Ünite 7: Rekreasyonda Program Geliştirme

Giriş

İyi düzenlenmiş ve katılımcıların ihtiyaçlarıyla boş zaman aktivitesinin çıktılarını buluşturmak için iyi planlanmış rekreasyon programlarının önemi giderek artmaktadır. Boş zaman aktivitelerinin belirli bir amaç, plan ve düzen hâlinde uygulanmasını esas alan kavramın, alanyazında “boş zaman programı geliştirme” ya da “rekreasyonda program geliştirme” şeklinde karsımıza çıktığı görülmektedir.

Rekreasyonda Program Geliştirme Kavramı

Program geliştirme; rekreasyon hizmet sağlayıcıları tarafından yürütülen aktiviteleri, etkinlikleri ya da hizmetleri içeren farklı uygulamaların bir çeşitlemesini yapmak için kullanılan esnek bir kavramdır.

Rekreasyonda program;

• Rekreasyon programlarının tasarlanması, uygulanması, değerlendirilmesi ve değerlendirme sonucu elde edilen veriler doğrultusunda yeniden düzenlenmesi süreci,
• Belirli amaçlara dönük planlanmış, birey ve grupların beklentileri ve ihtiyaçlarıyla buluşmalarını sağlayan düzenli aktiviteler,

olarak tanımlanabilir.

Salt bir rekreasyonel aktiviteden, rekreasyon programını ayıran en temel özellik, gelişigüzel olmayan, belirli beklenti ve ihtiyaçları karşılamaya yönelik amaçları gerçekleştirmeyi esas alan bir içeriğin bilinçli olarak uygulanmasıdır.

Rekreasyonda Program Geliştirmeye Tarihsel Bakış

Rekreasyonda program geliştirmenin tarihsel süreci, Orta Çağ’da festival, dini etkinlikler, kutlamalar ve benzeri etkinlikleri düzenlemeleri için bazı kişilerin özel olarak görevlendirilmesiyle başlar. Ancak bu kavramı klasik, neo-klasik ve modern dönemler içinde değerlendirmek uygundur.

Klasik dönem : 1880 ile 1940 yılları arasını kapsamaktadır. Bu dönemin en temel özelliği hareket etmenin doğallığını kullanarak çocuklara kendilerini keşfetme ve mutlu olma fırsatı sağlamaktır

Neo-klasik dönem : 1940 ile 1954 arasını kapsamaktadır. Bu dönem programlarının temel özelliği, klasik dönemde çocuk odaklı programların her yaş grubundan bireylere hitap eder nitelik kazanmasıdır.

Modern dönem : 1950’lerdan günümüze kadar olan zaman dilimini kapsamaktadır. İhtiyaca dönük program geliştirme anlayışıyla birçok bireye hitap etmeyi hedefleyen rekreasyon programları ve beraberinde getirmiştir.

Rekreasyonda Program Felsefesi

Programın felsefesi, insanların bir program dâhilinde yönlendirilen davranışlarına temel değerler, anlamlar ve inançlar yüklemektir. Farklı felsefi akımlar rekreasyonda program felsefesi geliştirmeye katkı sağlamıştır. Bu felsefi akımlar:

• Pragmatizm,
• İdealizm
• Realizm
• Hümanizm
• Varoluşçuluk (Existentialism)
• Materyalizm,

Rekreasyon Programlarında Hizmet Sistemleri

Boş zaman programlamada hizmet sistemleri, boş zaman programlarının insanlarla buluşma şekilleri olarak değerlendirilebilir. Hizmet sistemleri, programcıların hangi amaca önem verdikleri ve hizmetleri hangi kaynaktan ne şekilde insanlara sunmak istediklerine göre üç farklı yaklaşımla ele alınabilir.

Devlet sistemi : Kaynakların ve boş zaman hizmetlerinin devlete bağlı kurumlarca sağlandığı sistemdir.

Gönüllülük sistemi : Kâr amacı gütmeyen kuruluşlarca boş zaman hizmetlerinin üretilmesini amaçlar.

Ticari sistem : Ticari ve kâr amacıyla üretilen rekreasyon programlarının içinde yer aldığı sistemdir.

Başlıca Program Geliştirme Yaklaşımları

Program geliştirme yaklaşımları, yeni bir rekreasyon programının hangi bakış açısı ve anlayışla hayata geçirileceğini belirlemektedir. Her kişiye ya da kuruluşa uygun ideal tek bir program geliştirme yaklaşımından söz etmek mümkün değildir. Program geliştirme yaklaşımları olduğu gibi benimsenerek kullanılabileceği gibi programcı bu yaklaşımları kullanarak kendi sentezini de yapabilir.

