Ünite 1: Maliyet Muhasebesi ve Temel Maliyet Kavramları

Giriş

Dünyada sağlık sektörü hızlı büyüyen sektörler arasında yer alırken, sağlık yöneticileri de maliyetleri sınırlama, mevcut kaynakları daha etkin kullanma ve bunları gerçekleştirirken de hizmet kalitesinden ödün vermeme gibi baskıları yönetmek durumunda kalmaktadır. Günümüzün ekonomik, teknolojik ve sosyal koşulları hem kamudaki hem de özel sektördeki sağlık yöneticilerini de bu trende zorlamakta, hizmet sektörü ya da kâr amacı olmama gibi yaklaşımlardan uzaklaştırmakta, dolayısıyla da yöneticileri mali bilgileri daha etkin kullanmaya zorlamaktadır.

Sağlık sektöründe yer alan işletmelerin değişen piyasa şartlarına uyum sağlamaları ve rekabetçi ortamdan en az kayıpla çıkması veya kâr elde edebilmesi ancak maliyet yönetimine önem vermeleri ile mümkündür. Maliyet yönetiminin en önemli aracı maliyet muhasebesidir.

Sağlık sektörü, girdi maliyetlerinin yüksekliğinden dolayı maliyetlerin yüksek olduğu bir sektördür. Özellikle sektörün emek yoğun bir sektör olması ve en yeni teknolojiye bağımlı bir sektör olması maliyetleri oldukça yükseltmektedir. Sağlık kurumları yöneticileri kaynakları en verimli şekilde kullanabilmek için bir yandan sunulan hizmet maliyetlerini yönetmeye ve düşürmeye çalışırken diğer yandan da hizmet kalitesini en üst düzeye ulaştırmayı hedeflerler. Kalite ve maliyet arasındaki bu ilişki sağlık yöneticileri üzerinde önemli bir baskı olup, sağlık hizmetleri yönetimini de zor hale getiren çok önemli bir unsurdur.

Muhasebenin Bölümleri

Muhasebe, işletme fonksiyonlarından birisidir. İşletmelerin fonksiyonlarını, temel, amaç ve destekleyici fonksiyonlar olarak sınıflamak mümkündür. Şekil 1.1’de de görülebileceği gibi işletmelerin temel fonksiyonu yönetim; amaç fonksiyonları üretim, pazarlama ve finansman; destekleyici fonksiyonları ise insan kaynakları, muhasebe, AR-GE ve halka ilişkilerdir. Bu sınıflamadan da anlaşılacağı gibi muhasebe araç fonksiyonlardan biri olarak temel işlevi bilgi üretmektir.

Finansal (Genel) Muhasebe

Finansal muhasebe, işletmede meydana gelen ekonomik ve mali olayları para cinsinden toplayıp, kaydedip, sınıflandırıp, özetler ve ilgili kişilere sunar. Finansal muhasebenin işlemleri objektif belgelere dayanarak ve olduğu gibi kaydetmesi ve bu işlemleri sürekli olarak saklaması gerekmektedir. Finansal muhasebe finansal işlemler ile ilgili belgeleri kayıt ederek, onları işletme içinde kullanılacak iç raporlara dönüştürür. Bu iç raporlar işletme yönetiminin ve ilgili tarafların yararlanabileceği finansal tablolara dönüştürüldüğü için finansal muhasebe işletmenin dışa dönük muhasebesi olarak yorumlanır.

Yönetim Muhasebesi

Yönetim muhasebesi, yönetimin özellikle maliyet muhasebesinin ürettiği bilgileri kullanarak yönetsel kararlar almasına yardımcı olan bir muhasebe alt sistemidir. Hızla değişen rekabet ortamında yöneticilerin rekabete ayak uydurması ve rekabet avantajı yaratabilmesi için kullanılabilir bilgilere ihtiyacı bulunmaktadır. Yönetim muhasebesi muhasebe ile gerekli olan bilgileri yöneticilerin kullanım ihtiyaçlarına uygun bir şekilde sunmaktadır. Yönetim muhasebesi yöneticilerin daha hızlı ve doğru kararlar alabilmesi için gerekli olan verileri toplar, analiz eder ve raporlar ile yönetime sunar.

