Ünite 7: Sağlık Kurumlarında Maliyetlerin Gider Yerlerine Dağıtımı

GİRİŞ

Hastane işletmelerinde maliyetlerin doğru bir biçimde hesaplanabilmesi için bir dizi aşamanın izlenmesi gerekir.

Bu aşamalar aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Verilen her bir hizmetin tanımlanması,
• Esas ve yardımcı maliyet yerlerinin tanımlanması,
• Maliyet kalemlerinin belirlenmesi,
• Dağıtım anahtarlarının tespit edilmesi,
• Yardımcı maliyet yerlerindeki maliyetlerin esas maliyet yerlerine dağıtım anahtarları ile dağıtılması,
• Esas maliyet yerlerinde oluşan maliyetlerin dağıtım anahtarları vasıtasıyla hastalara yüklenmesidir.

Maliyet Yerlerinin Belirlenmesi

Her bir gelir getiren servisin maliyeti; o serviste çalışan işçilerin (sağlık personelinin), kullanılan tıbbi malzemenin, ilaçların ve diğer maliyetlerin yanı sıra, gelir getirmeyen servislerden dağıtımla gelen endirekt maliyetler de içermektedir

Hastane işletmelerinde servis maliyetleme yönteminin kullanılması durumunda sağlanacak yararlar;

• Her bir servis maliyetinin bilinmesi dolayısıyla servis bütçesinin ve genel işletme bütçesinin hazırlanması,
• Üretkenliğin denetiminin (performans denetimi) geliştirilmesi,
• Servislerin sabit ve değişken maliyetlerinin tespit edilerek, yönetilebilen maliyetlerin azaltılabilmesi,
• Üretim maliyeti yüksek hizmetlerin dışarıdan sağlanması kararının alınması, ? Bazı servislerin kapatılması veya iyileştirilmesi için analizler yapılması,
• Maliyet yerlerinde sorumlu olarak çalışan personele giderlerin oluşumu ile ilgili sorumluluk yüklenmesi,
• Yeni servislerin açılmasıdır.

Hastanelerde maliyet yerleri aşağıdaki gibi gruplandırılabilir:

• Esas üretim maliyet yerleri,
• Yardımcı üretim maliyet yerleri,
• Üretim yerleri yönetimi maliyet yerleri,
• Yardımcı hizmet maliyet yerleri,
• Genel yönetim gider yerleri.

Üretim yerleri yönetimi maliyet yerleri, yardımcı hizmet maliyet yerleri ve genel yönetim gider yerleri, geliri olamayan bölümler olarak da adlandırılmaktadır.

Esas üretim maliyet yerleri le yardımcı üretim maliyet yerleri ise geliri olan bölümler olarak adlandırılmaktadır.

Esas üretim maliyet yerleri: Hastalara sunulan sağlık hizmetlerinin üretildikleri yerlerdir.

Yardımcı üretim maliyet yerlerinde sağlık hizmetleri, esas üretm malyet yerler için üretilip sunulmaktadır.

Üretim Yerleri Yönetimi Maliyet Yerleri: Hastanelerde sağlık hizmetlerinden sorumlu yöneticiler için yapılan harcamaların oluştuğu maliyet merkezlerdir.

Yardımcı hizmet maliyet yerleri: Hastanede sunulan sağlık hizmetleriyle direkt ilişkisi kurulamayan maliyet yerleridir.

Genel yönetim gider yerleri: Sağlık hizmetleri dışında dar birimlerden oluşan giderlerin toplandığı yerleridir.

Dağıtım Anahtarları

Maliyetlerin dağıtımı sürecinde en önemli adım, uygun maliyet dağıtım anahtarlarının tanımlanmasıdır.

Maliyet yerlerine direkt yüklenemeyen maliyetler, maliyet yerlerine dağıtmada kullanılan ölçütlere dağıtım anahtarı denir.

Dağıtım anahtarları , bölüm yöneticileri tarafından adil olarak algılanmalı ve yöneticiler bölüm içinde maliyet kontrol önlemleri için teşvik etmelidir.

İyi bir dağıtım anahtarının taşıması gereken iki temel özellik vardır.

Bunlar:

• Genel hizmet maliyetlerinin dağıtılmasında seçilen dağıtım anahtarlarının hasta muayene, teşhis ve tedavi bölümleri için adil olarak seçilmiş olması,
• Genel hizmet maliyetlerinin dağıtılmasında seçilen dağıtım anahtarlarının, bölümleri genel hizmet maliyetlerinden daha az pay almak için teşvik ediyor olmasıdır.

Dağıtım anahtarı doğru seçilmezse bazı maliyet yerlerine olması gerekenden daha fazla bazı maliyet yerlerine de olması gerekenden daha az genel hizmet maliyeti yüklenebilir.

Genel Hizmet Maliyetlerinin Maliyet Yerlerine Dağıtımı

Hastane işletmesinde oluşan maliyetlerin tümü üç aşamada dağıtılır. Bu üç aşamanın sonunda, hastane işletmesinde meydana gelen bütün maliyetler uygun dağıtım anahtarları aracılığıyla nihai olarak hasta maliyetlerine ilave edilir.

Dağıtım aşamaları;

1. Dağıtım

Dağıtılacak maliyetler

Toplam Hizmet Maliyetleri

Direkt İlk Madde Malzeme Giderleri

Direkt İşçilik Giderleri

Genel Hizmet Giderleri

Dağıtılacak Maliyet Yerleri

Bütün maliyet yerleri

2. Dağıtım

Dağıtılacak maliyetler

Yardımcı maliyet yerlerindeki maliyetler

Dağıtılacak Maliyet Yerleri

Esas üretim maliyet yerleri

3. Dağıtım

Dağıtılacak maliyetler

Esas üretim maliyet yerleri

Dağıtılacak Maliyet Yerleri

Hasta maliyeti

Birinci Dağıtım: Hastanede oluşan tüm maliyetlerin, belirlenen maliyet yerlerine dağıtım anahtarları aracılığıyla dağıtılmasıdır.