Alanyazında öne çıkan çeşitli rekreasyon programı geliştirme yaklaşımları bulunmaktadır.

Geleneksel Yaklaşım

Programcı, geçmişteki bir uygulamayı ya da programın tümünü geliştireceği yeni programda uygular.

Güncel Eğilimler (Trend) Yaklaşımı

Popüler olan güncel eğilimleri takip ederek oluşturulan program tasarımını esas alır. Bu yaklaşım, sürekli değişen insan beklentilerine kolay cevap vermeye yardımcı olur.

Beklenti Yaklaşımı

Bu yaklaşım, anketler ve insanlara soru sorma yoluyla onların beklentilerine ve ihtiyaçlarına hitap eden programlar geliştirmeyi esas alır. Nokta atışı ilgi gören rekreatif uygulamaları hayata geçirmek mümkün olabilir.

Otoriter Yaklaşım

Bu yaklaşımda programcı, işveren ya da yönetici programı talep edecek bireyler adına kendi bilgi ve düşünceleri doğrultusunda programa ilişkin kararlar almaktadır.

Sosyo-Politik Yaklaşım

Geliştirilen programlarda mevcut politik ve sosyal değişimlere dayalı (ideolojik değişimler, doğal afet, ekonomik kriz, sosyal duyarlılık, sınıfsal farklılık, dezavantajlı grupların artısı, azınlıklara ilişkin haklar vb.) etkilerinin göz önünde bulundurulduğu bir yaklaşımdır.

Kafeterya Yaklaşımı

Kafeterya yaklaşımı açık büfe yaklaşımı olarak da bilinir. Toplumu oluşturan bireylere birçok farklı rekreatif aktiviteyi içeren program yelpazesinden seçim yapma olanağı sunulur. Bu yaklaşım sayesinde farklı ihtiyacı olan gruplara (aile, arkadaş grubu, aynı is yeri çalışanları vb.) farklı seçenekler sunulabilir.

Toplum Liderleri Yaklaşımı

Belirli bir topluluğu temsil etme gücü ya da yetkisi olan toplum liderlerinin, temsil ettikleri grubun ihtiyaç ve beklentilerini belirleme yoluyla program geliştirmeleri esasına dayanmaktadır.

Rekreasyonda Program Geliştirme Bileşenleri

Program geliştirme bileşenleri, programın hayata geçmesi için gerekli kurguyu yapmamızı sağlayacak yapı taşlarıdır. Bileşenler boş zaman katılımcılarının ihtiyaçları ile ilgili olan bileşenlerdir.

Program Hedefleri

Hedefler, diğer bileşenlere yön verme özelliğine sahiptir. Ancak “hedef” kavramı iki farklı bakış açısıyla değerlendirilmelidir. İlki programın “yönetsel hedefleri” diğeri ise, “programın uygulama hedefleri”dir.

• Yönetsel hedefleri : Programı ortaya koyan kişi, kurum ya da kurulusun bugün ve ileride neden var olması gerektiği ile ilgili olan ifadeleri içerir.
• Uygulama hedefleri : Uygulanacak olan programın neden insanlara sunulduğunu, ne kazandıracağını içerir.

Bir programın yönetsel hedefleri; vizyon, misyon, yakın hedefler, orta hedefler, uzak hedefler olarak ele alınabileceği gibi; kaynaklara dönük hedefler, ekonomik hedefler, yürütmeye dönük hedefler, örgütsel büyüme hedefler, olarak da ele alınabilir.

Program Hedefleri (Programın Uygulama Hedefleri)

Bilişsel, duyuşsal ve psiko-motor (devinişsel) alan olarak sınıflandırılmaktadır. Bu yüzden insan davranışlarında boş zaman katılımıyla olabilecek mutluluk, öğrenme, sağlıklı olma durumları bu insan davranışları kapsamda gerçekleşir.

• Bilişsel alan hedefleri, boş zaman aktiviteleri aracılığıyla insanlara kazandırılmak istenen zihinsel kazanımları içerir.
• Duyuşsal alan hedefleri, bos zaman aktiviteleri aracılığıyla insanlara yasatmak ya da hissettirmek istenilen duygulara odaklanır.
• Devinişsel alan, psiko-motor alan olarak da bilinir. İnsanların kas ve iskelet sistemi aracılığıyla ortaya koydukları harekete dayalı bos zaman deneyimlerini kapsar.

Program Alanları

Program alanları aslında bir rekreasyon programının içeriğini temsil etmektedir. Program hedeflerini gerçekleştirmek için bireylere hangi türde rekreasyonel aktivite sunulması gerektiği kararının verildiği asamadır.