Yönetim muhasebesi, planlama, maliyet analizi, maliyet kontrolü, performans ölçümü ve karar verme gibi amaçlara sahiptir.

Maliyet Muhasebesinin Tanımı

Genel olarak maliyet muhasebesi işletmede üretilen mal ve hizmetlerin maliyetini belirleyen muhasebenin bir alt bölümüdür. Daha geniş tanımıyla maliyet muhasebesi, bir işletmede üretilen mal ve hizmetlerin elde edilmesi ve bunların alıcılara ulaştırılıp paraya çevrilmesi için, işletmenin yaptığı fedakârlıkların parasal ölçüsünü gösteren maliyetlerin, hangi giderlerden oluştuğunu belirleyen, söz konusu giderleri türleri, fonksiyonları ve gider yerleri bakımından hesap planındaki sınıflandırma doğrultusunda kaydedip izleyen, bu bilgilerin incelenme ve yorumunun yapılmasına imkan verecek raporların hazırlanmasını ve maliyetlerin kontrolünü amaç bilen işlemler bütünüdür.

Maliyet muhasebesi uygulamalarının etkin bir şekilde yürütülebilmesi için işletmelerin kendi faaliyet alanlarına ve amaçlarına uygun bir maliyet muhasebesi sistemi kurması gerekmektedir. Muhasebe sistemi kurulduktan sonra maliyet analiz yöntemleri kullanılarak maliyetler belirlenmektedir. Şekil 1.3’de maliyet muhasebesinin aşamaları ve akışı görülmektedir.

Maliyet Muhasebesinin Amaçları

Maliyet muhasebesinin temel görevi satın alınan hammadde ve malzemelerin kayıt edilmesi, sınıflandırılması ve üretilen mamul için kullanılan miktarların hesaplanmasıdır. Maliyet muhasebesi ve analizinin amaçları işlemenin türüne ve faaliyet konusuna göre değişmekle beraber genel amaçları; birim maliyetlerin belirlenmesi, stok değerlerinin hesaplanması, plan ve bütçelerin hazırlanması, fiyatlama, maliyet kontrolü yapılması, gelirlerin hesaplanması ve yönetime bilgi sağlanmasıdır.

1. Birim Maliyetleri Belirlemek: Üretilen mamul ya da hizmetlerin birim maliyetlerinin belirlenmesi maliyet muhasebesinin en önemli amacı ve temel fonksiyonudur. Birim maliyetlerin belirlenmesi özellikle mamul ya da hizmetin fiyatını belirlemek açısından gereklidir. Mamul maliyetinin belirlenmesi ile satılan mamul maliyeti belirlenir. Satılan mamul maliyeti ile satış hasılatı karşılaştırıldığında ise brüt satış kârı veya zararına ulaşılır. Bu nedenle bir yönetici için mamul birim maliyetlerinin belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Bunun dışında finansal muhasebenin raporlama araçları olarak kullanılan bilanço ve gelir tablosunun düzenlenmesi için birim maliyetlerin bilinmesi önem taşımaktadır.
2. Stok Değerlerini Hesaplamak: Bilindiği gibi stoklar depoda bekledikleri süre içerisinde, ya da alımından tüketimine kadar olan sürede değer kaybedebilmektedir. Stok değerleme, stokların parasal değerlerinin, hesaplanmak istenilen gün ve tarih itibarıyla belirlenmesidir. Stok değerlemede kullanılan birçok sayısal yöntem bulunmaktadır. Ancak, maliyet yöntemi ile stok değerleme esas kabul edilmektedir. Stok değerlenmesinde maliyet bedeli, fiilen stokta bulunan malların kendi maliyetleri esas alınarak saptanmaktadır. Mamul maliyetinin hesaplanmasıyla mamul stoklarının hangi değerlerle kayıtlanacağı belirlenmiş olur. Buna bağlı olarak da satılan mamulün maliyeti belirlenir. Bu bilgileri de maliyet muhasebesi üretmektedir.
3. Plan ve Bütçeleri Hazırlamak: Maliyet muhasebesi geçmişteki verilerden yararlanarak, işletme yöneticilerinin ileriye dönük hesaplama ve planlama yapmasına yardımcı olur. Finansal planların hazırlanmasında, başka bir ifade ile planların rakamlara dönüştürülmesinde bütçeler kullanılır.

