Ünite 1: Sayısal Baskıda Renk Sistemleri

Giriş

Sayısal fotoğraflama ve işleme sürecinde renk eşleşmesi çok önemli bir yer tutmaktadır. Bilgisayar ekranında çalışırken gördüğünüz renkler başka bir bilgisayara taşındığında veya kişisel yazıcıda ya da matbaada basıldığında, beklenmeyen sonuçlarla karşılaşma ihtimali çok yüksektir. Bunun nedeni ekranların ve yazıcıların farklı renk gamlarına (gamut) sahip olmasıdır. Bunun yanı sıra, ekranlarda RGB sistemde gördüğümüz zengin renk yelpazesi CMYK ile çalışan baskı cihazlarında geçerli değildir; bu yüzden de ekranda gördüğümüz her rengi baskıda elde etmek mümkün olmayacaktır. Ekrandan baskıya olan süreçte gerçekleşen bu renk tutarsızlıkları dışında; ekrandan ekrana, işletim sisteminden işletim sistemine değişiklik gösteren bir renk sapması olgusu da göz önünde tutulmalıdır. Bu yüzden, sayısal fotoğraf işleme sürecine başlamadan önce sayısal ortamdaki

• renk uzayı,
• renk sistemi,
• renk tipi,
• renk eşlemesi,
• renk kalibrasyonu,
• renk profilleri,
• renk transferi

gibi konuların temel olarak bilinmesi gerekmektedir.

RGB Renk Aralığı

RGB İngilizce Red (kırmızı), Green (yeşil) ve Blue (mavi) renklerinden oluşan,

• monitör (CRT-LCD)
• projektör
• televizyon (CRT-LCD-plazma)
• kamera
• cep telefonu
• oyun konsolları
• tarayıcılar
• bazı kişisel yazıcılar

gibi sayısal görüntüleme ve baskı cihazlarının kullandığı, toplamsal (additive) bir renk modelidir. Bu modelin eklemeli olarak adlandırılmasının nedeni, beyaz renk oluşturmak için tüm R, G, B renklerinin tam güç yayımlanıyor olması, yani 0-255 arasındaki 256 renklik skalada 255 değerinde birbirlerine eklenerek beyazı oluşturuyor olmalarıdır. RGB sisteminde ideal beyaz oluşturmak için R:255 / G:255 / B:255 değerlerine ulaşılması, ideal siyah oluşturmak üzere ise hiç bir emisyonun olmaması, yani RGB değerlerinin sıfır olması gerekmektedir. Bu yüzden de, bilgisayar ekranlarının tüplü olanlarının yaydığı ışınlardan kaynaklanan fosfor yanması etkisi yüzünden ortaya çıkan ekran koruyucularının çok büyük çoğunluğunun tasarımı koyu / siyah renklerin hakim olduğu tasarımlardır. Siyah, hiç bir ışının aktif olmadığı renk olduğundan tüpler ekrandaki siyah için ışın yaymamakta ve bu sayede CRT (cathod ray tube - katot ışını tüpü) ekranların içe bakan kısmında fosfor yanmasından kaynaklanan kalıcı aşınma izleri oluşmamaktadır. Photoshop veya benzeri bir görüntü iflleme yazılımı ile çalışırken kullanmakta olduğumuz fotoğraf makinesindeki RGB uzayı ile Photoshop renk tercihlerini belirlerken seçtiğimiz RGB uzayı aynı olmalıdır. Bu sayede makine ile bilgisayar arasındaki renk eşlemine doğru bir başlangıç yapılacaktır. Hangi RGB uzayının seçilmesi gerektiğine geçmeden, yazılım içinde seçilebilecek farklı uzayların niteliklerini, kullanım alanlarını, avantaj ve dezavantajlarını öğrenmekte fayda olacaktır. sRGB, çok sayıda amaca hizmet edebilen, bu yüzden de tüm görüntüleme ve baskı cihazlarının kendilerini eşleyebileceği standart bir uzaydır. Web tasarımı gibi baskı gerektirmeyen ve ekranlar üzerinde görüntülenen fotoğraflar için hayli uygun olan bu uzay, matbaa baskısı için hiç uygun değildir.