• Spor, Oyun ve Zindelik (Fitness)
• Açık Alan ve Doğa Rekreasyonu
• Su Aktiviteleri (Aquatic)
• Seyahat ve Turizm
• Sahne Sanatları
• Görsel Sanatlar
• Edebi Uğraşlar
• Hobiler
• Gönüllülük Hizmetleri

Program Formatları

Program formatı program hedefleri doğrultusunda oluşturulan program alanlarını insanlarla buluşturma şekli olarak anlatılabilir. Farklı başlık ve sınıflarda program formatları yer almaktadır.

Rekabete Dayalı (Yarışma): Bireyler ya etkinliğin kriterlerine ya da daha önceki denemelerine göre rekabet ortamı yasayabilir. Birey yüz yüze veya takımın bir parçası olarak bir başkasıyla rekabet ortamına girebilir. Kişinin doğaya ve çevresel koşullara ve rakiplere karsı mücadele etmesi Rekabete dayalı program formatı, karşılaşma, lig usulü, turnuva, ya da karma düzenlerinde uygulanabilir.

• Serbest (Gelişi Güzel) Katılım : Boş zaman katılımının çoğunlukla gelişi güzel meydana gelmesi üzerine odaklanan aktivitelerdir.
• Ders (Eğitim) : Boş zamanların yüksek düzeyde öğrenme ve öğretme ortamı olarak yapılandırıldığı aktivitelerdir. Bu format altında tasarlanan aktiviteler ne öğretileceğinin ve öğrenileceğinin özel olarak belirlendiği aktivitelerdir. İki grupta sınıflandırılırlar. Birinci grup boş zaman becerilerini geliştirmeye, ikincisi yaşamın diğer alanlarını desteklemeye yönelik bos zaman aktiviteleridir.
• Özel Etkinlik : Özel etkinliklerin genellikle bir teması olur. Bu temaya uygun içerik hazırlanması nedeniyle daha dikkatli ve uzun bir planlama dönemi gerektirir. Genellikle de bütçe, ekipman ve insan kaynağı gerektirir.
• Kulüp ve İlgi Grubu : Ortak bir ilgi ya da amaç için bir araya gelmiş olan kişileri katıldıkları bir program formatıdır. İlgi grupları Aynı ilgi ve hobilere sahip olan kişilerin, belirli bir resmiyet kazandırmaksızın gruplara isim vererek ve lider belirleyerek bir araya gelmesidir. Kulüplerden ayıran en büyük özellik, ilgi gruplarının daha informal bir yapıya sahip olmalarıdır.
• Sosyal Yardım ve Destek : Yeterli imkânlara sahip olmayan, sosyal, ekonomik, coğrafi ya da fiziksel birtakım kısıtlardan dolayı bos zaman katılım fırsatı yakalayamayan kişiler için gerçekleştirilen programlardır. Bu program formatı altında hayır kurumlarını, sivil toplum kuruluşlarını, kamu kurumlarını, eğitim kurumlarını görmek mümkündür.

Program Değerlendirme

Değerlendirme, programın hedeflerine ulaşıp ulaşmadığının ya da katılımcıların karşılanması vadedilen gereksinimlerinin ne derece karşılandığının göstergesidir. Değerlendirme, programın her aşamasında farklı uygulamalarıyla karşımıza çıkmaktadır. Program hedefi yazarken program felsefesine uygunluğunun sorgulanması, program alanı belirlerken hedefleri gerçekleştirebilme uygunluğu, program formatı belirlerken program alanına uygunluğun gözden geçirilmesi, süreç içinde küçük uygulamalarla da olsa değerlendirme yapıldığının bir göstergesidir. Boş zaman programlarının değerlendirilmesinde nicel ve nitel araştırma tekniklerinden yararlanılır. Bu teknikler ayrı ayrı kullanılabileceği gibi beraber kullanılarak da bir değerlendirme yapılabilir.

Program değerlendirme dört yaklaşım altında ele alınabilir;

• Hedef odaklı yaklaşım : Programın hedefleriyle programın sonuçlarının örtüşüp örtüşmediğini irdeler.
• Hedefsiz yaklaşım : Değerlendirme yapılırken programın hedefleri göz önünde bulundurulmaksızın, doğrudan program çıktılarına bakılarak değerlendirme yapılmasını esas alır.
• Uzman görüsü yaklaşımı : Alanda uzman kişilerin, bir rekreasyon programının katılımcılarla buluşmadan önce, incelenerek uygulanmasına onay vermesi durumudur.
• Tatmine dayalı yaklaşım : Sonuç odaklı değerlendirmenin doğrudan katılımcılar tarafından yapılması ve uygulanması seklinde gerçekleşir.