Ünite 7: Eğitim Sürecinin Yönetimi

Giriş

“Sınıf” denen grubun eğitsel amaçlara ulaştırılması süreci ile öğrenenlerin hedef davranışları uygun koşullar oluşturup “yapar” hale getirilmesi işi “eğitim” olarak adlandırılır. Öğretmenin ders anlatması diye bir şey yoktur, iyi bir öğretmen ders “işler”.

Hedef Davranışlar

Hedef davranışlar, öğrencilerde öğretim uygulamasından sonra görülmek istenen davranışlardır. Bunların çeşitli düşünürlerce sınıflamaları yapılmıştır. Günümüzde en yaygın bilineni, bilişsel, devinsel ve duyuşsal şeklinde gruplananıdır.

Hedef davranış yazacak olan öğretmen, Türk Milli Eğitimi’nin, okul tür ve düzeyinin, dersin amaçlarını önüne almalı; dersin amaçlarını, bunlara uygun hedefler şeklinde ayrıntılamalıdır. Hedeflerin belirlenmesinde, öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyleri esas alınmalı, hedefler bu düzeyleri geliştirici olmalıdır.

Öğrencilerin göstermeleri beklenen hedef davranışlarla gösterdikleri hedef davranışlar arasındaki fark, kazandırılması gereken hedef davranışları gösterir. Bu eğitim gereksinimleri, öncelikler gözetilerek sıraya konur. Hangi hedef davranışın kazandırılması için hangisine gerek varsa, o önceye alınır, eğitsel etkinlikler, bu sıralama esas alınarak düzenlenir.

Eğitim Araçları

Eğitim aracı kavramı, geniş anlamda, amaçlara ulaşmada yararlanılan, okuldan öğretmen, program ve planlardan çevre olanaklarına, kurallardan düzene her türlü kaynağı içermektedir. Eğitim araçları amaçlara, olanaklara ve bu amaçlara ulaşması beklenilen öğrencilerin özelliklerine göre belirlenir.

Ders araçları, öğretmenin yapacağı ön hazırlıklar sırasında öncelikle amaçlar gözetilerek hazırlanır, ön denemeleri yapılır. Hazır bir araca sahip olma yanında, bu araç öğrencilerce, basit ve ilkelce yapılabiliyorsa öğrenme yaparak ve yaşayarak gerçekleşeceğinden daha etkili olacaktır.

Ders araçları somutluk sağlayarak, bilginin algılanmasını, uygulanmasını, kalıcılığını kolaylaştırır, işi ilginç hale getirir, güdüler, öğrenme çevresini doğallaştırır.

Araçların hazırlanması ve kullanılması, aynı aracı kullanacak öğretmenin işbirliğiyle düzenlenirse, araç kullanımın yararları çoğalır.

Öğretmen hiçbir zaman aracın kendisine gelmesini beklememelidir. Bunu sağlamak için çaba göstermelidir. Okul yönetimi de öğretmenlere bu konuda destek olmalıdır. Örneğin; Spor salonum yok diye Beden Eğitimi dersini kışın öğrencileri sınıfta oturtarak yapan bir öğretmen, örneğin belediye memurlarının maçında hakemlik yaparak veya belediye spor takımının antrenmanını yöneterek, belediyenin spor salonunu haftada bir iki saatliğine de olsa kullanabilmenin yollarını aramalıdır.

Bilgisayarların kullanılmasında, bu kullanımın bir araç olduğu unutulmamalıdır. Bilgisayarı amaç, öğrenciyi araç yapan uygulamalara kapılmaktan özenle kaçınılmalıdır. Okulda ve sınıfta bulunan araçlar, yalnızca ders sürecinde kullanmak için değil, öğrencinin gerektiğinde, gereksinim duyduğunda kullanabildiği, ulaşabildiği araçlar olmalıdır.

Eğitim Uygulaması

a. Dikkati çekme

b. Amaçları açıklama

c. Güdüleme

d. Kurgu

e. İçeriğin paylaşılması ve uygulanması

f. Dönüt alma, düzeltme

g. Özetleme, pekiştirme

Eğitsel hazırlıklar tamamlandıktan sonra, program içeriğinin paylaşılıp bütünleştirilmesi, dönüt alınıp, düzeltme yapılması, ulaşılan hedef davranışların pekiştirilmesi süreci, eğitim uygulamasının ana basamakları olarak görülmektedir.