Bina Amortismanının Tüm Maliyet Yerlerine Dağıtımı: Bina amortisman tutarının maliyet yerlerine dağıtımında, dağıtım anahtarı olarak, bölümlerin hizmet vermek için kullandıkları alanların büyüklükler (m2 ) alınmıştır. Binanın amortisman maliyeti toplam kullanılan alana bölünerek, metrekare başına amortisman maliyeti hesaplanır.

Endirekt işçilik maliyetlerinin dağıtılmasında, dağıtım anahtarı olarak, “personel sayısı” kullanılır.

Birim endirekt işçilik maliyeti: Toplam endirekt işçilik maliyetinin tüm maliyet yerlerinde çalışan personel sayısına bölünmesiyle hesaplan.

Yardımcı maliyet yerlerinden esas maliyet yerlerine yapılan dağıtıma ikinci dağıtım denir.

Yardımcı maliyet yerlerinden esas üretim yerlerine maliyetlerin dağıtılmasında birden fazla yöntem vardır. Bu ünitede söz konusu yöntemlerden ikisi anlatılacaktır.

Bu yöntemler:

• Basit dağıtım yöntemi,
• Basamaklı dağıtım yöntemidir.

Basit dağıtım yönteminde; Yardımcı maliyet yerlerindeki maliyetler, dağıtım anahtarları aracılığıyla doğrudan esas maliyet yerlerine dağıtılır.

Basit dağıtım yönteminde; Maliyetlerin dağıtımında, yardımcı maliyet yerleri birbirlerinden pay almazlar.

Temizlik maliyetinin dağıtılması: Birinci dağıtım sonunda Temizlik maliyet yerinde toplanan maliyetlerin, esas maliyet yerlerine dağıtılmasında bölümlerin kullanım alanları dikkate alınmıştır.

Isı merkezi maliyetinin dağıtılması: Birinci dağıtım sonunda ısı merkezinde toplanan maliyetlerin, esas maliyet yerlerine dağıtılmasında dağıtım anahtarı olarak bölümlerdeki “radyatör sayısı” kullanılır. Birim ısı maliyet, toplam ısı maliyetinin hastanedeki esas maliyet yerlerindeki toplam radyatör sayısına bölünmesiyle aşağıdaki gibi hesaplanmıştır.

Yemekhane maliyetinin dağıtılması: Birinci dağıtım sonunda Yemekhanede toplanan maliyetlerin, esas maliyet yerlerine dağıtılmasında dağıtım anahtarı olarak “personel sayısı” kullanılmıştır.

Basit dağıtım yönteminde, yardımcı maliyet yerlerinde toplanan maliyetler sadece esas maliyet yerlerine dağıtılır.

Basamaklı Dağıtım Yönteminde ; yardımcı maliyet yerlerinde toplanan maliyetler, dağıtım anahtarları aracılığıyla hem kendi aralarında hem de esas maliyet yerlerine dağıtılır.

Bu dağıtım işlemi en son sıradaki yardımcı maliyet yerinin kendinde toplanan maliyetlerin esas maliyet yerine dağıtması ile son bulur.

Basamaklı dağıtım yönteminde üç farklı sıralama biçim vardır.

Bunlar:

• Maliyet tutarının büyüklüğüne göre,
• Yardımcı maliyet yerlerinden yararlanma oranlarına göre,
• Maliyet payının büyüklüğüne göre sıralamadır.

Maliyet tutarının büyüklüğüne göre sıralamada; birinci dağıtımda en fazla maliyet toplayan yardımcı maliyet yeri birinci sırada, ondan daha az alan ikinci sırada olmak üzere sıralama yapılır.

Yardımcı maliyet yerlerinden yararlanma oranlarına göre sıralamada ise yardımcı maliyet yerlerinin birbirlerine verdikleri hizmetin yüzdelik oran olarak büyüklüğüne bakılarak sıralama yapılır.

Maliyet payının (yardımcı maliyet yerlerinin kendi aralarındaki dağıtımdan aldıkları payın) büyüklüğüne göre sıralamada; yardımcı maliyet yerlerinin birbirlerinden aldıkları maliyetlerin büyüklük ve küçüklüklerine göre yardımcı maliyet yerleri sıralanır.

Hizmet aldığı yardımcı maliyet yerlerinden en az maliyet alıp hizmet verdiği maliyet yerine ise daha fazla maliyet veren maliyet yerleri dağıtımda ilk sırada yer alır.

Sağlık kurumlarında hasta maliyetlerini hesaplamada bir diğer kritik aşama esas maliyet yerlerinde toplanan maliyetlerin hastalara dağıtılmasıdır.

Yapılan bu işleme üçüncü dağıtım denilir ve maliyetlerin dağıtılmasında son aşamadır.

Hastalara esas maliyet yerlerindeki maliyetler dağıtılırken dağıtım anahtarı olarak “hasta sayısı” kullanılmıştır.

Hastalara maliyet merkezlerindeki maliyetler dağıtılırken aşağıda sıralanan dağıtım anahtarları da kullanılabilmektedir;

• Her bir hastalık türüne göre hasta sayısı,
• Her bir hasta türüne (çocuk-yaşlı, kadın-erkek) göre hasta sayısı,
• Bölümlerdeki yatan hasta sayısı,
• Bölümlerde yatan hasta gün sayısı,
• Ameliyathanede geçen süre sayısı.