İşletme bütçelerinin hazırlanmasında ve bu bütçe rakamlarından dönemsel veya aylık sapmaların veya bütçe rakamlarının tutturulup, tutturulmadığının karşılaştırılmasında da maliyet muhasebesinden yararlanılır.

Maliyet Muhasebesi Yönetim Muhasebesi ve Finansal Muhasebe İlişkisi

Maliyet muhasebesi, yönetim muhasebesi ve finansal muhasebenin amaçları ve işleyişleri birbirinden farklı olmakla birlikte aralarında sıkı bağlantılar bulunmaktadır. Öncelikle kavramları yeniden hatırlayalım. Finansal muhasebede yasalar ve genel kabul görmüş muhasebe ilkeleri ile belirlenen yöntemler kullanılarak ve belgelere dayalı olarak, işletmenin belli bir andaki mali durumunu ve faaliyet sonuçlarını ortaya koymak amaçlanır. Finansal muhasebe işletmenin mali durumunu ortaya koymak ya da raporlamak üzere bilanço ve gelir tablosu gibi finansal (mali) tablolar hazırlanır.

Finansal tablolar, muhasebenin raporlama fonksiyonunu yerine getirmek için kullanılan ve işletmelerin finansal yapılarını ortaya koyan tablolardır. Bu tablolar işletmelerin finansal bilgilerinin ilgili kişi ve kuruluşlara aktarılması için kullanılmaktadırlar. Muhasebenin bilgi sunma fonksiyonu finansal tablolar yardımıyla gerçekleştirilmektedir.

Gelir tablosu, işletmenin belirli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri, bunların sonucunda işletmenin elde ettiği dönem kârını veya uğradığı dönem zararını topluca gösteren bir finansal tablodur. Gelir tablosu bilânçoya göre dinamik bir özellik taşıyan ve işletmenin bir faaliyet döneminin tamamını bir bütün olarak gösteren bir finansal tablodur.

Yönetim muhasebesi, yönetimin özellikle maliyet muhasebesinin ürettiği bilgileri kullanarak yönetsel kararlar almasına yardımcı olan bir muhasebe alt sistemidir. Yönetim muhasebesi maliyet muhasebesi gibi içe yönelik bilgi üreten bir muhasebe türüdür. Yönetim muhasebesinin genel amaçları; işletme faaliyetlerinin planlanmasına, işletme faaliyetlerinin denetlenmesine ve işletme yöneticilerinin karar almasına yardımcı olmaktır.

Finansal muhasebede finansal tabloların hazırlanması için maliyet muhasebesi tarafından belirlenen üretilen mamul veya hizmetlerin maliyet bilgilerine ihtiyaç bulunmaktadır. Finansal tablolardan biri olan gelir tablosu, işletmenin belirli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri gösteren bir tablodur. Gelir tablosunda satılan mamulün maliyeti ile satış hasılatının karşılaştırılabilmesi için yani başka bir ifade ile satışı yapılan mamul ya da hizmetten elde edilen gelir ile giderinin karşılaştırılabilmesi için dönem içinde üretilen mal ya da hizmetlerin maliyet bilgilerinin bilinmesi gereklidir. Diğer bir finansal tablo olan bilançonun hazırlanması için de maliyet muhasebesi verilerine ihtiyaç duyulur. Bilanço ise bir işletmenin belirli bir tarihteki finansal durumunu, varlıklarını ve bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren bir tablodur. İşletme varlıklarından biri olan stokların bilançoda gösterilebilmesi için dönem sonunda elde mevcut olan tamamlanmış ve yarı mamullerin maliyetlerinin bilinmesi gerekir.