Eğitim uygulamasının ana basamakları; program içeriğinin paylaşılıp bütünleştirilmesi, dönüt alma-düzeltme yapma, ulaşılan hedef davranışların pekiştirilmesidir.

Dikkati Çekme

Dikkat çekme, öğretmenin öğrencilerin hedef davranışlara ulaşmasını sağlamak için yapılacak etkinliklere hazırlanmasıdır. Öğrenciler, ders başında, ders arasındaki etkinliklerini henüz tamamlamamış, kendilerini derse verememiş, konuşmalarını bitirmemiş olabilirler. Öğretmenin sınıfa girmesi, bu etkinliklerin bitirilmesine yetmeyebilir. Böyle durumlarda, öğrencilerin, hedef davranışlar için yapılacak etkinliklere hazır hale getirilmesi gerekir. Öğretmen, sınıftaki herkesin ilgisini çekmeden derse başlarsa, hedeflere ulaşılması güçleşebilir. Sınıfta birkaç saniye suskun beklemek, dikkatini bir öğrenci grubunun yaptıklarına yöneltmek, konuşmasına alçak sesle başlamak, herkesin fark edebileceği bir şey yapmak, örneğin küçük bir gürültü çıkarmak, elinde ilginç bir araç taşımak, dikkat çekme aracı olarak kullanılabilir.

Amaçları Açıklama

Ders başında amaçların açıklanması, öğrencilerin eylemlere bilinçle yönlendirilmesine, düşüncelerinin gelişmesine olanak sağlar. Amaçlar açıklanırsa ve anlamlı bulunursa, sınıfın yönetimi de kolaylaşır. Amaçların günlük yaşama yansıyan işlevleri örneklenirse, bu somut işe yararlılık göstergeleri, öğrencilerin amaçlara ulaşma çabalarını artırır.

Güdüleme

Dikkat çekme ve amaçları açıklama da güdüleyici etki oluştururlar. Öğrencilerin, güçlerini hedeflere ulaşmak için harcamaları, onların güdülendiğini gösterir. Öğrenileceklerin bir sorunla ilişkilendirilmesi, nelerin çözümünde nasıl kullanılacaklarının belirlenmesi, bir güdüleme yoludur.

Öğretmenden, sınıfta öğrencilerin utanma, eleştirilme, gülünç olma, küçük düşme, ceza alma, başarısız olduğunda sıkıntıya girme, vb. sonuçlarının yer almadığı bir öğrenme ortamı hazırlaması beklenir.

Ödül ve ceza da, güdüleyici olarak kullanılabilir. Ödüller, övgü, destek olma, beğenme, sosyal kabul, grup üyeliği, bir aracı kullanmasına izin verme, öncelik hakkı verme, maddi ödüller şeklinde geniş bir seçenekler yelpazesi şeklindedir. Herkesin ödül alabileceği bir sınıf düzeni oluşturmak, öğretmenin görevidir.

Öğrenci güdüsünün temel değişkenleri; yetenekleri konusunda öğrencinin yargısı, öğrenilenlerin kullanılabilirliğine ilişkin algısı, öğretmene karşı tutumu, öğretmenin derse verdiği değere ilişkin öğrencinin algısıdır. Öğretmen, bu konulardaki davranışlarıyla, güdü veya isteksizlik oluşturabilir. Bir değişken herkesi aynı derecede güdülemeyebilir. Bu nedenle öğretmen, her öğrencisini çok iyi tanımaya çalışmalıdır.

Kurgu

Kurgu, içeriğin amaçlarla, önceki öğrenmelerle, öğrenenin hazır bulunuşluk düzeyiyle, dikkatsizliğe ya da vazgeçmeye götürmeyecek bir hızla, uygun yöntemlerle ve sırayla düzenlenmesidir.

Kurgu, içeriğin düzenlenişine ilişkindir. Bir konu dilimine odaklanmış ilgi ile sürdürülen çalışmalar, o dilimin bitirilmesiyle bozulmamalıdır, bir dilimden diğerine geçiş bu ilgi ve çalışma hızı kesintiye uğramadan yapılmalıdır. Aksi halde, bu ilgi ve çalışma düzenine yeniden ulaşılması, ek çaba ve zaman alıcı olur.