Sadece RGB ortamı içinde çalışılması söz konusu olduğunda ideal olarak kullanılması gereken değerler şöyle şekillenebilir:

1. Makinenizde Adobe RGB (1998) seçmek;
2. Yazılım renk tercihlerinde ya Adobe RGB (1998) ya da ekran kalibrasyon cihazı kullanıyorsanız ölçüm sonrasında üretilen RGB profilini seçmek;
3. Camera RAW arayüzü ile RAW formatında çekilmiş dosyaları yazılımın içine açarken ProPhoto RGB seçmek ve işlemleri bu uzayda gerçekleştirmek;
4. İşlemler bitip kayıt aşamasına gelindiğinde, kayıt etmeden önce “Edit > Assign Profile” menü seçeneğini kullanarak baskı merkezinin size önerdiği RGB uzayını dosyaya gömmek, bundan sonra ise kaydederken “Embed Color Profile: Adobe RGB (1998)” seçeneğini tıklamak. Farklı bilgisayarlar arasında renk eşlemi sürecinde, özellikle mavi renklerin uyuşması çok önem taşımaktadır. Bu konuda gerekli özen gösterilmezse, bir ekranda mavi görünen alanlar diğer ekranda rahatlıkla mora dönüşebilir. Kendini mavi kadar bariz hissettirmeyen magenta dikkat edilmesi, izlenmesi gereken diğer bir renktir.

CMYK Renk Aralığı

CMYK ise baskı cihazlarında kullanılan bir renk modelidir ve siyah, beyaz renk oluşturmada RGB modeli ile bütünüyle karşıt bir şekilde çalışmaktadır. Çıkarımsal (subtractive) sistem olarak adlandırılan CMYK modelinde beyaz oluşturmak üzere hiç bir mürekkebin kağıda dökülmemesi gereklidir. Beyaz renk çoğunlukla beyaz olan kağıdın rengi kullanılarak elde edilir ve ideal beyazın CMYK kodu C:0 / M:0 / Y:0 / K:0 olarak belirlenir. Siyah için ise tüm mürekkeplerin yüksek değer taşıması gereklidir. Yalnız burada, RBG sisteminde olduğu gibi ideal siyah kodlaması söz konusu değildir. Black (siyah) renginin B harfi ile kodlanmamasının nedeni B harfinin Blue (mavi) için ayrılmış olmasıdır, bu yüzden temsili harf her zaman olduğu gibi kelimenin başından değil sonundan alınmıştır. RGB ve CMYK modlarında temsil edilen ve dolayısı ile basılabilen fiziki çıktılardaki renklerin gamı aynı değildir. RGB modeli daha fazla sayıda renk içerdiğinden, RGB baskı cihazlarından çıkan baskılar CMYK baskı cihazlarına oranla daha canlı ve renkli sonuçlar verirler. RBG olarak üretilmiş bir fotoğraf, renk  ayrımı yapılarak CMYK sistemi ile basılacaksa renk modeli dönüştürmesi yapılması gereklidir ve bu dönüştürme esnasında yukarıda bahsi geçen renk gamı farklılığı yüzünden renk kayıpları yaşanabilir.

Lab Color Renk Aralığı

Aynı zamanda CIELAB olarak adlandırılan Lab Color, çıplak gözle algılanabilen renk yelpazesini kapsayan ve dolayısı ile insan algısına benzer olması kaygısı ile üretilmiş, hayli geniş bir renk gamıdır. Image > Mode > Lab Color menü sıralaması üzerinden ulaşabileceğiniz Lab Color modunda Lightness (L), a ve b olmak üzere 3 adet kanal bulunmaktadır. “L” kanal› dosya içindeki ışık seviyesini belirler ve 0 değeri siyah, 100 değeri ise mat beyazı temsil eder. “a” kanalında ise eksi değerler yeşile tekabül ederken, artı değerler magentaya hükmeder, benzer bir karşıtlık “b” kanalının eksi değerlerinin maviyi, artı değerlerinin ise sarıyı göstermesinde de gözlenmektedir. Lab Color renk uzayı evrensel olarak geçerli olacak bir kapsam içermek üzere üretildiği için gömülü (embedded) renk profillerini kullanamaz ve bu yüzden renk eşleminin çok önem arz ettiği sayısal görüntüleme süreçlerinde tercih edilen bir aralık değildir. Lab Color modunda renklerle ilgili herhangi bir işlem yapılması önerilmez.