Maliyet Muhasebesinin İşletme İçindeki Rolü

Sistem yaklaşımına göre maliyet muhasebesi departmanı üst yönetime yardımcı olan ve işletmenin finansal bilgi gereksinmelerini karşılayan alt sistemlerden biridir. Bir işletme ya da sağlık kurumunun organizasyon yapısı içerisinde finansal muhasebe ve maliyet muhasebesinin yeri işletmenin büyüklüğü ve faaliyet alanı gibi değişkenlere göre farklılık göstermektedir. Finansal muhasebe işlemleri zorunlu olduğu için bu hizmet outsourcing (dış kaynak kullanımı) olarak dışardan temin edilmiyorsa organizasyon yapısı içerisinde yer alması beklenir. Ancak, maliyet muhasebesi departmanı üretim konusu basit ve küçük ölçekli olan işletmelerde yer almayabilir. İşletmenin büyüklüğü arttıkça ve ürettiği mal ve hizmet çeşidi arttıkça maliyet muhasebesinin önemi de artar ve işletme organizasyon yapısı içerinde ayrı bir departman olarak yer alması zorunlu hale gelir.

Maliyet muhasebesinin işletme içindeki önemli bir rolü de maliyet muhasebesinin stratejik amaçlı kullanımıdır. Günümüzde sağlık kurumları dahil tüm işletmeler daha çok mal veya hizmet türünü daha kaliteli ve daha düşük maliyetle müşterilere sunma zorunluluğu içindedir. Bu bakış açısıyla işletmeler üretilen mal veya hizmetlerin değerini müşteriye ulaşana kadar artırırlarsa, kâr marjlarını da artırırlar ve önemli bir rekabet avantajı yaratırlar. Diğer bir bakış açısıyla, işletmeler birim maliyetleri ne kadar etkin yönetirse daha yüksek katma değer yaratacak ürün ya da hizmetler sunabilirler ve yine rekabet avantajı sağlanır.

Porter'a göre; işletmeler iki stratejiyi takip ederek rekabet avantajı geliştirebilirler; düşük maliyet stratejisi ve farklılaştırma stratejisi. Düşük maliyet stratejisinin odak noktası rakiplerine göre daha düşük maliyetlerle mal veya hizmet sunmaktır. Farklılaşma stratejisinde ise temel odak noktası müşteriler açısından işletmeyi ya da sağlık kurumunu farklı gösterecek bir değer yaratmaktır. Bu farklılık hizmeti sunan ya da üretimi yapan tek işletme olma, marka bağımlılığı yaratma veya teknolojik avantaja sahip olmak gibi yaklaşımlar olabilir. İşletmelerin bu stratejileri geliştirebilmeleri ve takip edebilmeleri kendi değer zincirlerini rakipleri bağlamında nasıl yönettiklerine bağlıdır. Uygulamada ve teoride, en iyi müşteri değerini eşit maliyetle veya eşit müşteri değerini düşük maliyetle sağlamakla pazarda rekabet avantajı elde edilebilir.

Sağlık Kurumlarında Muhasebe Fonksiyonu

Sağlık sektörü, sağlık elde etmek ve toplumu sağlıklı kılmak amacını gerçekleştirmek üzere, çok geniş bir alanı kapsayan sağlıkla ilgili mal ve hizmet türündeki her türlü ürünü üretmek ve tüketmek üzere kurulan sistem ve alt sistemler ve bunların içinde yer alan kişi, kurum, kuruluş, statü, ürün vb. unsurların tümünü belirtmek için kullanılan genel ve kapsayıcı bir kavramdır.

