. Gönüllü sektöründeki diğer algı ise kâr amacı gütmeyen tedarikçiler olarak toplumların bir araya gelmesi, yardım kuruluşları, dernekler, organizasyonlar ve birçok tür ve birçok alandaki kulüpler için boş zaman ve rekreasyon önemli bir unsurdur. Bu yüzden gönüllü sektörü, para ödenen ve ödenmeyen görevli ve çok sayıda gönüllülerle hizmet sunan organizasyonların bir kurumu olarak görülebilir. Toplum gönüllülerinin faydalarından bazıları şunlardır: ortak öğrenme için fırsatlar, topluma katkı sağlamak için fırsatlar, dostluk gelişimi ve bir topluma bağlı olma duygusu ve toplum hakkında sahip olunan bilginin artışı. Bu nedenle, gönüllülük sadece psikolojik yetkilendirme ile ilişkili değil, aynı zamanda sosyal yetkilendirme ve politik yetkilendirme ile de alakalıdır.

Özel Sektör

Kamu, bağımsız ve gönüllü kuruluşlarda faaliyetlerin bir kısmını kâr amaçlı yöneten sektörler de bulunmaktadır. Kâr amacı gütmeyen çoğu kuruluş finans kaynaklarını yaratabilmek için barları, catering hizmetlerini, kulüpleri, sağlık ekiplerini ve eğitimleri uygulamaları kullanabilmektedir. Peki, ticari eğlence nasıl tanımlanır? Bunu üç temel unsur altında inceleyebiliriz;

• Ticari işletmelerin kâr amacıyla ticari faaliyetlerini yönetmek
• Kâr amacı gütmeyen faaliyetler gerçekleştiren işletmeleri, taahhüt şirketleri ile yönetmek
• Kâr amacı gütmeyen işletmeleri bazı ticari faaliyetlerinin mali performansını artırmak için yönetmek.

Özel sektörün en baskın olduğu alanlar oteller, eğlence parkları, tema parkları, tatil kampları, sinema, tiyatro, bowling salonu, buz pateni pisti, at yarışları, restoranlar, halk evleri, gece kulüpleri, balo salonlarıdır. Eğlence sektörü her ne kadar büyük şirketler tarafından yönetilse de, gelişme gösteren diğer sağlayıcıların yanında çok büyük gözükmemektedir. Özel sektörde rekreasyonel uygulamaların yapıldığı birçok faaliyet türü bulunmaktadır. Dünyadaki örnekleri gibi ülkemizde de benzer rekreatif faaliyet örnekleri mevcuttur. Bu noktada, eğlenceye dayalı rekreasyonel faaliyetleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür.

Ev ve Çevresindeki Boş Zaman Etkinlikleri

Evde boş zaman etkinlikleri özellikle sosyal gruplara, kadınlara, yalnız ebeveynlere, emeklilere, emeklilik öncesi yaş gruplarına ve işsizlere hitap etmektedir.

Açık Alan Rekreasyonu

Tamamen rekreasyon faaliyetleri için ayrılmış, kâr amacı güden ya da gütmeyen kuruluşlar ya da devlet tarafından, sponsor dâhilinde ya da haricinde oluşturulmuş alanlardır. Açık alanlarda yapılan bu aktiviteler ile gruba ait olma, sinerji yaratma, beraber iş yapabilme yeteneği, ortak paylaşım, risk alma, özgüven, liderlik, çözüm odaklı strateji geliştirme vb. bireysel ya da gruba özgü oluşabilecek temel kişilik yapılanması ile ilgili davranışlarının canlanması ya da daha da aktif hâle gelmesi amaçlanmaktadır.

Ev Harcamaları ve Rekreasyon

Ev harcamalarında, 1971’den beri düzenli olarak yılda ortalama yüzde 2.8 oranında artış gözlenmektedir. Araştırmaya göre, artan yurt dışı harcamaları, kültür ve rekreasyon faaliyetleri toplumun harcanabilir gelirinin arttığını yansıtmaktadır. Yirminci yüzyılın son çeyreğinde tüketici harcamalarında en önemli artış eğlence sektöründe olmuştur. Rekreasyon faaliyetleri otellere, restoranlara ve ev eşyaları, giysi, eğitim ve sağlık gibi konulara da olumlu yönde yansımaktadır. Tüketicilerin yarısı, tatiller ve dışarıda yemek yeme hariç, paralarının yarısını dışarıda halk evlerinde sosyalleşerek harcamaktadır.

Medya ve Evde Eğlence

Medya, evde eğlence üzerinde en büyük etkiye sahip etmenlerden biridir. Evde medya kullanımı sadece televizyon izlemeyle değil, aynı zamanda radyo kayıtları, bilgisayar, diskler, bantlar, video, DVD, gazete, kitap ve dergi ile de sağlanmaktadır. Televizyon izlemek günümüzde artan bir aktivite olmakla beraber özellikle çocuklar ve yaşlılar arasında yaygın bir faaliyettir. Gazeteler, dergiler, kitaplar, teknoloji bültenleri ve araştırma materyalleri de evde ya da uygun mekânlarda bir boş zaman aktivitesidir.