İçeriğin Paylaşılması ve Uygulanması

Amaçlara göre belirlenen program içeriğinin her derse düşen dilimi, öğretmen ve öğrencilerin yapacakları ön hazırlıklarla sınıfa taşınır. Hazırlık soruları ve ödevler için yapılan inceleme, gezi, gözlem, okuma, izleme türü çalışmalarla, öğrenci, o dersin içeriğiyle ilgili bilgiler toplayarak sınıfa gelir. Öğretmen de ders planını yapmadan önce, ön hazırlıklarını yapmalıdır. Okuma, araştırma, düşünme, inceleme, gezi, gözlem gibi bir takım hazırlıklar yaparak bilgisini genişletip, güncelleştirmeli, örnek ve uygulamalarını yenilemelidir. Öğretmen ve öğrenciler, bu çalışmaları sınıfa taşırlar. Ders plânındaki düzenlenişe göre, herkes getirdiklerini ortaya döker, öğretmen bunların birbiriyle ilişkilendirilerek bütünleştirilmesini sağlar. Böylece öğrenciler, ön hazırlık, katılım, bütünleştirme yollarıyla, yaparak ve yaşayarak, bilgiye sahip olurlar. Bunu öğretmenin yapması, yani dersi anlatması çok olağanüstü koşullar dışında yanlıştır. Çünkü dersi öğretmen aktarırsa, o yapıp yaşayacağından, en iyi o öğrenir, öğrenciler de edilgen bir dinleme sonucu, çoğu kez grubun tamamına yakını pek bir şey anlamadan, çok kısa süre sonra unutacakları bir iki bilgi kırıntısına sahip olurlar.

Dönüt Alma, Düzeltme

Eğitim sürecinin her aşamasında öğrenenden dönüt alınmalı, bu dönütler değerlendirilmeli, düzeltilip geliştirilmelidir. Değerlendirme sürecini mutlaka düzeltme ve geliştirme izlemelidir, çünkü değerlendirmenin amacı, amaçlardan sapmalar varsa düzeltmek, yanlışları doğrularla değiştirmek, eylemi geliştirmek ve bu etkinliklerle hedef davranışlara ulaşılmasını sağlamaktır.

Öğretmen, öğrencilerin çalışmalarını, defterlerini gözden geçirmeli, düzeltilmesini ve tamamlanmasını sağlamalı, ortak yanlışlar üzerinde sınıfça durulmalıdır. Sınav soruları öğrencilerle birlikte, açıklanarak, nedenleri belirtilerek, örneklenerek yanıtlanmalı, sınav sonuçları bekletilmeden duyurulmalıdır. Değerlendirme ölçütleri öğrencilere verilir ve değerlendirme adil olursa, öğrenciler düzeltme ve geliştirmeye istekli olur, olumsuz davranışlara yönelmezler.

Öğretmen, her öğrenciden başarı beklendiğini onlara iletmeli, hepsiyle ilgilenmeli, başarılarını beğendiğini belirtip onları yeni başarılara isteklendirmelidir. Değerlendirme süreci, bu amaca hizmet edecek şekilde düzenlenmelidir. Öğrencilerin yanıtlayamayacağı düşünülen ya da yanıtın çok basit olduğu sorular uygun değildir. Soruların belirtke tablosu yardımıyla oluşturulması, bu sıkıntıları önleyebilir. Belirtke tablosu; hedef davranışlarla program içeriğinin ilişkisini gösteren tablodur.

Özetleme, Pekiştirme

Eğitsel kazanımların, davranışa, değere dönüşebilmesi için, hedef davranışa götürücü dönümcül bilgilerin, içerik parçalarının hedefe ilişkin etkinlikler sonucunda özetlenmesi ve pekiştirilmesi gerekir. Bir derste ulaşılması düşünülen birden çok hedef varsa, özetleme ders sonunda da yapılmalıdır.

Pekiştirme eğitim sürecindeki uygulamalarla, sınıftakilerin yapması şeklindeki yinelemelerle, ders sonrası düşünme, tartışma, yazma şeklindeki ödevlerle yapılabilir. Öğrencilerin ödevleri yapmayı son güne bırakmasını önlemek için, öğretmen ara kontroller yapmalıdır. Öğretmen ödevlere önem vermeli, titizlikle incelemeli, düzeltmeli ve en kısa sürede öğrenciye geri vermelidir. Pekiştirmenin sağlanması için, düzeltilmesi önerilen ödevlerin öğretmene yeniden verilmesi ve bu sürecin hedef davranışlar gerçekleşene dek sürmesi iyidir.