Sağlık hizmetleri ise koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi edici sağlık hizmetleri, rehabilitasyon hizmetleri ve sağlığın geliştirilmesi olarak sınıflandırılmakla beraber, sağlık sektörünün başlıca ürünleri ise aşağıdaki gibi sınıflanabilir:

• Üst kademe sağlık yönetimi hizmetleri,
• Sağlık insan gücü eğitimi hizmetleri,
• Koruyucu sağlık hizmetleri,
• Yataklı tedavi hizmetleri,
• Ayakta tedavi hizmetleri,
• Poliklinik ve muayenehane hizmetleri,
• Laboratuvar hizmetleri,
• İlaç, aşı, serum vb. üretim ve satış hizmetleri,
• İlaç dağıtım hizmetleri,
• Eczane hizmetleri,
• Tıbbi cihaz ve tıbbi malzeme üretim ve satışı,
• Ortez ve protez üretim ve satışı,
• Ambulans hizmetleri,
• Adli tıp hizmetleri,
• Hudut ve sahiller sağlık hizmetleri,
• Sağlık güvenliği hizmetleri.

Sağlık kurumlarının temel özellikleri şunlardır:

• Çıktının tanımlanması ve ölçümü güçtür.
• Sağlık kurumlarında yapılan işler oldukça karmaşık ve değişkendir.
• Sağlık kurumlarında gerçekleştirilen etkinliklerin büyük kısmı acil ve ertelenemez niteliktedir.
• Yapılan işler, hata ve belirsizliklere karşı oldukça duyarlıdır ve tolerans gösteremez.
• Sağlık kurumlarında uzmanlaşma seviyesi çok yüksektir.
• Sağlık kurumlarında işlevsel bağımlılık çok yüksektir; bu nedenle farklı meslek gruplarının faaliyetleri arasında yüksek düzeyde eşgüdüm gereklidir.
• Hastaneler başta olmak üzere tüm sağlık kurumlarında ikili otorite hattı bulunmaktadır; bu durum, eşgüdümleme, denetim ve çatışma sorunlarına yol açmaktadır.
• Sağlık kurumlarında insan kaynakları profesyonel kişilerden oluşur ve bu kişiler kurumsal hedeflerden daha çok mesleki hedeflere önem vermektedir.
• Hizmet miktarını ve sağlık harcamalarının önemli bir bölümünü belirleyen hekimlerin faaliyetleri üzerinde etkililiği yüksek olan yönetsel ve kurumsal denetim mekanizması kurulmamıştır.

Temel Maliyet Muhasebesi Kavramları

Gider Kavramı

Her işletmenin bir kuruluş ya da var oluş amacı vardır. Bunların amaçlarına ulaşabilmeleri için üretim, satış, pazarlama gibi bir kısım faaliyetleri gerçekleştirebilmeleri gerekir. İşletmeler, bu faaliyetleri sonucunda gelir elde ederek yaşamlarını devam ettirirler. Elde edilen gelirler, işletme için gerçekte ekonomik bir faydadır.

Harcama Kavramı

Harcama kavramı, çok farklı biçimlerde tanımlanmaktadır. Tanımlardan bazıları aşağıda sunulmuştur;

• Harcama, işletmede nakden yapılan ödeme ve borçlanmalardır.
• Harcama, bir mal, fayda ve hizmet sağlanması veya herhangi bir edim karşılığı olmaksızın ortaya çıkan bir yükümlülük nedeniyle yapılan ödeme ve borçlanmalardır.
• Harcama işletmede herhangi bir nedenle yapılan her ödeme ve borçlanmadır.

Birinci tanımda temel unsur ödemedir. Ödemede kullanılan araç paradan başka çek ve benzerlerini de kapsamaktadır. İkinci tanımda ise, ödemenin yanında, tüm varlık ve hak terimleri, borçlanmalar ve yükümlülükler de harcama olarak kabul edilmektedir.