Kapalı Çocuk Oyun Alanları

Dış mekânlarda oluşan oyunların iç mekânlardakilerden farklılaşıyor olması, özellikle günümüzdeki hızlı kentleşme gerçeği çerçevesinde dikkatle değerlendirilmelidir. Özellikle alışveriş merkezlerinin ülke çapında yaygınlaşması çocuklara yönelik kapalı çocuk oyun alanlarının gelişmesine de katkı sağlamıştır. Son yıllarda ticari amaçlı yapılan organizasyonların çeşitlenmesine en önemli katkıyı alışveriş merkezlerinde reklam ve tüketici odaklı geçekleştirilen rekreatif organizasyonlar oluşturmaktadır. Bu tür organizasyonlar; AVM içerisindeki tüketicilere yeni ürünlerin tanıtılması, tüketicilerin daha rahat alışveriş yapabilmesini sağlamak için çocuklarıyla sosyal etkinlik adı altında ilgilenilmesi, özel günlerin değerlendirilmesi, çocuklar için yaz ve kış okullarının düzenlenmesi olarak sıralanabilir.

Spor Tabanlı Alanlar

Spor insanların rekreatif gereksinimlerini karşılamada önemli bir hareket alanı sağlarken, rekreasyon da sporun toplumsal yaygınlaşmasında ve sportif başarılar elde edilmesinde önemli roller üstlenmektedir. Spor genişleyen bir pazardır. İnsanlar, spora gittikçe farklı spor dalları da ortaya çıkarak bireylerin ilgisini çekmeye başlamıştır. Buna paralel olarak, tüketicilerin ürün ve hizmetlere harcama yapma oranları da gün geçtikçe artmaktadır. Özellikle bireylerin çalışma yoğunluğundan arta kalan zamanlarında açık alan spor tesislerinde, açık alan parklarında, fitness merkezlerinde, koşu, bisiklet ve yürüyüş parkurlarında, skate parklarda, ormanlarda ve mesire alanlarında olduğu gözlenmektedir.

Sağlık ve Fitness Merkezleri

Ülkemizde sağlık ve fitness merkezlerinin en yaygın rekreasyonel faaliyetlerin başında gelmektedir. Bunun temel sebeplerini; her mahallede faaliyet göstermesi, oldukça uzun olan çalışma saatlerinin avantajı, personel trainig hizmetlerinin veriliyor olması, sadece spor değil aynı zamanda SPA hizmetlerinin olması, kolay ulaşılabilir olması ve sosyalleşme fırsatlarını sunması olarak sıralayabiliriz. Günümüzde spor merkezleri, ürünlerini tesislerinin dışında da sunmaya başlamıştır. Tesisleri içerisinde sundukları boş zaman ve rekreasyon ürünlerini sitelerde yaşayan ailelere, büyük iş merkezlerinde çalışan bireylere, fabrika çalışanlarına, hastane çalışanlarına vb. kurum ve kuruluşlara toplu olarak pazarlayabilmektedir.

Temalı Parklar

Tema parklar ABD’de 1955 yılında lunapark endüstrisinin dirilmesi olan Disneyland’ın yaratılışından beri popüler olmuştur. Temel felsefesi; mükemmellik, temizlik, nezaket ve güvenliği sağlamaktır. Benzer şekilde ülkemizde de temalı parklar popüler olmaya başlamıştır. En önemli örneği ise faaliyete geçmiş olan İstanbul’daki Vialand’tır. Ülkemizdeki temalı parklar tabii ki Vialand ile sınırlı değildir. Eskişehir Büyükşehir Belediyesi tarafından yapılmış olan Bilim Sanat ve Kültür Parkı, Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından projelendirilen ve yapım aşamasında olan Ankapark ve Osmaniye Belediyesi tarafından projelendirilip ihale sürecinde olan Osmaniye Dream Park ülkemizin öncü tema parkları arasında gösterilebilir.

Boş Zaman Ve Rekreasyon Endüstrisinde Hizmet Organizasyonları

Ticari kaygının bulunmadığı boş zaman ve rekreatif organizasyonların yanı sıra içerisinde çeşitli ticari amaçları barındıran boş zaman ve rekreatif organizasyonlar da bulunmaktadır. Günümüzde ticari işletmeler tarafından düzenlenen boş zaman ve rekreasyon organizasyonlarının sayısı gün geçtikçe artmakta ve çeşitlenmektedir. Bu çeşitlenmeye rekreasyonel turizm seyahati organizasyonları, macera rekreasyonu organizasyonları, spor, konser ve festival seyahati organizasyonları, sosyal ve eğitim içerikli organizasyonlar, özel spor merkezi organizasyonları, terapatik rekreasyon organizasyonları, rekreatif alışveriş organizasyonları, eğlence ve animasyon organizasyonları, iş yeri rekreasyonu organizasyonları, kampüs rekreasyonu organizasyonları girmektedir. Türkiye’de kamu ve özel sektör tarafından organizasyonlara verilen destek sayesinde toplum içerisinde rekreasyonel etkinliklerin yararlarından faydalanma isteği gün geçtikçe artmaktadır. Buna, birçok şehirde belediyeler veya özel sektör tarafından düzenlenen ulusal ve uluslararası festivaller örnek olarak gösterilebilir.