Ekran Kalibrasyonu

İyi bir fotoğraf makinesi seti ve kaliteli bir ekrana yatırım yaptıktan sonra bu ikili ve bu ikilinin baskı cihazları arasındaki renk eşleşmesini sağlama zorunluluğunu dikkate almamak yanlış bir strateji olacaktır. Bu eşleşmeye önem vermemek, donanıma yapılan yatırımdan yeterli verim alınmasını engelleyecektir. Bu cihazlarla birlikte gelen yazılımları kullanarak, 1-3 hafta gibi kısa sıklıklarla ölçüm yapılmalıdır. Bu ölçümü bir kere yapıp ardından bu konuyu unutmak, dikkate almamak doğru değildir. Yapılan ilk ayardan sonra gerçekleştirilecek diğer ölçümlerde ise, aradaki gösterim farklarının ilk seferdeki kadar farklı olmadığı görülecektir;

Ekranların özellikle, sürekli olarak çalışılan servis bürosu, matbaa ve baskı merkezi ile kalibre olması çok önem taşımaktadır. Bu yerlerden alınacak ICC renk profilleri ve tavsiyeler, elde edilecek herhangi bir nitelik ve çeşitte son ürünün, çalışmanın yapıldığı ekranda görülen renklerde olmasını sağlama bağlar. Baskıya gönderilecek fotoğrafın hangi renk aralığında olacağı ise ne çeşit bir baskı alınacağına göre belirlenir. Durst Lambda gibi fotoğrafik kağıt üzerine lazer pozlama yöntemi ile baskı elde edilecek süreçler için fotoğrafın RGB modunda bırakılması, fakat baskı merkezinin önereceği renk profilinin kayıt esnasında dosyaya gömülerek (embed) teslim edilmesi yeterli olacaktır. Eğer fotoğraf renk ayrımı yöntemi ile dergi, gazete, poster, vb. olarak matbaada baskı yapılacaksa fotoğrafın CMYK renk aralığına alınması gerekmektedir. RGB modunda unutulur ve bu şekilde baskı alınırsa, fotoğraf baskı cihazı ile ilişki kuran yazılım tarafından tek kanallı bir dosya gibi algılanacak ve siyah-beyaz basılacaktır.

Renk Modları

Bu birimler renk kanalı başına düşen tanımlama yoğunluğunu göstermektedir. Dolayısı ile 8-bit bir RGB görsel 8 x 3 = 24-bit bir görseldir, diğer bir deyişle 16.7 milyon renk içerebilmektedir. 48-bitlik (kanal başına 16- bit) ve 96-bitlik (kanal başına 32-bit) görüntülerde piksel başına sırasıyla milyarlarca ve trilyonlarca olmak üzere daha da fazla renk görüntülenebilmektedir. RAW formatında çekilen 14-bit görseller camera RAW arayüzü ile işleme ortamına aktarıldıklarında 16-bit görseller olarak açılmalıdırlar. Bu modda yapılan sayısal manipülasyon işlemleri sayısal dosya üzerinde çok daha az iz bırakırlar. Görsel üzerinde yapılması amaçlanan işlemlerin tümü bittiğinde dosyan›n 16-bit modunda bırakılması, teknik açıdan mükemmel görüntüleri içeren ve çok özel baskı yöntemlerinin kullanıldığı nadir kitaplar basılmadıkça, gerekli değildir. Dolayısı ile dosyanın kaydedileceği son aşamada 16-bit > 8-bit indirgemesi rahatlıkla yapılabilir.