Maliyet Kavramı

Maliyet, çok değişik görünümlerde ve hemen hemen her konuda karşımıza çıkabilen son derece esnek bir kavramdır. Bu nedenle maliyeti tüm yönleri ile kapsayan kesin bir tanım vermek zordur. Her işletmenin kendi faaliyet konusunu oluşturan mamul ve hizmetleri elde edebilmek için harcadığı üretim faktörlerinin para ile ölçülen değerine maliyet denilmektedir. Bu tanımlamada “üretim maliyetini” tanımlamaktadır ve burada üç noktaya dikkat etmek gerekmektedir:

1. Bir faktör harcamasının, ürün maliyetine dahil edilebilmesi için, bu harcamanın o işletmenin faaliyet konusunu oluşturan mamul veya hizmeti elde etmek amacıyla yapılması gerekmektedir. Örneğin; üretimde kullanılmayan makinelerin amortismanı üretim maliyetine katılamaz.
2. Bir üretim faktörü harcamasının maliyet sayılabilmesi için, bunun para ile ifade edilebilecek bir değerinin olması gerekir.
3. Maliyet tanımı, belirli bir üretim faaliyetini sürdürebilmek için gerekli diğer bazı maliyetleri de üretim maliyeti kapsamı içine alır.

Zarar Kavramı

Zarar kavramı da diğer kavramlar gibi farklı biçimlerde tanımlanmaktadır. Zarar, belli bir döneme ait giderlerin toplamının, o dönem hasılatından fazla olan kısmıdır. Başka bir ifade ile gelir ve gider arasındaki olumsuz farktır.

Zarar, işletme faaliyetlerinin yerine getirilmesi sırasında yapılan gereksiz veya gereğinden fazla (verimsiz) yapılan tüketimlerdir. Bir başka anlatımla, ekonomik fayda yaratmayan, boşa yapılan tüketimdir. Örneğin, depodaki ilaçların son kullanım tarihlerinin geçmesi zarardır. Yine, verimsiz bir çalışmanın sonucu olarak, hizmet başına tüketilmesi gereken 1 litre tıbbi sarf malzemesi kullanımı yerine 2 litre kullanılması gibi zarar boşa yapılan ya da karşılığında ekonomik bir fayda elde edilmeyen tüketimlerin karşılığı için kullanılmaktadır. Doğal afetler (deprem, sel vb.) sonucunda işletmelerin varlıklarındaki azalmalar eğer sigorta söz konusu değilse zarardır.

Kâr Kavramı

İşletmelerin temel amacı, belirli bir maliyete katlanarak mal ve hizmet üretmek ve maliyetten daha fazla gelir elde etmektir. İşte maliyet ile gelir arasındaki olumlu farka kâr denir.

Hasılat

Hasılat, işletmenin satmak için başkasından satın aldığı veya işletmelerin ürettiği mal veya hizmetin satışından veya satış dışından sağlanan değerlerdir. Hasılat üretim dışı hasılat veya işletme hasılatı olarak ikiye ayrılır; Üretim dışı hasılat: Üretilen mal veya hizmetlerin satışı dışında sağlanan değerlerdir. Örneğin; kiralar, kur farkları, tahvil kârları, kâr payları vb. İşletme hasılatı: Üretilen mal veya hizmetlerin satışı ile üretimle ilgili işlemler karşılığında sağlanan değere denir. İşletme hasılatı kendi içinde üçe ayrılır;

• Satış hasılatı: Üretilen mal ve hizmetin satışı sonucu elde edilen değerdir.
• İşletmenin aktifleşen üretimi: İşletmenin kendisi için yaptığı ve gider olarak yazdığı üretimdir.
• Yan hasılat: Üretim sonucunda meydana gelen kırıntı, döküntü gibi maddelerin satışından elde edilen değerdir.

Gider, Maliyet ve Harcama İlişkisi

Gider, harcama, maliyet ve zarar kavramlarının açıklanması yanında, bu kavramlar arasındaki ilişkinin belirlenmesi söz konusu kavramların daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.

Gider-Harcama İlişkisi

Giderin oluşması için bir ödemenin veya harcamanın yapılması zorunlu değildir. Örneğin geçmiş dönem alınmış bir malzemenin bu dönem tüketilmesinde gider oluşur ancak harcama yoktur.

Maliyet-Harcama İlişkisi

Maliyet üretimle ilgili gider olduğuna göre, gider ve harcama arasındaki ilişkiler harcama ve maliyet için de geçerlidir. Buna göre; Maliyetin oluşması için bir ödemenin veya harcamanın yapılması zorunlu değildir. Harcama önce yapılmış olabilir.

Maliyet-Gider İlişkisi

Gider, faydası tükenmiş maliyet olarak kabul edilmektedir. Örneğin, satın alınmış bulunan malzemenin bir alış maliyeti vardır. Malzeme üretimde kullanıldığında alış maliyeti gidere dönüşür ve ilk madde ve malzeme giderleri olarak anılır. Daha sonra diğer üretim maliyetleri ile birleşerek üretim maliyetini oluşturur.

Karar verme Açısından Önemli Olan Maliyet Kavramları

Yöneticilerin karar vermesinde yardımcı olan ve kullanılan bazı maliyet kavramları şunlardır:

Muhasebe Maliyeti

Bu maliyet, ilgili sonuca ulaşmak için yapılması gereken “ giderler toplamı”dır.

Fırsat Maliyeti

“Vazgeçme maliyeti” ya da “Alternatif Maliyet” adlarıyla bilinen bu maliyet ilgili sonuç uğruna “kaçınılan net kazanç” tutarıdır. Yani, bir seçeneğin seçilmesi nedeni ile vazgeçilen diğer seçeneklerin kullanılmamasından dolayı işletmenin kaybettiği gelirlerdir. Eğer hem muhasebe hem de fırsat maliyet söz konusu ise net ekonomik kazancı ya da kaybı hesaplayabilmek için iki maliyeti de dikkate almak gerekmektedir.

Marjinal Maliyet

Marjinal ya da ek maliyet, ekstra bir birim üretim sonucu katlanılan giderlerdir. Diğer bir deyişle üretim miktarındaki bir birimlik artışın toplam maliyetlerde meydana getirdiği maliyet artışıdır.

Marjinal maliyet türlü seçenekler arasında bir tanesinin seçilmesi durumunda toplam maliyetlerde ortaya çıkan değişiklik olarak da tanımlanır.

Batmış Maliyet

Bir karar işlemi sırasında o karardan etkilenmeyen maliyetlere batmış maliyet denir. Batık maliyet seçenekler arasında yapılan seçime ilişkin kararlardan etkilenmezler. Bu nedenle kararları etkilemez. Batmış maliyetler sabit veya değişken nitelik taşıyabilirler. Bu tür maliyetler genelde geçmişte kalan maliyetlerdir.

Ekonomik Maliyet

Kaynakların bir araya getirmesi için gerekli olan para tutarların toplamıdır. Muhasebe maliyeti yanında fırsat maliyetinin de dikkate alındığı maliyettir. Örneğin, bir hastalık tedavisinin hastaya olan maliyetini hesaplamak istiyorsak, tedavi için katlanılan giderler yanında tedavi sırasında çalışamaması sonucu katlanmak zorunda kaldığı giderlerin de dikkatte alınması durumunda ekonomik maliyet belirlenmiş olur.

Tekdüzen Maliyet Muhasebesi Sistemi ve Maliyet Hesapları

İşletmeler ülkemizde muhasebe sistemlerini tekdüzen hesap çerçevesi ve hesap planı doğrultusunda kurmak zorundadır. Tekdüzen Muhasebe Sistemi belli ölçülerde benzer olan işletmelerde benzer niteliklere sahip olaylar ve koşullara uygulanabilen bir muhasebe sistemidir. Tekdüzen muhasebe sistemi geniş kapsamlı olup, hem finansal hem de maliyet muhasebesi ile ilgili ilkeleri kapsamaktadır. Ülkemizde 1994 yılından beri Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği zorunlu olarak uygulamaya girmiştir. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’nde hesaplar tekdüzen hesap çerçevesinde sınıflara ayrılmıştır. Bu sınıflar aşağıdaki şekildedir.